Przewiertniowate

Przewiertniowate
	; Wiciokrzew przewiercień
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
	Nazwa systematyczna
	Caprifoliaceae Juss. 1789; Gen. Pl.: 210. 4 Aug 1789.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przewiertniowate (Caprifoliaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu szczeciowców (Dipsacales). We współczesnym, szerokim ujęciu zalicza się tu 31 rodzajów z 890 gatunkami. Należą tu zarówno rośliny zielne, jak i krzewy i drzewa. Występują one głównie w Eurazji (Morinioideae, Zabelia) w Eurazji i Ameryce Północnej (Diervilloideaea, Caprifolioideae, Linnaeoideae), w Eurazji i Afryce (Dipsacoideae). Na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy rosną przedstawiciele podrodziny Valerianoideae^[2]. Do rodziny należy kilka gatunków jadalnych (roszpunka warzywna, jagoda kamczacka, Valeriana cornucopiae), stosowanych w przemyśle perfumeryjnym (nardostachys, wiciokrzew), w ziołolecznictwie (kozłek lekarski, nardostachys), liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, ze względu na efektowne i wonne kwiaty, czasem także barwne owoce (np. wiciokrzew, śnieguliczka, krzewuszka, kolkwicja, świerzbnica, szczeć, pierzogłówka, driakiew, ostrogowiec)^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny), także pnącza, krzewy i drzewa^[3].
Liście: Pojedyncze, pierzasto wcinane i pierzasto złożone, wyrastające naprzeciwlegle lub w okółkach, o nasadzie siedzącej, czasem obejmującej łodygę, lub ogonkowe. Przylistków zwykle brak (wyjątkiem jest Leycesteria). Często występuje zróżnicowanie kształtu liści rozwijających się na pędach wegetatywnych i generatywnych^[3].
Kwiaty: Zebrane we wsparte przysadkami wierzchotkowe kwiatostany proste lub złożone, nierzadko skupione w główki. Często występują listki okrywy. Kwiaty zwykle mniej lub bardziej grzbieciste, rzadziej promieniste. Zwykle obupłciowe, choć czasem funkcjonalnie jednopłciowe. Kielich jest zrosłodziałkowy i zwykle trwały, złożony z 4–5 działek (rzadko 2 lub 3). Korona kwiatu składa się zwykle z 5 zrośniętych płatków (rzadko bywa ich 3 lub 4)^[3]. Na płatkach znajdują się miodniki^[2]. Pręciki w liczbie od 1 do 5 przyrośnięte są do rurki korony. Czasem dwa pręciki są dłuższe od innych (są dwusilne), czasem dwa pręciki wykształcają się jako płonne prątniczki (Morina). Pylniki łączą się z nitką pręcika od tyłu i otwierają podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest dolna, czasem wpół dolna i tworzy ją najczęściej 5 (rzadko od 2 do 8) owocolistków. Szyjka słupka jest pojedyncza. Znamię jest główkowate, ścięte, z jedną do pięciu łatek^[3].
Owoce: Niełupki, torebki, jagody lub pestkowce^[3].

Systematyka

Przez długi czas w systemie Cronquista (1981) wyodrębniane były w rzędzie szczeciowców Dipsacales dobrze rozpoznawalne i odrębne rodziny: piżmaczkowate Adoxaceae, przewiertniowate Caprifoliaceae sensu stricto, szczeciowate Dipsacaceae i kozłkowate Valerianaceae. Badania molekularne wykazały jednak, że dwie ostatnie z tych rodzin są zagnieżdżone w obrębie parafiletycznych w tradycyjnym ujęciu przewiertniowatych. Dla uzyskania monofiletycznych rodzin z przewiertniowatych wyodrębniono w osobne rodziny dierwillowate Diervillaceae, raźniowate Morinaceae i zimoziołowate Linnaeaceae. Takie ujęcie obowiązywało w systemie APG I (1998). W systemie APG II (2003) dopuszczono opcjonalnie połączenie wszystkich rodzin z wyjątkiem piżmaczkowatych w przewiertniowate Caprifoliaceae sensu lato. W systemie APG III z 2008 i APG IV z 2016 występuje już tylko rodzina Caprifoliaceae w szerokim ujęciu. Za takim rozwiązaniem przemiawia m.in. problematyczna pozycja niektórych rodzajów (zwłaszcza Heptacodium łączonego prowizorycznie z Caprifolioideae i Zabelia sytuowanego blisko Morina)^[3].

Pozycja systematyczne w rzędzie szczeciowców^[2]

szczeciowce

	piżmaczkowate Adoxaceae

	przewiertniowate Caprifoliaceae

Klasyfikacja systematyczna w obrębie rodziny^[2]^[4]^[5]

przewiertniowate

Diervilloideae

Caprifolioideae

Linnaeoideae

Morinoideae

Zabelia

	Dipsacoideae

	Valerianoideae

Diervilloideae Rafinesque

Diervilla Miller – dierwilla, zadrzewnia
Weigela Thunberg – krzewuszka

Caprifolioideae Eaton – przewiertniowe

Heptacodium Rehder – heptakodium
Leycesteria Wallich
Lonicera L. – wiciokrzew
Symphoricarpos Duhamel – śnieguliczka
Triosteum L. – goryczyn

Linnaeoideae Rafinesque – zimoziołowe

Abelia R. Brown – abelia
Diabelia Landrein
Dipelta Maximowicz – dwutarczka
Kolkwitzia Graebner – kolkwicja
Linnaea L. – zimoziół
Vesalea Martens & Galeotti

Morinoideae

Acanthocalyx (de Candolle) van Tieghem
Morina L. – morina, raźnia, moryna
Zabelia (Rehder) Makino

Dipsacoideae Eaton – szczeciowe

Bassecoia B.L.Burtt
Cephalaria Roem. & Schult. – głowaczek
Dipsacus L. – szczeć
Knautia L. – świerzbnica
Lomelosia Raf.
Pseudoscabiosa Devesa
Pterocephalidium G.López
Pterocephalus Adanson – pierzogłówka
Pterothamnus V.Mayer & Ehrend.
Pycnocomon Hoffmanns. & Link
Scabiosa L. – driakiew
Succisa Haller – czarcikęs
Succisella Beck – czarcikęsik
× Succisoknautia Baksay
Triplostegia de Candolle

Valerianoideae Rafinesque – kozłkowe

Centranthus de Candolle – ostrogowiec
Nardostachys de Candolle – nardostachys
Patrinia de Jussieu – patrynia
Valeriana L. – kozłek
Valerianella Miller – roszpunka

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-09-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 421-425. ISBN 978-1842466346.
↑ List of Genera in CAPRIFOLIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-09-02] (ang.).
↑ Caprifoliaceae Juss., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-20] .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-09-01] (ang.).

[maarten-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 421-425. ISBN 978-1842466346.

[kew-4] List of Genera in CAPRIFOLIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-09-02] (ang.).

[powo-5] Caprifoliaceae Juss., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-20] .

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]