Wikipedia

Stadler Rail

szwajcarski producent pojazdów szynowych

Stadler Rail – szwajcarska spółka akcyjna z siedzibą w Bussnang zajmująca się produkcją pojazdów szynowych. Przedsiębiorstwo zostało założone w 1942 w Zurychu przez Ernsta Stadlera, w 1945 rozpoczęło wytwarzanie pierwszych lokomotyw, a w 1962 uruchomiono zakład, przy którym mieści się jego obecna siedziba. Spółka pełni funkcję podmiotu nadrzędnego dla innych przedsiębiorstw wchodzących w skład grupy Stadler Rail, która jest obecna w kilkunastu państwach świata. W 2006 utworzono spółkę Stadler Polska, a rok później uruchomiono fabrykę w Siedlcach.

Stadler Rail
Logo
Państwo

 Szwajcaria

Siedziba

Ernst-Stadler-Strasse 1,
9565 Bussnang

Data założenia

1942

Forma prawna

spółka akcyjna

Dyrektor

Peter Spuhler

Zatrudnienie

ok. 6200 osób (2014)

Symbol akcji

SIX: SRAIL

Dane finansowe
Przychody

ok. 2,35 mld CHF (2013)

Położenie na mapie Turgowii
Mapa konturowa Turgowii, w centrum znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Położenie na mapie Szwajcarii
Mapa konturowa Szwajcarii, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Ziemia47°33′24,56″N 9°05′18,05″E/47,556822 9,088347
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Siedziba przedsiębiorstwa

Historia

edytuj

W 1942 Ernst Stadler założył biuro konstrukcyjne w Zurychu, a trzy lata później rozpoczęto produkcję manewrowych lokomotyw akumulatorowych i spalinowych. W 1962 wybudowano[1] i uruchomiono pierwszą halę montażową w Bussnang, po czym przeniesiono tam siedzibę przedsiębiorstwa[2]. Od 1976 nosiło ono nazwę Stadler Fahrzeuge AG. W 1984 rozpoczęto produkcję szynowych pojazdów pasażerskich, a w 1989 spółka została przejęta przez Petera Spuhlera. W 1995 Stadler zaprezentował pierwszy przegubowy wagon GTW 2/6. W 1997 przedsiębiorstwo przejęło fabrykę Schindlera w Altenrhein, a rok później dział kolei zębatej dawnych zakładów Schweizerische Lokomotiv- und Maschinenfabrik. W 2000 w Berlinie utworzono spółkę jako joint venture z przedsiębiorstwem Adtranz, a w następnym roku przejęto w niej 100% udziałów[1]. W 2001 przejęto zakład Partner für Fahrzeugausstattung z Weiden in der Oberpfalz będący w stanie upadłości[3] oraz rozbudowano siedzibę w Bussnang, a w 2002 świętowano 60-lecie przedsiębiorstwa oraz uruchomiono filię berlińskiej spółki w Velten[1]. W 2002 również zaprezentowano pierwszy zespół FLIRT[4]. W 2004 kolejny raz rozbudowano zakład w Bussnang, a w 2005 utworzono oddział na Węgrzech i przejęto zakład Winpro w Winterthur. W 2006 utworzono spółkę Stadler Polska, w 2008 spółkę Stadler Algieria, a w 2009 spółkę Stadler Praga. W 2010 uruchomiono centrum testowo-odbiorcze w Erlen, a rok później otwarto centrum serwisowe w Linz, halę produkcyjną Berlin-Hohenschönhausen i zakład Stadler Reinickendorf spółki o tej samej nazwie[1], a także utworzono oddział w USA. W 2012 powstała spółka Stadlera w Mińsku[5], a w 2015 utworzono oddziały w Hiszpanii[6] i Australii[7]. W 2016 uruchomiono fabrykę w USA[8], a 3 kwietnia 2017 w Chemnitz otwarto 60-osobowe biuro inżynierskie[9]. Pod koniec września 2017 poinformowano, że z początkiem następnego roku Peter Spuhler przekaże stanowisko prezesa zarządu Thomasowi Ahlburgowi[10].

