Wikipedia

Tramwaje w Katowicach

sieć tramwajowa na obszarze Katowic

Tramwaje w Katowicach – część systemu komunikacji tramwajowej Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, który funkcjonuje na terenie Katowic od 1896 (początkowo jako sieć wąskotorowa, a od 1912 otwarto pierwsze połączenie normalnotorowe). Sieć tramwajowa znajduje się głównie w północnej części miasta i łączy dzielnice: Brynów-Osiedle Zgrzebnioka, Dąb, Koszutka, Osiedle Tysiąclecia, Piotrowice-Ochojec (pętla Brynów), Szopienice-Burowiec, Śródmieście, Wełnowiec-Józefowiec, Załęże i Zawodzie.

Tramwaje w Katowicach
tramwaj
Ilustracja
Pesa Twist Step 2012N na ulicy 3 Maja
Państwo

 Polska

Lokalizacja

Katowice

Organizator

ZTM

Operator

Tramwaje Śląskie

Liczba linii

13

Lata funkcjonowania

od 1896

Infrastruktura
Schemat sieci
Mapa z przebiegiem linii tramwajowych na terenie Katowic w 2015 roku
     Linie czynne      Linie zlikwidowane
Długość sieci

62,167 km t.p.[a][1]

Rozstaw szyn

1435 mm

Napięcie zasilania

660 V DC

Liczba przystanków

52 (2008)[2]

Multimedia w Wikimedia Commons

Stanowi ona najdłuższy fragment sieci tramwajów konurbacji górnośląskiej, która liczyła w 2007 – 62,167 km toru pojedynczego[1][a]. Sieć ta należy do Tramwajów Śląskich. Ma ona charakter promienisty z koncentracją na Rynku, skąd linie biegną w czterech kierunkach. Na terenie Katowic zlokalizowana jest zajezdnia Zawodzie, która należy do Rejonu Komunikacyjnego numer 2 Tramwajów Śląskich[3][4].

Historia

edytuj
 
Tramwaje na Rynku przedstawione na przedwojennej pocztówce
 
Konstal 102Na na ulicy 3 Maja (1991)
 
Fragment wybudowanej w 1994 trasy tramwajowej wzdłuż ul. Gliwickiej w Załężu
 
Konstal 116Nd na linii wzdłuż ul. Chorzowskiej, zmodernizowanej w 2002

Okres przedwojenny

edytuj

Początki komunikacji tramwajowej na terenie Katowic sięgają końca XIX w. Wtedy to o koncesję na budowę wąskotorowej linii tramwaju parowego Królewska Huta – Dąb – Katowice – Wełnowiec – Huta Laura (ob. Siemianowice Śląskie) wystąpiła berlińska spółka Kramer & Co. Wkrótce po uzyskaniu koncesji (23 marca 1896) zrealizowano pierwszy odcinek, tj. Huta Marta (na wysokości obecnego ronda gen. Ziętka) – Wełnowiec – Huta Laura oddano do użytku 30 grudnia 1896. Wkrótce linię zelektryfikowano[5]. Od 1 października 1898 regularne kursy rozpoczęły czteroosiowe wagony Hoffmann z wyposażeniem elektrycznym amerykańskiej firmy Walker (tak nazywano je potocznie), które były pierwszymi w Europie tramwajami z nadwoziem na wózkach skrętnych, z indywidualnym napędem wszystkich osi. Relacja, którą kursuje obecnie linia 13 (Katowice - Siemianowice Śląskie) rozpoczęła epokę tramwajów elektrycznych na Górnym Śląsku[6].

W tym czasie podjęto budowę linii tramwajowej Katowice (Rynek) – Dąb – Królewska Huta (obecnie fragment linii 6, 11 i 19), którą ukończono w sierpniu, a uruchomiono - od początku w trakcji elektrycznej - 25 listopada 1898. W 1903 Spółka Kramer & Co. ogłosiła bankructwo i linie tramwajowe przeszły w zarząd spółki Schlesiche Kleinbahn AG. Ona, a także spółka Schikora & Wolff planowała budowę linii Katowice – Załęże – Hajduki. Ostatecznie koncesję na całą, wąskotorową linię Mysłowice – Katowice – Załęże – Świętochłowice – Bytom (dawna trasa linii nr 7) uzyskała do 1899 spółka Oberschlesische Dampfstrassenbahnen AG (ODS). Całą linię Hajduki Górne – Katowice – Załęże – Zawodzie – Szopienice – Mysłowice uruchomiono 31 października 1900. Wybudowano wtedy też zajezdnię w Roździeniu. Pierwsze linie tramwajowe zbudowano jako jednotorowe z mijankami, a rozstaw toru wynosił 785 mm[5][7].

