Wirki trójjelitowe
Wirki trójjelitowe, wypławki[2] (łac. Tricladida) – rząd drapieżnych bezkręgowców z typu płazińców.
| Tricladida[1] | |
 Schmidtea mediterranea | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd |
wirki trójjelitowe |
Środowisko życia
edytujWypławki występują w wodach słodkich, słonych oraz w wilgotnych tropikalnych środowiskach lądowych. Słodkowodne gatunki można znaleźć zarówno w wodach stojących jak i płynących, w zimnych strumieniach górskich o wartkim prądzie jak i w drobnych śródleśnych oczkach.
Budowa
edytujCiało spłaszczone grzbietowo-brzusznie, bez segmentów, pokryte nabłonkiem urzęsionym. Nabłonek wydziela duże ilości śluzu. Otwór gębowy znajduje się na stronie brzusznej w pobliżu środka ciała, prowadzi do gardzieli, a następnie do jelita o trzech pniach (stąd nazwa). Jeden pień skierowany jest do przodu ciała, pozostałe do tyłu. Otworu odbytowego brak, resztki pokarmowe usuwane są przez otwór gębowy. Niedaleko otworu gębowego znajduje się otwór płciowy. Wiele gatunków posiada oczy, choć umożliwiają one tylko odróżnienie ciemności od jasności; większość ma jedną parę takich oczek, ale zdarzają się takie, które mają ich więcej (wielooczka Polycelis sp.). Długość ciała do 5 cm. Ubarwienie ciała zróżnicowane: od prawie przezroczystego przez barwę białą po czarną. Gatunki morskie są bardzo kolorowe, kontrastowo ubarwione. Odznaczają się dużymi zdolnościami regeneracyjnymi, ponieważ z każdej większej oderwanej części odrasta cały robak.
Rozmnażanie
edytujWypławki są obojnakami, zachodzi między nimi zapłodnienie krzyżowe. Jaja są składane w odpornych na niekorzystne warunki kokonach i najczęściej umieszczane na liściach roślin wodnych. Mogą się również rozmnażać przez podział poprzeczny.
Odżywianie
edytujWiększość wypławków to drapieżniki, polują na skorupiaki, ślimaki, małżoraczki, skąposzczety, larwy owadów, niektóre zjadają też ikrę ryb (np. zawleczony do Polski z Ameryki Płn. wypławek tygrysi (Dugesia tigrina). Wirki wysysają swe ofiary za pomocą gardzieli wysuwanej na zewnątrz ciała. Bez pożywienia mogą się obyć nawet przez rok. W czasie głodówki następuje stopniowy zanik narządów wewnętrznych i zmniejszanie się rozmiarów ciała.
Wirki wykazują fototropizm ujemny (światłowstręt) i dlatego spotyka się je pod kamieniami i ukryte wśród roślin.
Gatunki
edytujW Polsce występuje 13 gatunków tych zwierząt. W zimnych wodach żyją: wypławek alpejski (Crenobia alpina), wypławek karpacki (Dendrocoelum carpathicum) oraz wielooczka rogata (Polycelis felina). W wodach stojących pospolite są: wypławek biały (Dendrocoelum lacteum) oraz dwa gatunki ciemno ubarwione, bardzo do siebie podobne: Schmidtea lugubris (syn. Dugesia lugubris)[3] i Schmidtea polychroa (syn. Dugesia polychroa)[4].
Anna Stańczykowska w książce pt. „Zwierzęta bezkręgowe naszych wód” opisuje następujące gatunki [5]:
Rodzina Dendrocoelidae[6][7][8]
- Bdellocephala punctata (Pallas, 1774)[8]
- Dendrocoelum carpathicum Komarek, 1926[7] – wypławek karpacki[potrzebny przypis]
- Dendrocoelum lacteum (Müller, 1774)[6] – wypławek biały[9][10]
Rodzina Dugesiidae[3][11]
- Dugesia gonocephala (Duges, 1830)[11]
syn. Planaria gonocephala[5] Duges, 1830[11], Euplanaria gonocephala (Duges, 1830)[11] - Schmidtea lugubris (Schmidt, 1861)[3] – wypławek czarny[9]
syn. Planaria lugubris (O. Schmidt)[5], Dugesia lugubris[5] (Schmidt, 1861)[3], Euplanaria lugubris (Schmidt, 1861)[3]
Rodzina Planariidae[12][13][14][10]
- Crenobia alpina (Dana, 1766)[12] – wypławek alpejski[9]
syn. Planaria alpina[5] (Dana, 1766)[12] - Planaria torva (Müller OF, 1773)[10] – wypławek brunatny[15]
- Polycelis felina (Dalyell, 1814)[14] – wielooczka rogata[16]
syn. Polycelis cornuta[5] (Johnston, 1822)[14] - Polycelis nigra (Müller, 1774)[13] – wielooczka czarna[9]
Najpospolitszym wypławkiem występującym w Bałtyku jest płochliwy wypławek żwawy[15] Procerodes littoralis (Strøm, 1768)[17], syn. Procerodes litoralis (Strøm, 1768)[15] z rodziny Procerodidae[17].
Przypisy
edytuj- ↑ Tricladida, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Wypławki. [w:] WIEM [on-line]. [dostęp 2013-05-24]. (pol.).
- ↑ a b c d e Schmidtea lugubris Schmidt, 1861. WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-17]. (ang.).
- ↑ Schmidtea polychroa (Schmidt, 1861). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-17]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Anna Stańczykowska: Zwierzęta bezkręgowe naszych wód. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,, 1979, s. 46-52, 86, 234. ISBN 83-02-00153-8.
- ↑ a b Dendrocoelum lacteum (Müller, 1774). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b Dendrocoelum carpathicum Komarek, 1926. WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b Bdellocephala punctata (Pallas, 1774). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b c d Mieczysław Górny, Andrzej Kaczanowski, Janina Kaczanowska, Jerzy Prószyński, Jan Maciej Rembiszewski, Mirosław Stankiewicz, Wojciech Staręga, Teresa Sulgostowska, Zuzanna Stromenger, Tomasz Umiński, Ludwik Żmudziński: Bezkręgowce. Zbigniew Chrzanowski (red.). Wyd. I. Warszawa: PW Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ a b c Planaria torva (Müller OF, 1773). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b c d Dugesia gonocephala (Duges, 1830). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b c Crenobia alpina (Dana, 1766). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b Polycelis nigra (Müller, 1774). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b c Polycelis felina (Dalyell, 1814). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
- ↑ a b c Ludwik Żmudziński: Świat zwierzęcy Bałtyku. Wyd. drugie zmienione. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990, s. 82. ISBN 83-02-02374-4.
- ↑ Teofil Wojterski, Jan Bednorz: Pobrzeże Słowińskie i Kaszubskie. Wyd. pierwsze. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, seria: Przyroda polska. ISBN 83-214-0281-X.
- ↑ a b Procerodes littoralis (Strøm, 1768). WoRMS – World Register of Marine Species. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Henryk Jakubowski, Jerzy Ring: Ryby w akwarium. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990. ISBN 83-02-03493-2.