Działalność

edytuj
 
FLIRT³ dla ŁKA
 
Regio-Shuttle dla ČD
 
Wagony metra IK w Berlinie
 
Lokomotywa serii Tea 245

Grupa Stadler Rail oferuje pojazdy kolejowe, pojazdy do obsługi transportu miejskiego i pojazdy kolei zębatej, a także usługi serwisowe, utrzymania, naprawy, przeglądy, modernizacje i rewitalizacje pojazdów[11].

Stadler produkuje:

Pojazdy Stadlera w połowie 2016 były eksploatowane łącznie w 28 państwach[28], m.in.: w Algierii[12], Austrii[14], Azerbejdżanie[14], na Białorusi[12], w Brazylii[24], Czechach[12], Danii[20], Estonii[12], Finlandii[12], we Francji[19], w Grecji[15], Hiszpanii[15], Holandii[15], Luksemburgu[14], Niemczech[14], Norwegii[12], Polsce[12], Rosji[14], Serbii[13], na Słowacji[15], w Szwajcarii[14], Szwecji[12], USA[15], na Węgrzech[12], w Wielkiej Brytanii[29] i we Włoszech[12].

Zestawienie wyprodukowanych pojazdów

edytuj
Wybrane modele pojazdów zamówione do 7 stycznia 2016
Pojazd Lata produkcji Liczba sztuk Źródła
KISS od 2011 216 [30][31]
FLIRT i FLIRT³ od 2004 1128 [30][31]
GTW od 1996 600 [30][32]
Regio-Shuttle RS1 od 1996 497 [30][33]
EC250 od 2014 29 [30][34]
Variobahn b.d. 407 [30]
Tango b.d. 159 [30]
IK od 2012 47 [30][35][36]

Prezentacje na targach

edytuj
 
KISS na InnoTrans 2010
 
DPM na Expo 1520 w 2013
 
Metelica na InnoTrans 2014
 
Stoisko Stadlera podczas Trako 2015
Data Miejsce Targi Tabor Źródła
28–30 października 1998   Berlin InnoTrans GTW 2/6 dla Mittelthurgaubahn[a] [37]
20–22 października 1999   Gdynia Trako Regio-Shuttle RS1[a] [38]
12–17 września 2000   Berlin InnoTrans GTW 2/6 dla UBB [39]
20–24 września 2004   Berlin InnoTrans FLIRT dla SBB [40]
19–22 września 2006   Berlin InnoTrans FLIRT dla Cantus [41]
23–26 września 2008   Berlin InnoTrans FLIRT dla SNTF [42][43]
14–16 października 2009   Gdańsk Trako FLIRT dla KM [44][45]
21–24 września 2010   Berlin InnoTrans FLIRT dla Norges Statsbaner
KISS dla SBB 		[46][47]
18–21 września 2012   Berlin InnoTrans FLIRT dla Leo Express
KISS dla ODEG
KISS dla BLS
Eem 923 dla SBB
DT8.12 dla Stuttgartu 		[48][49][50][51]
11–14 września 2013   Szczerbinka Expo 1520 FLIRT dla Elektriraudtee
DPM[b] 		[52][53]
23–26 września 2014   Berlin InnoTrans FLIRT³ dla DB Regio
FLIRT³ dla Železnice Srbije
Regio-Shuttle RS1 dla NEB
Metelica dla Mińska 		[54]
2–5 września 2015   Szczerbinka Expo 1520 KISS dla RŻD [55][56]
22–25 września 2015   Gdańsk Trako FLIRT³ dla PKP Intercity
FLIRT³ dla ŁKA
GTW dla FNM 		[57]
20–23 września 2016   Berlin InnoTrans FLIRT³ dla Nederlandse Spoorwegen
EC250 dla SBB
Variobahn dla Aarhus
Citylink dla Chemnitz[c]
Class 88[d]
wagon sypialny dla Kolei Azerbejdżańskich 		[58]
30 sierpnia – 2 września 2017   Szczerbinka Expo 1520 Metelica dla Petersburga [59][60]
2017   Gdańsk Trako FLIRT³ dla NSB
FLIRT³ dla GYSEV 		[61]
2018   Berlin InnoTrans Eurodual dla HVLE
pociąg metra dla Glasgow
483/484 dla S-Bahn w Berlinie
Flirt dla Greater Anglia
KISS dla Mälab
pociąg dla RBS
Flirt dla SOB 		[62]

Wyniki finansowe

edytuj
W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Źródła: [63][64].

