Rumianek
Rumianek (Matricaria L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 5[4]–6[5][6] gatunków. Rośliny te występują w całej strefie umiarkowanej półkuli północnej[4][7]. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez dwa gatunki introdukowane i zadomowione[8].
 Rumianek pospolity | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
rumianek | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Matricaria L. Sp. Pl. 890. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
M. recutita Linnaeus[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
W XX wieku popularnie stosowana była wobec tego rodzaju nazwa naukowa Chamomilla, czasem wciąż spotykana. W latach 90. tego wieku i na początku XXI wieku uznana została za niepoprawną.
Rumianek pospolity M. chamomilla jest popularną rośliną leczniczą, aczkolwiek o słabo dowiedzionych właściwościach leczniczych w badaniach klinicznych. Leczniczo i jako insektycyd wykorzystywany jest także rumianek bezpromieniowy M. discoidea[6].
Rozmieszczenie geograficzne
edytujZasięg rodzaju obejmuje Amerykę Północną (na północ od Meksyku), północną Afrykę (od Makaronezji i Maroka po Egipt), niemal całą Europę i Azję (bez Archipelagu Malajskiego, Indochin). Na azjatyckim Dalekim Wschodzie, w niektórych krajach północnej Europy, strefie międzyzwrotnikowej i na półkuli południowej gatunki z tego rodzaju występują jako introdukowane[4]. W Ameryce Północnej występują trzy gatunki[9], tyle samo w Europie[6], w Chinach obecne są dwa[10]. Najszerzej rozprzestrzenione są dwa gatunki – rumianek pospolity M. chamomilla i bezpromieniowy M. discoidea, występujące w Ameryce i Eurazji[9][10]. Oba te gatunki występują także jako rośliny introdukowane i zadomowione w Polsce[8].
- Gatunki flory Polski[8]
Nazwy naukowe na pierwszym miejscu podane są zgodnie z ujęciem taksonomicznym według Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[8], w drugiej kolejności podana jest nomenklatura zgodna ze współczesnymi bazami taksonomicznymi[4][11]:
- rumianek bezpromieniowy Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. ≡ Matricaria discoidea DC.
- rumianek pospolity Chamomilla recutita (L.) Rauschert ≡ Matricaria chamomilla L.
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny jednoroczne osiągające zwykle do ok. 25 cm wysokości, rzadziej wyższe (do 80 cm), z korzeniem palowym, pędami zwykle aromatycznymi, nagimi lub rzadko owłosionymi. Łodygi pojedyncze lub jest ich kilka do kilkunastu, są wyprostowane lub podnoszące się, rzadko płożące, rozgałęzione lub nie[9].
- Liście
- Skrętoległe[5][9], przyziemne szybko zamierające. Liście zwykle siedzące, często z nasadą blaszki pochwiasto lub uszkowato obejmującą łodygę. Blaszka w zarysie łopatkowata do jajowatej, podwójnie lub trzykrotnie pierzastosieczna, z końcowymi odcinkami równowąskimi i całobrzegimi, często mniej lub bardziej podwiniętymi[9].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki kwiatowe umieszczone pojedynczo na szczytach gałązek, czasem tworzących luźne, baldachogroniaste kwiatostany złożone[9]. Okrywa półkolista do miseczkowatej[5] o średnicy 4–14 mm. Listki okrywy trwałe, liczne (25–50), ułożone zwykle w 3–4 rzędach, na brzegach błoniaste[9]. Dno koszyczka stożkowato wypukłe, pozbawione plewinek, wewnątrz (na przekroju) puste. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie i płodne, białe, zwykle w liczbie od 10 do 22 lub ich brak zupełnie. Wewnętrzne kwiaty rurkowate w liczbie ponad 125 do kilkuset, obupłciowe, żółte lub żółtawozielone, z koroną zwieńczoną 4 lub 5 trójkątnymi łatkami[9].
- Owoce
- Jajowato-stożkowate i zwykle mniej lub bardziej spłaszczone niełupki, z 5 żebrami, gładkie[9].
Systematyka i nazewnictwo
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Matricariinae, plemienia Anthemideae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae[11].
- Taksonomia
Do rodzaju Matricaria włączane były dawniej gatunki z rodzaju maruna Tripleurospermum, wyodrębnione najpierw na podstawie cech morfologicznych (liczba żeber na owocu), później także różnic biochemicznych i rozwojowych, w końcu także molekularnie potwierdzono brak bezpośredniego pokrewieństwa między tymi rodzajami[12]. W 1974 roku Rauschert użył nazwy Matricaria w odniesieniu do rodzaju maruna, a Chamomilla dla rumianku[13]. To rozstrzygnięcie taksonomiczne zostało podważone przez Bremera i Humphriesa w 1993[14][9]. Utrzymanie nazwy Matricaria (jako nomen conservandum) w odniesieniu do rumianku postulowano kilkukrotnie w latach 90.[11] i na początku XXI wieku[15]. Nazwa ta utrzymana została ostatecznie w 2005 roku podczas Międzynarodowego Kongresu Botanicznego w Wiedniu[16]. Mimo to wciąż nazewnictwo proponowane w latach 70.–80. XX wieku pojawia się w publikacjach, m.in. w wydanej w 2020 aktualizacji Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[8].
- Wykaz gatunków[4]
- Matricaria aurea (Loefl.) Sch.Bip.
- Matricaria chamomilla L. – rumianek pospolity
- Matricaria discoidea DC. – rumianek bezpromieniowy
- Matricaria occidentalis Greene
- Matricaria tzvelevii Pobed.
Znaczenie w kulturze
edytujPoczta Polska wyemitowała 7 maja 2020 roku znaczek pocztowy o nominale 8,40 złotych przedstawiający kwiat rumianku, opisany jako Rumianek. Matricaria L. (seria „Kwiaty i owoce”). Autorką projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Druk wykonano techniką rotograwiury na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 5000 tys. sztuk[17].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Matricaria Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ a b c d e f Matricaria L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ a b c J.W. Kadereit, Charles Jeffrey (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 368, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805.
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 568, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b c d e Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h i j Luc Brouillet: Matricaria Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ a b Zhu Shi, Christopher J. Humphries, Michael G. Gilbert: Matricaria Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ a b c Genus Matricaria L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ Luc Brouillet: Tripleurospermum Schultz-Bipontinus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ Rauschert S.. Nomenklatorische probleme in der Gattung Matricaria L.. „Folia Geobotanica et Phytotaxonomica”. 9, s. 249-260, 1974.
- ↑ Bremer, K., Humphries, C.J.. Generic monograph of the Asteraceae-Anthemideae. „Bulletin of the Natural History Museum London, Botany Series”. 23, s. 71–177, 1993.
- ↑ Wendy L. Applequist. A Reassessment of the Nomenclature of Matricaria L. and Tripleurospermum Sch. Bip. (Asteraceae). „Taxon”. 51, 4, s. 757-761, 2002.
- ↑ Matricaria L.. [w:] Compositae. The Global Database [on-line]. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ Kwiaty i owoce. W: Urszula Skwarkowska-Żak, Michał Kazimierczuk, Seweryn Leszczyński: Księga znaczków pocztowych 2020. Warszawa: PWPW • Poczta Polska, 2021, s. 40-41.