W 1912 w Katowicach uruchomiono pierwszy na terenie konurbacji górnośląskiej normalnotorowy tramwaj (1435 mm), który łączył Rynek w Katowicach z Parkiem Kościuszki. Na końcu tej linii powstała zajezdnia normalnotorowa. Odcinek ten był częścią niezrealizowanej linii do Ligoty[8][9].

Lata międzywojenne

edytuj

Po I wojnie światowej i powstaniach śląskich, w 1925 powstała spółka Śląsko-Dąbrowskie Kolejowe Towarzystwo Eksploatacyjne z siedzibą w Katowicach, która rozpoczęła eksploatację sieci tramwajowej po stronie Polski. W latach międzywojennych wzmogły się procesy przekształcenia sieci na terenie Katowic w sieć normalnotorową. Tory na ul. 3 Maja przebudowano w 1926, a dwa lata później (tj. 14 lipca 1928) uruchomiono linię z Szopienic do Sosnowca. Odcinek Szopienice – Mysłowice przebudowano 12 października 1929, natomiast trasę Katowice – Załęże po przebudowie uruchomiono 21 września 1929, a także w tym samym roku (27 listopada) otwarto odcinek Załęże – Hajduki[10]. W 1937 wąskotorowe linie na terenie Katowic pozostawały odcinek Chorzów – Dąb – Wełnowiec – pl. Alfreda – Siemianowice Śląskie/Chorzów Stary[11].

Sieć tramwajowa po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 przeszła w zarząd spółki Schlesische Kleinbahn Aktiengesellschaft. W tym czasie trzykrotnie wzrosła liczba osób korzystających z komunikacji tramwajowej. W 1940 uruchomiono normalnotorowy odcinek Katowice Rynek – Dąb – Chorzów Rynek, a trasę Katowice – Siemianowice rok później. W 1942 na placu Alfreda wybudowano pierwszą na terenie konurbacji pętlę tramwajową[12].

Okres 1945–1989

edytuj

Po II wojnie światowej, w 1945 sieć tramwajową przymusowo przyporządkowano spółce Koleje Elektryczne Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego, a w 1948 r. związkowi komunalnemu Śląsko-Dąbrowskie Linie Komunikacyjne, przekształcone w 1951 w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach, które organizowały komunikację tramwajową i autobusową na terenie konurbacji górnośląskiej[11].

Jedyne nowe linie, które powstały w okresie PRL-u, to przedłużenie linii z Parku Kościuszki do Brynowa, oddane do użytku 18 września 1947, a także pętla przez obecną ul. św. Jana, uruchomiona 18 września 1949. Na odcinku Katowice – Szopienice w latach 1950–1955 wybudowano drugi tor, a w 1962 zakończono przebudowę linii Katowice – Chorzów i oddano do użytku nową zajezdnię w Zawodziu, która przejęła funkcję zajezdni Park Kościuszki i Szopienice. Na odcinku Katowice Rondo – pętla Słoneczna wraz z pętlą w 1964 dobudowano drugi tor[13][14].

Okres po 1989

edytuj

Po 1989 wraz z przemianami ustrojowymi nastąpiły przekształcenia w organizacji komunikacji miejskiej na terenie konurbacji górnośląskiej. W 1991 rozdzielono WPK na kilkanaście przedsiębiorstw, w tym Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej w Katowicach, które w 2003 przekształcono w spółkę Tramwaje Śląskie, Miasto Katowice są obecnie największym udziałowcem nowej spółki (4 053 327, tj. 34,1% akcji)[13][3].

Mimo niedofinansowania, sieć tramwajową na terenie Katowic systematycznie modernizowano. W latach 90. i na początku XXI w. często towarzyszyła ona przebudowie dróg. Na początku lat 90. XX w., w związku z budową Drogowej Trasy Średnicowej przebudowano linię tramwajową w zakresie od ul. Brackiej do ul. Wiśniowej poza ulicę Gliwicką na wydzielone torowisko. Nowy, dwutorowy odcinek o długości 960 m oddano do użytku 5 września 1994[15]. W latach 2000–2001 częściowo zmodernizowano trasę Katowice – Chorzów Rynek – Bytom, a także wprowadzono do ruchy nowe, niskopodłogowe tramwaje Konstal 116Nd.