Zatrudnienie

edytuj
W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Źródła: [65][64].

Struktura organizacyjna

edytuj

Koncern Stadler ma strukturę holdingową, w której spółka Stadler Rail jest podmiotem nadrzędnym dla pozostałych podmiotów. W 2005 wyłączny akcjonariusz Peter Spuhler zdecydował o stopniowym przekazywaniu 10% swoich udziałów kadrze. W 2015 do dyrektora należało 83% akcji, 5% do fundacji RAG-Stftung, a pozostałe 12% do pracowników z wieloletnim stażem[66].


W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Zakłady

edytuj
Pełna nazwa oryginalna Oddział Lokalizacja Rok
uruchom. 		Działalność Źródła
handlowa projektowa produkcyjna serwisowa
Stadler Bussnang AG Szwajcaria   Bussnang 1962 Tak Tak Tak Nie [2][67][68]
Stadler Altenrhein AG Szwajcaria   Altenrhein 1997 Nie Tak Tak Nie [69][67][68]
IBS-Zentrum Erlen Szwajcaria   Erlen 2010 Nie Nie Testy i uruchomienia Nie [70][71][67][68]
Stadler Pankow GmbH Niemcy   Berlin 2000 Tak Tak Tak Tak [72][67][1]
  Velten 2002 Nie Nie Tak Tak
Stadler Reinickendorf GmbH Niemcy   Berlin 2011 Nie Nie Tak Nie [73][67][1]
Stadler Winterthur AG Komponenty   Winterthur 2005 Nie Tak Tak Nie [74][67][1]
Stadler Stahlguss AG Komponenty   Biel/Bienne 2004 Nie Nie Tak Nie [75][67]
Stadler Polska Sp. z o.o. Europa Środkowa   Siedlce 2007 Nie Nie Tak Tak [76][67][77]
Stadler Praha, s.r.o. Europa Środkowa   Praga 2009 Nie Tak Nie Nie [78][67][1]
CJSC Stadler Minsk Europa Środkowa   Mińsk 2013 Nie Nie Tak Nie [79][67][5]
Stadler Ungarn Kft. Europa Środkowa   Budapeszt 2005 Tak Nie Nie Nie [80][67][1][81]
Stadler Pusztaszabolcs Serwis   Pusztaszabolcs 2007 Nie Nie Nie Tak
Stadler Szolnok Vasúti Járműgyártó Kft. Komponenty i Serwis   Szolnok 2009 Nie Nie Tak Tak
Stadler Algérie Eurl Serwis   Algier 2008 Nie Nie Nie Tak [82][67][1]
Stadler Rail Service Italy Serwis   Merano b.d. Nie Nie Nie Tak [83]
Stadler Linz Serwis   Linz 2011 Nie Nie Nie Tak [84][1]
Stadler Netherlands B.V. Serwis   Twello
  Venlo
  Leeuwarden
  Nieuwegein 		2013 Nie Nie Nie Tak [85]
Stadler Australia Szwajcaria   Sydney 2015 Tak Nie Montaż końcowy (plan.) Nie [7][67]
Stadler Rail Valencia S.A.U. Hiszpania   Walencja 2016 Nie Tak Tak Nie [6][86]
Stadler US Inc. Szwajcaria   Salt Lake City 2016 Nie Nie Montaż końcowy Nie [8][67]

Stadler Bussnang

edytuj
 
Zakład w Bussnang

W 1962 wybudowano pierwszą halę w Bussnang[1] oraz przeniesiono tu siedzibę przedsiębiorstwa[2]. W 2001 wybudowano drugą halę montażową oraz pomieszczenia biurowe, a w 2004 miało miejsce uroczyste otwarcie hali nr 3[1].

W Bussnang mieści się główna siedziba przedsiębiorstwa. Spółka odpowiada za sprzedaż pojazdów klientom ze Szwajcarii, a także za nadzór realizacji zleceń na pojazdy specjalne i kolei zębatej. Znajduje się tu centrum projektowe pojazdów FLIRT, GTW i kolei zębatej, w którym powstają również nowe koncepcje pojazdów elektrycznych[2]. Od października 2010 pojazdy wyprodukowane w Bussnang są testowane i uruchamiane w IBS-Zentrum w Erlen[87].

