Tekst źródłowy strony Lektor filmowy

'''Czytanie filmu przez lektora''', '''tłumaczenie lektorskie''' ([[Styl potoczny|pot.]] '''szeptanka'''<ref name="Garcarz"/>; {{ang.|voice-over}}) – jedna z trzech technik lokalizacji [[film]]ów (obok [[dubbing]]u i [[napisy dialogowe|napisów]]) polegająca na nałożeniu na oryginalną [[ścieżka dźwiękowa|ścieżkę dźwiękową]] dodatkowej, zawierającej [[Tłumaczenie (przekład)|tłumaczenie]] czytane przez lektora. Została przyjęta w krajach byłego [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]] oraz w [[Polska|Polsce]]<ref name="Bogucki">{{cytuj stronę| url =http://www.jostrans.org/issue01/art_bogucki_pl.php | tytuł =Relewancja jako ograniczenie w procesie tworzenia napisów | data dostępu = 2010-08-05 | autor =Łukasz Bogucki | opublikowany =jostrans.org}}</ref>. W innych krajach nie jest w ogóle stosowana lub w bardzo ograniczonym zakresie, np. w [[Film dokumentalny|filmach dokumentalnych]]<ref name="Mirecka">{{cytuj stronę| url =https://www.tygodnikprzeglad.pl/szeptanie-zza-ekranu | tytuł =Szeptanie zza ekranu | data dostępu = 2011-06-24 | autor =Idalia Mirecka | opublikowany =przeglad-tygodnik.pl | data =14 stycznia 2002}}</ref>.

== Stosowanie w Polsce ==
[[Plik:Tomasz Knapik MFKiG 2015.jpg|thumb|190px|Lektor filmowy ([[Tomasz Knapik]])]]
W latach powojennych zagraniczne filmy wyświetlane były w polskich [[kino|kinach]] w dwóch wersjach – z dubbingiem lub z napisami. Ponieważ w tamtym okresie w Polsce działały tylko dwa studia zajmujące się opracowaniem filmów, w których łącznie pracowało kilkadziesiąt osób, ze względu na wysokie koszty i długi okres realizowania dubbingu oraz małą rozdzielczość telewizorów, uniemożliwiającą stosowanie napisów, zdecydowano się, aby część ramówki nadawać w wersji z dubbingiem, a pozostałą w wersji lektorskiej. W latach 80. technika ta została przyjęta w polskiej telewizji jako podstawowa forma tłumaczenia zagranicznych filmów na język polski i jest z powodzeniem stosowana do dziś<ref name="Garcarz">{{cytuj stronę| url =http://www.jostrans.org/issue05/art_garcarz.php | tytuł =Polskie Tłumaczenia Filmowe | data dostępu = 2010-08-05 | autor =Michał Garcarz | opublikowany =jostrans.org | język =pl}}</ref>. Obecnie także dystrybuowane w Polsce wydawnictwa [[DVD]], a wcześniej [[VHS]], posiadają najczęściej wersję filmu z polskim lektorem, przy czym nowsze nośniki zwykle dają możliwość wyboru sposobu tłumaczenia (np. pomiędzy napisami i lektorem). Rzadziej lektor czyta tłumaczenie w projekcjach kinowych – tu zazwyczaj mamy do czynienia z napisami<ref name="Bogucki"/>. Natomiast w przypadku produkcji adresowanych do dzieci standardem jest tworzenie dubbingu.

Przed upowszechnieniem się [[nośnik magnetyczny|nośników magnetycznych]] tłumaczenie dialogów do filmów emitowanych w telewizji było czytane na żywo i nie nagrywane<ref name="Mirecka"/>. Czytanie na żywo jest do dzisiaj praktykowane w niektórych kinach.

Lektorzy czytający tłumaczenie w filmach to przede wszystkim [[Prezenter|spikerzy]] radiowi nieposiadający wykształcenia aktorskiego (m.in. [[Tomasz Knapik]], [[Stanisław Olejniczak (lektor)|Stanisław Olejniczak]], [[Maciej Gudowski]], [[Janusz Szydłowski (lektor)|Janusz Szydłowski]]). Zawodowymi aktorami są m.in. [[Jacek Brzostyński]], [[Piotr Borowiec]], [[Henryk Pijanowski]]<ref>{{cytuj odcinek |tytuł=Zawód lektor |autorzy=Michał Jeczeń |stacja=TVP1 |emisja= 2006}}</ref> i [[Radosław Popłonikowski]]. W [[Film fabularny|filmach fabularnych]] [[Lista dialogowa|listę dialogową]] bardzo rzadko czytają kobiety. Te częściej (zwłaszcza [[Krystyna Czubówna]]) są angażowane do czytania narracji w filmach dokumentalnych<ref name="Krzyżaniak">{{cytuj pismo |nazwisko =Krzyżaniak |imię =Wojciech |tytuł =Głosy z ekranu |czasopismo =Gazeta Wyborcza. Gazeta Telewizyjna |strony =6 |data = 11 stycznia 2008 |wydawca =Agora SA |miejsce =Warszawa}}</ref>.