W lutym 2011 włodarze miast konurbacji górnośląskiej podjęli decyzję o rozpoczęciu projektu „Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącą”, w ramach którego ma zostać zmodernizowanych 48 kilometrów torowisk. Na terenie Katowic zaplanowano modernizację następujących odcinków:

Dodatkowo, w ramach przebudowy strefy Rondo-Rynek od 2012 rozpoczęto przebudowę sieci tramwajowej w Śródmieściu – zlikwidowano tory na ul. Pocztowej, dobudowano drugi tor na ul. św. Jana i skręt z tej ulicy w stronę Zawodzia, zlikwidowano skręt z Zawodzia do al. Korfantego i zmodernizowano tory na al. Korfantego na odcinku Rynek – Rondo Ziętka[16].

13 maja 2014 na terenie zajezdni Zawodzie odbyło się uroczyste oddanie do użytku nowych, niskopodłogowych tramwajów Pesa Twist Step 2012N. Wraz z uroczystością odbył się przejazd specjalny dwóch tramwajów do Placu Wolności. Dzień później nowe tramwaje zadebiutowały liniowo na linii 35 Zawodzie Zajezdnia – Katowice Plac Wolności[17].

W listopadzie 2017 miasto Katowice podpisało z konsorcjum firm ZUE i Unibep umowę na budowę centrum przesiadkowego przy pętli Zawodzie[18], a miesiąc później z konsorcjum firm Warbud i Stor na budowę centrum przesiadkowego przy pętli Brynów[19].

22 grudnia 2023 roku otwarto nowy 600-metrowy odcinek linii tramwajowej wzdłuż ul. Grundmanna, połączony z istniejącymi torowiskami wzdłuż ul. Gliwickiej oraz Chorzowskiej. Zbudowano torowiska, sieć trakcyjną, wiadukt nad Drogową Trasą Średnicową (której część wiedzie ul. Chorzowską), most nad rzeką Rawą oraz połączenia we wszystkie strony z istniejącymi liniami[20]. Na nowym odcinkiem będzie kursowała jedna linia nr 25.

Linie tramwajowe

edytuj

Według stanu z 13 listopada 2019 przez Katowice przebiegało 13 linii tramwajowych. Są to[21]:

Linia Przystanek
początkowy 		Przystanek
końcowy 		Liczba
przystanków 		Miasta Zajezdnia % kursów
niskopodłogowych
0 Katowice Plac Wolności Chorzów Stadion Śląski Pętla Zachodnia 13 Katowice, Chorzów Zawodzie 100% [22]
6 Katowice Plac Miarki Bytom Szkoła Medyczna 43 Katowice, Chorzów, Bytom Zawodzie 86% [23]
7 Katowice Zawodzie Zajezdnia Bytom Plac Sikorskiego 39 Bytom, Świętochłowice, Chorzów, Katowice Stroszek, Zawodzie 39% [24]
11 Katowice Plac Miarki Ruda Śląska Chebzie Pętla 30 Ruda Śląska, Świętochłowice, Chorzów, Katowice Gliwice, Zawodzie 0% [25]
13 Katowice Plac Wolności Siemianowice Śl. Plac Skargi 12 Katowice, Siemianowice Śląskie Zawodzie 0% [26]
14 Katowice Plac Miarki Mysłowice Dworzec PKP 33 Katowice, Mysłowice Zawodzie 0% [27]
15 Katowice Plac Wolności Sosnowiec Zagórze Pętla 29 Katowice, Sosnowiec Będzin 95% [28]
16 Katowice Brynów Huberta Katowice Wełnowiec Plac Alfreda 18 Katowice, Siemianowice Śląskie Zawodzie 79% [29]
19 Katowice Plac Wolności Bytom Stroszek Zajezdnia 42 Katowice, Chorzów, Bytom Stroszek 0% [30]
20 Katowice Szopienice Pętla Chorzów Rynek 35 Chorzów, Katowice Zawodzie 55% [31]
23 Chorzów Stadion Śląski Pętla Zach. Katowice Zawodzie Zajezdnia 23 Katowice, Chorzów Zawodzie 0% [32]
25 Szopienice Pętla Park Śląski Wejście Główne 25 Park Śląski Wejście Główne Szopienice Pętla 100% [33]
36 Katowice Brynów Huberta Katowice Zawodzie Zajezdnia 19 Katowice Zawodzie 0% [34]
43 Chorzów Batory Zajezdnia Katowice Wełnowiec Plac Alfreda 17 Katowice, Chorzów Zawodzie 0% [35]