Stadler Altenrhein

edytuj
 
Pojazd KISS na terenie zakładu w Altenrhein

W 1997 Stadler przejął od Schindler Waggon zakład w Altenrhein[69] i utworzył spółkę Stadler Altenrhein[1]. Przez kolejne lata zakład był rozbudowywany i stał się centrum kompetencyjnym dla piętrowych zespołów trakcyjnych. Prócz tego typu pojazdów produkowane są tu również tramwaje i wagony osobowe oraz pojazdy na metrowy rozstaw szyn. W Altenrhein mieści się także dział rozwoju konstrukcji mechanicznych zajmujący się m.in. strukturą pudeł wagonów[69].

IBS-Zentrum Erlen

edytuj

W październiku 2010[70] przekazano do eksploatacji centrum uruchamiania i testów pojazdów szynowych w Erlen. Pociągi produkowane w zakładach w Bussnang i Altenrhein przechodzą tu 6-tygodniowy program testów i uruchamiania[71].

Stadler Pankow

edytuj
 
Hala w Velten

W 2000 w Berlinie została utworzona jako joint venture z przedsiębiorstwem Adtranz spółka Stadler Pankow GmbH. W czerwcu następnego roku Stadler Rail przejął 100% jej udziałów[88].

Stadler Pankow jest odpowiedzialny za rynek niemiecki i eksport tramwajów. Stanowi on również centrum kompetencji dla pojazdu Regio-Shuttle RS1. W Berlinie wytwarzane są wszystkie pojazdy dla Niemiec i tramwaje eksportowe[88].

Od 2002[1] do spółki należy centrum serwisowe w Velten, gdzie przeprowadzany jest montaż końcowy pojazdów i ich uruchamianie[72]. W 2011 zakład rozszerzono[88] o uruchomioną 5 września 2011[89] montownię w Berlin-Hohenschönhausen[90] oraz podporządkowano mu spółkę Stadler Reinickendorf GmbH[88].

Stadler Reinickendorf

edytuj

W 2011 powstał Stadler Reinickendorf[1] będący spółką zależną berlińskiego Stadler Pankow GmbH. W zakładzie ma miejsce wykańczanie i malowanie pudeł wagonów, w szczególności zespołów KISS wytworzonych w Berlinie[73].

Stadler Winterthur

edytuj

W 2005 przejęto Winpro w szwajcarskim Winterthur, a rok później zakład przemianowano na Stadler Winterthur i utworzono spółkę o tej samej nazwie[1]. Jest to centrum kompetencji dla wózków. W latach 2008–2009 z myślą o ich budowie w dzielnicy miasta Oberwinterthur powstał nowy zakład[74].

Stadler Stahlguss

edytuj

W 2004 zakład Von Roll Stahlgiesserei Biel został przejęty przez Stadlera i powstała spółka Stadler Stahlguss. Odlewnia w Biel/Bienne zajmuje się wytwarzaniem ręcznie formowanych odlewów stalowych dla przedsiębiorstw z grupy Stadler Rail oraz klientów zewnętrznych spoza branży kolejowej[75].

Stadler Polska

edytuj
Osobny artykuł: Stadler Polska.
 
Fabryka w Siedlcach

Pod koniec czerwca 2006 Stadler Bussnang wygrał przetarg na dostawę 10 EZT dla Mazowsza i 4 dla Śląska[91]. Zaraz po tym powstała spółka Stadler Polska[92], a Stadler Rail rozpoczął działania nad ulokowaniem zakładu w Siedlcach[93]. Stadler wydzierżawił od PKP teren dawnej bazy montażu przęseł torowych[94] z halą montażową[76] i w grudniu 2006 rozpoczął jej modernizację. 22 lutego 2007 położono kamień węgielny pod nową fabrykę, a pod koniec maja zakończono prace konstrukcyjne. W czerwcu[92] rozpoczęto realizację pierwszego zamówienia, którym było 14 pojazdów dla Polski[93], a 5 września 2007 dyrektor Stadlera Peter Spuhler dokonał uroczystego otwarcia siedleckiej montowni[93]. Po zakończeniu kontraktu dla Mazowsza i Śląska, ze względu na brak kolejnych zamówień na rynku polskim, do Siedlec przesunięto część zamówień eksportowych[95].