O stosowaniu szeptanki decydują przede wszystkim upodobania widzów. Według badań z 2002 roku, 50,2% Polaków woli oglądać filmy z listą dialogową czytaną przez lektora<ref name="Bogucki"/>. W 2007 roku za lektorem opowiadało się 45% respondentów, identyczną liczbę głosów otrzymał dubbing<ref>[https://archive.is/2kte0 Przekład audiowizualny w Polsce]</ref>. M.in. z tego powodu techniki tej używają wszystkie największe polskie stacje telewizyjne oraz większość kanałów zagranicznych emitujących program w polskiej wersji językowej.

Od 2010 roku działa [[Stowarzyszenie Lektorów Rzeczypospolitej Polskiej]]<ref>[http://bazy.ngo.pl/search/info.asp?id=201543 Baza organizacji pozarządowych i instytucji]</ref>.

== Stosowanie w innych państwach ==
W krajach byłego Związku Radzieckiego wykorzystujących technikę voice-over do dźwiękowego opracowania zagranicznych produkcji popularniejsza jest tzw. translacja [[Andriej Gawriłow (aktor głosowy)|Gawriłowa]], w której dialogi czytane są przez co najmniej dwie osoby (mężczyznę i kobietę), często zaś przez cztery – mężczyznę, kobietę, chłopca i dziewczynkę. Metoda ta sporadycznie wykorzystywana jest również w Polsce (np. w latach 80. stosowała ją [[TVP2]] podczas emisji ''[[Santa Barbara (serial telewizyjny)|Santa Barbary]]'', obecnie od czasu do czasu stosuje ją stacja [[Planète+]]), bardziej upowszechniła się jednak szeptanka jednogłosowa. W [[Rosja|Rosji]] zagraniczne produkcje coraz częściej nadawane są z dubbingiem bądź z szeptanką, w której każda postać mówi innym głosem, w tle słyszalne są jednak oryginalne głosy. Podobną metodę stosuje się w [[Niemcy|Niemczech]] w przypadku programów popularnonaukowych, jak np. ''[[Pogromcy mitów]]'' czy ''[[Top Gear]]'', oraz w [[talk-show]]s, gdzie w przypadku wywiadów z zagranicznymi aktorami ich kwestie czytają aktorzy głosowi użyczający im głosów w niemieckich dubbingach.

== Państwa stosujące szeptankę ==
Obecnie szeptankę jako główną formę tłumaczenia zagranicznych nieanimowanych produkcji fabularnych w telewizji stosuje się w następujących krajach:
* [[Białoruś]] (szeptanka wielogłosowa)
* [[Bułgaria]] (szeptanka wielogłosowa, naprzemiennie z dubbingiem)
* [[Gruzja]] (tylko w serialach, filmy nadawane są z napisami)
* [[Litwa]]
* [[Łotwa]]
* [[Mongolia]]
* [[Polska]]
* [[Rosja]] (szeptanka wielogłosowa, obecnie wypierana przez dubbing).

== Odbiór ==
{{Dopracować|sekcja|należy dodać czyja to jest opinia oraz poszerzyć treść}}
Jako zalety szeptanki wymieniane są:<ref name="Krzyżaniak"/>
* krótszy czas i niższy koszt realizacji niż w przypadku dubbingu – przygotowanie wersji filmu pełnometrażowego z lektorem trwa zwykle 2-3 dni, podczas gdy wykonanie dubbingu może trwać kilka tygodni i wymaga zaangażowania dużej liczby osób,
* oryginalne głosy postaci w filmie pozostają słyszalne w momentach, kiedy lektor nie czyta,
* widz może skupić więcej uwagi na obrazie niż w przypadku napisów.
Wady:<ref name="Mirecka"/>
* mimo iż oryginalny dźwięk narodowy (głosy) jest w jakimś stopniu słyszalny, to w przeciwieństwie do dubbingu wyciszona zostaje również ścieżka międzynarodowa, czyli muzyka i dźwięki otoczenia,
* tłumaczenie często wymaga stosowania skrótów i streszczeń ze względu na ograniczenia czasowe,
* często nie wiadomo, kto do kogo mówi – aby zmniejszyć ten problem, listę dialogową może czytać dwoje lektorów, kobieta – wypowiedzi kobiet, mężczyzna – wypowiedzi mężczyzn. Jest to metoda popularna w Rosji. W Polsce w filmach fabularnych stosowana jest bardzo rzadko, ale już w filmach dokumentalnych zdarza się, że jeden lektor czyta narrację, a drugi wypowiedzi ludzi,
* szeptanka zagłusza oryginalne głosy aktorów, co utrudnia uczenie się języków obcych przez obywateli danego kraju. Telewizja publiczna mogłaby spełniać tu ważną funkcję edukacyjną gdyby (pomimo protestów widzów) zdecydowano się na promowanie napisów zamiast szeptanki. Przykład krajów skandynawskich lub Holandii, gdzie napisy są standardem, pokazuje że istnieje korelacja pomiędzy znajomością języków obcych (dokładnie angielskiego) a formą dostarczania tłumaczeń przez publiczną telewizję w danym kraju.

== Zobacz też ==
* [[benshi]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

[[Kategoria:Polscy lektorzy radiowi i telewizyjni| ]]
[[Kategoria:Technika filmowa]]
[[Kategoria:Tłumaczenie]]
[[Kategoria:Zawody filmowe]]