Zlikwidowane linie

edytuj
Linia Przystanek początkowy Przystanek końcowy Data likwidacji
12 Chorzów Plac Hutników Siemianowice Śl. Plac Skargi 1 stycznia 2009

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b W tym 3,435 km t.p. na terenie zajezdni (dane za 2007).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Soczówka 2012b ↓, s. 61.
  2. ↑ Soczówka 2012b ↓, s. 71.
  3. ↑ a b Tramwaje Śląskie S.A.. www.tram-silesia.pl. [dostęp 2014-04-23].
  4. ↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-07].
  5. ↑ a b Nadolski 2012 ↓, s. 707.
  6. ↑ Jakub Halor, Linia tramwajowa 13 Katowice-Siemianowice Śląskie, „„Świat Kolei” 2013, nr 10, s. 44-53.”.
  7. ↑ Halor 2010 ↓, s. 47.
  8. ↑ Soczówka 2012a ↓, s. 58.
  9. ↑ Nadolski 2012 ↓, s. 709.
  10. ↑ Halor 2010 ↓, s. 50.
  11. ↑ a b Soczówka 2012a ↓, s. 61.
  12. ↑ Nadolski 2012 ↓, s. 710.
  13. ↑ a b Nadolski 2012 ↓, s. 711.
  14. ↑ Soczówka 2012a ↓, s. 62.
  15. ↑ Halor 2010 ↓, s. 52.
  16. ↑ Justyna Przybytek: Przebudowa Rondo-Rynek w Katowicach: Prace wreszcie ruszą!. slaskie.naszemiasto.pl, 2012-01-11. [dostęp 2014-04-23].
  17. ↑ Przemysław Jedlecki: "Pyjter" poświęcony. Nowe tramwaje w końcu wyjechały na tory. [w:] Gazeta.pl Katowice [on-line]. katowice.gazeta.pl, 2014-05-13. [dostęp 2014-05-13].
  18. ↑ Katowice: ZUE zbuduje węzeł Zawodzie [online] [dostęp 2017-12-09] (pol.).
  19. ↑ Wkrótce początek budowy węzła Brynów [online], infotram.pl [dostęp 2018-01-20] (pol.).
  20. ↑ Danuta Pałęga: Nowa linia tramwojowa w Katowicach. Dziennik Zachodni. [dostęp 2023-12-22]. (pol.).
  21. ↑ Wybór linii. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2015-05-01]. (pol.).
  22. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 0, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  23. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 6, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  24. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 7, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  25. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 11, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  26. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 13, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  27. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 14, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  28. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 15, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  29. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 16, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  30. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 19, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  31. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 20, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  32. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 23, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  33. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 25, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2023-12-22]. (pol.).
  34. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 34, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  35. ↑ Trasa linii, tramwaj nr 43, KZK GOP. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Jakub Halor, Linia 7 Katowice – Świętochłowice – Bytom cz. 1 - historia linii, „Świat Kolei”, 7, Łódź: EMI-Press, 2010, s. 46-53, ISSN 1234-5962.
  • Jakub Halor, Linia tramwajowa 13 Katowice-Siemianowice Śląskie, „Świat Kolei”, 10, Łódź: EMI-Press, 2013, s. 44-53, ISSN 1234-5962.
  • Jakub Halor, Linia tramwajowa 16: Trudne losu koleje pierwszej normalnotorowej linii tramwajowej na Śląsku, „Świat Kolei”, 10, Łódź: EMI-Press, 2016, s. 46-53, ISSN 1234-5962.
  • Przemysław Nadolski, Transport, [w:] Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 703-717.
  • Andrzej Soczówka, Zarys historii komunikacji tramwajowej na obszarze konurbacji katowickiej, „Acta Geographica Silesiana”, 11, Sosnowiec-Będzin: Uniwersytet Śląski Wydział Nauk o Ziemi, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, 2012, s. 57-70, ISSN 1897-5100 [zarchiwizowane z adresu 2013-04-06].
  • Andrzej Soczówka, Zróżnicowanie struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w konurbacji katowickiej, Sosnowiec: Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, 2012 (Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego nr 76), ISBN 978-83-61644-31-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tramwaje_w_Katowicach&oldid=74978523”