Siedlecka fabryka specjalizuje się w produkcji zespołów FLIRT i GTW, ponadto wytwarza komponenty elektryczne używane w pojazdach KISS oraz serwisuje tabor m.in. Kolei Mazowieckich, Kolei Śląskich, ŁKA i Leo Express[77].

Stadler Praga

edytuj

W 2009 w Czechach utworzono spółkę Stadler Praha[1]. Zakład zlokalizowany w Pradze wspiera pozostałe oddziały w dziedzinie projektowania i rozwoju pojazdów szynowych[78].

Stadler Mińsk

edytuj

W 2007 roku Stadler rozpoczął współpracę z białoruską firmą Biełkommunmasz. W 2012 założono spółkę Stadlera w Mińsku jako joint venture Stadlera i Biełkommunmasz. Spółka powstała przede wszystkim po to aby ułatwić ekspansję na rynki krajów byłego ZSRR[5][96]. Zakład umiejscowiony na obrzeżach miasta począwszy od 2013 produkuje pojazdy na rynki wschodnie. Lokalizacja fabryki we wschodniej Europie ułatwiła ich dostawy[79].

Stadler Węgry

edytuj

W grudniu 2005 utworzono oddział Stadlera na Węgrzech[81]. Spółka Stadler Ungarn ma swoje biuro w Budapeszcie oraz wspiera sprzedaż i marketing pojazdów na Węgrzech. Jest odpowiedzialna za centrum serwisowe w Pusztaszabolcs[97], które zostało uruchomione 4 maja 2007[81] i zajmuje się utrzymaniem zespołów FLIRT należących do MAV oraz realizuje zlecenia firm zewnętrznych[97]. W lutym 2009[81], by zwiększyć zdolność produkcji aluminiowych pudeł wagonów, uruchomiono zakład w Szolnok należący do spółki Stadler Szolnok Vasúti Járműgyártó[97]. We wrześniu 2009 został on dodatkowo rozbudowany[81]. Produkowane w nim pudła są dostarczane głównie do berlińskiego zakładu spółki Stadler Pankow, który wcześniej pozyskiwał elementy z zewnątrz[97].

Stadler Algieria

edytuj

W 2008 w Algierii utworzono spółkę Stadler Algérie Eurl[1]. Na mocy zamówienia z 2006 producent został zobowiązany do dostawy 64 pojazdów 4-członowych z rodziny FLIRT dla przewoźnika SNTF oraz ich serwisu do 2018. By wywiązać się z kontraktu Stadler uruchomił zakład w Algierze w halach udostępnionych przez zamawiającego[82].

Stadler Merano

edytuj

We włoskim Merano Stadler uruchomił centrum serwisowe Stadler Rail Service Italy. W pomieszczeniach udostępnionych przez przewoźnika STA/SAD obsługiwane są składy GTW należące do tego operatora[83].

Stadler Linz

edytuj

W 2011[1] w austriackim Linz uruchomiono centrum serwisowe. Jest to zakład utrzymania technicznego zespołów KISS dostarczonych w tym samym roku przewoźnikowi Westbahn[84].

Stadler Holandia

edytuj

Od 2013 w Holandii działa centrum serwisowe Stadlera. Spółka Stadler Netherlands B.V. ma swoją siedzibę w Twello, natomiast warsztaty są zlokalizowane w Venlo, Leeuwarden i Nieuwegein. Na mocy długoletnich kontraktów serwisują one pojazdy przewoźników takich jak Arriva, Veolia czy Connexxion[85].

Stadler Australia

edytuj

17 listopada 2015 w Sydney otwarto biuro spółki Stadler Australia. Ruch ten jest związany z planowanymi zamówieniami i rosnącym popytem na lekkie pojazdy szynowe w rejonie Australii, Azji i Pacyfiku. W przyszłości planowane jest utworzenie w Australii spółki joint venture i przeniesienie montażu finalnego pojazdów przeznaczonych na rynek lokalny[7].

