Gmatkówka szarawa
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gmatkówka szarawa |
| Nazwa systematyczna | |
| Cerrena unicolor (Bull.) Murrill J. Mycol. 9(2): 91 (1903) | |
Gmatkówka szarawa (Cerrena unicolor (Bull.) Murrill) – gatunek grzybów z rzędu żagwiowców (Polyporales)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cerrena, Cerrenaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1785 r. Jean Baptiste François Pierre Bulliard nadając mu nazwę Boletus unicolor. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1903 r. William Alphonso Murrill, przenosząc go do rodzaju Cerrena[1].
Posiada około 60 synonimów[2].
Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. Józef Jundziłł w 1830 r. opisywał go jako siatkowiec jednofarbny, Franciszek Błoński w 1883 r. jako gmatwek jednobarwny, Stanisław Domański w 1967 r. jako cerena jednobarwna[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Jednoroczna huba. Tworzy liczne, dachówkowato ułożone owocniki o kształcie półkolistym lub wachlarzowatym, pofałdowane, do podłoża przyrastające bokiem. Często owocniki zajmują dużą powierzchnię. Pojedynczy ma szerokość do 5 cm i grubość około 0,5 cm. Górna powierzchnia początkowo aksamitna lub włochata, potem naga, o barwie szarooliwkowej, seledynowozielonej, w środku zielonobrązowej. Miąższ cienki, kremowej barwy, korkowaty[4].
Hymenofor rurkowato-labiryntowaty, szarobrązowy, w starszych okazach zwężające się i tworzące zęby. Pory drobne, na 1 mm mieszczą się 2 lub 3[4].
Owocniki gmatkówki szarawej często porośnięte są glonami nadającymi im zielony kolor[5].
- Cechy mikroskopowe
Kontekst biały, cienki, o grubości do 2 mm. Od kutneru oddzielony jest cienką i bardzo wyraźną czarną strefą. System strzępkowy trimityczny. Strzępki generatywne ze sprzążkami, w hymenium i tramie cienkościenne o szerokości 1,5–3 µm, w kutnerze grubościenne i szersze (do 8 µm) z dużymi sprzążkami. Strzępki łącznikowe rzadkie, o szerokości 2,5–5 µm, bez przegród, bardzo rozgałęzione. Strzępki szkieletowe grubościenne, o średnicy 2,5–8 µm, bez przegród. W hymenium występują wrzecionowate, cienkościenne cystydiole o rozmiarach 16–20 × 4–6 μm ze sprzążką w podstawie. Podstawki 4–sterygmowe, o rozmiarach 20–25 × 5–6 μm, ze sprzążką w podstawie. Zarodniki elipsoidalne, hialinowe, gładkie, nieamyloidalne, o rozmiarach 4,5–6,5 × 33,5 μm[6].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]W Europie i Ameryce Północnej jest szeroko rozprzestrzeniony. W Europie jego zasięg występowania ciągnie się od Hiszpanii po północne wybrzeża Półwyspu Skandynawskiego. Notowany jest także w Afryce (Maroko), Azji (Gruzja, Mongolia, Japonia, Filipiny) i na Hawajach[7]. W Polsce występuje na terenie całego kraju, ale jest niezbyt częsty[4].
Występuje w lasach liściastych, mieszanych i parkach na martwym drewnie drzew liściastych. W Polsce notowany na drewnie klonów, kasztanowcu, buku, wierzbach[3].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Saprotrof powodujący białą zgniliznę drewna. Wytwarza duże ilości enzymu lakaza utleniającego związki fenolowe i aminy aromatyczne. Enzym ten może być wykorzystany do usuwania wielu zanieczyszczeń. W wielu ośrodkach na świecie prowadzone są badania nad jego zastosowaniem w różnych procesach przemysłowych, m.in. w oczyszczaniu ścieków przemysłowych zawierających związki fenolowe i ich pochodne, jak ligniny, barwniki, czy niektóre herbicydy. Lakaza może też być wykorzystana do bielenia masy celulozowej, modyfikowania włókien lnianych oraz w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym[5].
Z wytwarzanym przez gmatkówkę szarawą enzymem lakaza wiąże się też nadzieje w leczeniu raka szyjki macicy i innych nowotworów. We wstępnych badaniach na Wydziale Biologii i Biotechnologii UMCS uzyskano zadowalające wyniki, potrzeba jednak dalszych badań[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-19] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2017-09-24] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Piotr Łakomy, Hanna Kwaśna: Atlas hub. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008. ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ a b Anna Antecka, Marcin Bizukojć, Stanisław Ledakowicz, Biosynteza lakazy przez ''Cerrena unicolor'': aspekty kinetyczne wzrostu biomasy i produkcji enzymu [online] [dostęp 2017-09-24].
- ↑ Cerrena unicolor [online], Mycobank [dostęp 2017-09-24].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2017-09-24].
- ↑ Znany grzyb może pomóc w leczeniu raka szyjki macicy [online] [dostęp 2017-09-24].