Stadler Rail Valencia

edytuj

3 listopada 2015 w Zurychu Stadler podpisał umowę kupna Vossloh Rail Vehicles w Walencji[6]. Od 1 stycznia 2016 spółka działa pod nazwą Stadler Rail Valencia i tworzy Oddział Hiszpania[86]. Należący do niej zakład jest odpowiedzialny za projektowanie i produkcję lokomotyw spalinowo-elektrycznych, a także budowę tramwajów i pociągów metra. Jednostka pozwoli Stadlerowi wejść na rynki w obszarze hiszpańskojęzycznym[6].

Stadler US

edytuj

W połowie 2015 Stadler planował uruchomić swój zakład w USA[98]. W 2016 w Salt Lake City rozpoczęła działalność spółka Stadler US. W jej fabryce realizowany jest montaż końcowy pojazdów na rynek amerykański z wykorzystaniem nadwozi i wózków powstających w zakładach w Szwajcarii[8].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Pojazd produkcji Adtranzu przed joint venture.
  2. ↑ Produkcja i wystawa razem z Mietrowagonmaszem.
  3. ↑ Produkcja we współpracy z Vosslohem.
  4. ↑ Pojazd wyprodukowany przez hiszpański oddział Vossloha przed przejęciem przez Stadlera.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Stadler Rail: Historia. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  2. ↑ a b c d Stadler Rail: Bussnang Szwajcaria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  3. ↑ Stadler Rail: Stadler Rail Group übernimmt Standort in Bayern. stadlerrail.com, 2005-01-04. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-21)]. (ang.).
  4. ↑ Marek Graff. Zespoły trakcyjne Flirt produkcji Stadler. „Technika Transportu Szynowego”. 5/2015, s. 30-44. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  5. ↑ a b c Stadler Rail: Geschichte. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  6. ↑ a b c d Stadler Rail: Stadler Rail set to take over Spanish lo…. stadlerrail.com, 2015-11-04. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-19)]. (ang.).
  7. ↑ a b c Stadler Rail: Stadler Rail arrives in Australia. stadlerrail.com, 2015-11-18. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-19)]. (ang.).
  8. ↑ a b c Stadler Rail: Salt Lake City, USA. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-05)]. (niem.).
  9. ↑ Stadler z nowym biurem inżynieryjnym w Chemnitz. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-03. [dostęp 2017-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-03)]. (pol.).
  10. ↑ Martyn Janduła: Peter Spuhler po 30 latach ustępuje ze stanowiska prezesa Stadlera. rynek-kolejowy.pl, 2017-09-20. [dostęp 2017-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]. (pol.).
  11. ↑ a b c Stadler Rail: Pojazdy i usługi. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k Stadler Rail: FLIRT. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  13. ↑ a b Stadler Rail: FLIRT 3. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  14. ↑ a b c d e f g Stadler Rail: KISS. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  15. ↑ a b c d e f Stadler Rail: GTW. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  16. ↑ Stadler wprowadza nowy typ pojazdu WINK. Pierwszym klientem holenderska Arriva. rynek-kolejowy.pl, 2017-11-29. [dostęp 2017-12-07]. (pol.).
  17. ↑ Stadler Rail: Regio-Shuttle RS1. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  18. ↑ Stadler Rail: EC250. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  19. ↑ a b Stadler Rail: Tango. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  20. ↑ a b Stadler Rail: Variobahn. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  21. ↑ Stadler Rail: Metro. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  22. ↑ Stadler Rail: Tramwaje. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  23. ↑ a b Stadler Rail: Trolejbus. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  24. ↑ a b Stadler Rail: Lokomotywy. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  25. ↑ Stadler Rail: Wagony pasażerskie. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  26. ↑ Stadler Rail: Wersje specjalne. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  27. ↑ Stadler Rail: Kolej zębata. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  28. ↑ Stadler Rail: References. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)]. (ang.).
  29. ↑ Stadler Rail: Overview of references. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)]. (ang.).
  30. ↑ a b c d e f g h Stadler Rail: Stadler Rail übernimmt Vossloh España. stadlerrail.com, 2016-01-07. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (niem.).
  31. ↑ a b Stanisław Skalski. Zespoły Flirt dla Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. „Technika Transportu Szynowego”. 10/2012, s. 23-26. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  32. ↑ Marek Graff. Spalinowe zespoły trakcyjne GTW Stadlera na sieci PKP PLK. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2014, s. 45-47. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  33. ↑ Autobus szynowy Regio Shuttle RS 1 – lekki pojazd szynowy dla linii lokalnych w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 11/2000, s. 51. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  34. ↑ lp: Stadler: 249 km/h – kolejny etap strategii producenta. rynek-kolejowy.pl, 2014-11-29. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-02)]. (pol.).
  35. ↑ mr. Nowy tabor dla metra w Berlinie. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2015, s. 5. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  36. ↑ Łukasz Pastor: Stadler dostarczy 11 pociągów do obsługi berlińskiego metra. transport-publiczny.pl, 2015-07-22. [dostęp 2015-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-02)]. (pol.).
  37. ↑ Kolejne dostawy GTW 2/6. „Technika Transportu Szynowego”. 12/1998, s. 5. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  38. ↑ Andrzej Żurkowski. Regio Shuttle RS1 w Warszawie, 23 października 1999 r. „Technika Transportu Szynowego”. 12/1999, s. 17-18. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  39. ↑ Andrzej Harrasek. InnoTrans 2000. „Świat Kolei”. 11/2000, s. 30-32. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  40. ↑ Andrzej Harassek. InnoTrans 2004 – międzynarodowe targi techniki kolejowej. „Technika Transportu Szynowego”. 11/2004, s. 9-18. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  41. ↑ Marek Rabsztyn. InnoTrans 2006 w Berlinie. „Technika Transportu Szynowego”. 10/2006, s. 12-16. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  42. ↑ Marek Rabsztyn, Jan Raczyński. Targi InnoTrans 2008 w Berlinie. „Technika Transportu Szynowego”. 10/2008, s. 12-18. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  43. ↑ Plik InnoTrans 2008 - Stadler FLIRT.jpg w serwisie Wikimedia Commons.
  44. ↑ Paweł Korcz. TRAKO 2009. „Świat Kolei”. 11/2009, s. 4. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  45. ↑ Album: Targi Trako 2009. kpinfo.pl. [dostęp 2015-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-26)]. (pol.).
  46. ↑ Ryszard Rusak. InnoTrans 2010. „Świat Kolei”. 11/2010, s. 12-15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  47. ↑ Plik NSB BMb 74501 1.jpg w serwisie Wikimedia Commons.
  48. ↑ Stadler Rail: Stadler presents future-orientated innovations on Innotrans 2012. stadlerrail.com, 2012-07-23. [dostęp 2016-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-15)]. (ang.).
  49. ↑ InnoTrans: Gleis- und Freigelände. innotrans.de. [dostęp 2016-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-12)]. (niem.).
  50. ↑ Dariusz Kalinowski, Ryszard Rusak. Targi InnoTrans 2012. „Świat Kolei”. 10/2012, s. 12-15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  51. ↑ Plik ET 445.102.JPG w serwisie Wikimedia Commons.
  52. ↑ Marek Graff. Lokomotywy i zespoły trakcyjne na Targach Expo 1520 w Szczerbince pod Moskwą. „Technika Transportu Szynowego”. 12/2013, s. 14-21. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  53. ↑ EXPO 1520: Flirt dla Estonii. rynek-kolejowy.pl, 2013-09-11. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-18)]. (pol.).
  54. ↑ Dariusz Kalinowski. InnoTrans 2014. „Świat Kolei”. 11/2014, s. 12-17. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  55. ↑ Stadler Rail: Home. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-05)]. (niem.).
  56. ↑ David Briginshaw: Stadler demonstrates double-deck train at Expo 1520. railjournal.com, 2015-09-04. [dostęp 2015-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-05)]. (ang.).
  57. ↑ InfoRail: Jaki tabor zobaczymy na Trako?. inforail.pl, 2015-09-01. [dostęp 2015-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-14)]. (pol.).
  58. ↑ Michał Szymajda. Taborowe nowości na targach InnoTrans 2016. „Rynek Kolejowy”. 11/2016, s. 35–36. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  59. ↑ The 6th International Fair of railway Equipment and technologies Expo 1520. expo1520.ru. [dostęp 2017-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  60. ↑ InfoTram.pl: Stadler zaprezentował Metelicę na Expo1520 [film]. infotram.pl, 2017-09-01. [dostęp 2017-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (pol.).
  61. ↑ Stadler na TRAKO 2017: Flirty dla Węgier i Norwegii. nakolei.pl, 2017-10-02. [dostęp 2018-09-23]. (pol.).
  62. ↑ Stadler Rail AG. virtualmarket.innotrans.com. [dostęp 2018-11-18]. (ang.).
  63. ↑ Stadler Rail: Stadler Rail Group Umsatzentwicklung (konsolidiert in Mio CHF). stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-19)]. (niem.).
  64. ↑ a b Stadler Rail: 2016 Facts & Figures. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)]. (ang.).
  65. ↑ Stadler Rail: Stadler Rail Group Mitarbeiterentwicklung. stadlerrail.com, 2014-06-13. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  66. ↑ Stadler Rail: Struktura organizacyjna. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  67. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Stadler Rail: Standorte. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  68. ↑ a b c Stadler Rail: Zakłady. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  69. ↑ a b c Stadler Rail: Altenrhein Szwajcaria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  70. ↑ a b Stadler Rail: Erlen CH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  71. ↑ a b Stadler Rail: Erlen CH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  72. ↑ a b Stadler Rail: Pankow, Niemcy. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  73. ↑ a b Stadler Rail: Stadler Reinickendorf GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  74. ↑ a b Stadler Rail: Winterthur Szwajcaria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  75. ↑ a b Stadler Rail: Stadler Stahlguss. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  76. ↑ a b Stadler Rail: Polska. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  77. ↑ a b Stadler: Stadler wykupił od PKP SA działkę pod swoją fabryką za 28,7 mln złotych. rynek-kolejowy.pl, 2015-01-13. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-19)]. (pol.).
  78. ↑ a b Stadler Rail: Stadler Praga. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  79. ↑ a b Stadler Rail: Stadler Minsk. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  80. ↑ Stadler Rail: Ungarn H. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  81. ↑ a b c d e Jürg Gygax: 5 Jahre Stadler Rail in Ungarn. wisscham.ch, 2010-05-07. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-02)]. (niem.).
  82. ↑ a b Stadler Rail: Algieria DZ. stadlerrail.com. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  83. ↑ a b Stadler Rail: Meran I. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  84. ↑ a b Stadler Rail: Stadler Linz. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  85. ↑ a b Stadler Rail: Niederlande. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  86. ↑ a b Stadler Rail: Valencia, Spanien. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-05)]. (niem.).
  87. ↑ Stadler Rail: Bussnang CH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  88. ↑ a b c d Stadler Rail: Pankow D. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  89. ↑ Stadler Rail: Stadler Pankow GmbH otworzył nowy zakład produkcyjny w Berlinie. stadlerrail.com, 2011-09-08. [dostęp 2016-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  90. ↑ Stadler Rail: Berlin-Hohenschönhausen. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
  91. ↑ Stadler Rail: Export success: 14 FLIRTs for Poland. stadlerrail.com, 2006-07-21. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (ang.).
  92. ↑ a b Piotr Sobolewski. Nowy Zakład Montażu Taboru Kolejowego firmy STADLER w Siedlcach. „Świat Kolei”. 5/2008, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  93. ↑ a b c Stadler Rail: Stadler Rail: Grand opening of new assembly plant in Siedlce. stadlerrail.com, 2007-09-05. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (ang.).
  94. ↑ Zespoły trakcyjne Flirt firmy Stadler. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 175-184, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
  95. ↑ Stadler Rail: Wyjątkowy rok 2010 dla Grupy Stadler Rail. stadlerrail.com, 2011-05-31. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  96. ↑ Stadler z coraz mocniejszą pozycją w krajach byłego ZSRR. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-07. [dostęp 2016-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-09)]. (pol.).
  97. ↑ a b c d Stadler Rail: Szolnok Węgry. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
  98. ↑ Stadler: Stadler Rail zmienia kierunek ze Wschodu na Zachód. Nowa fabryka w USA. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-22. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-22)]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadler_Rail&oldid=70876690”