Powodzie i regulacja Wisły w Toruniu

Powodzie i regulacja Wisły w Toruniu – stany wód na Wiśle oraz regulacja tej rzeki na terenie Torunia.

Wodowskaz na Wiśle w Toruniu

Wisła widziana z mostu drogowego im. Józefa Piłsudskiego

Wisła na wysokości Rubinkowa (731 km biegu)

Limnigraf - stacja pomiarowa w Toruniu

Wisła rozciąga się w Toruniu na długości 21 kilometrów, od 725 kilometra (Czerniewice) do 746 kilometra (Port Drzewny) jej biegu. Obecnie jest rzeką spławną i żeglowną aż do tamy we Włocławku. Najgłębsza i żeglowna jest północna część koryta rzeki.

Historia regulacji rzeki w Toruniu

Od początku powstania Torunia w 1233 roku Wisła nie była uregulowana. Rozlewała się szeroko, nawet na 1000-1500 metrów, tworząc łachy, zakola i wyspy. Powstające brody ułatwiały przeprawę, dzięki czemu istniało tu osadnictwo od czasów pogańskich (najwcześniejsze 11.000 lat temu). Dzięki temu przez Toruń przebiegał bursztynowy szlak.

Pierwsze próby uregulowania rzeki poczynili Prusacy, w połowie XIX wieku. Polegały one na dokładnym wyznaczeniu koryta o szerokości ok. 500-600 metrów. Następnie przy pomocy barek parowych przemieszczono ogromne ilości piasku w rzece. Tam gdzie były wyspy w nurcie – usunięto je. Tam gdzie płynęła woda poza oznaczonym pasem – zasypywano wybranym piaskiem. Efektem tych prac było nadanie korytu płynnego przebiegu, bez skosów, rozlewisk i o równej szerokości.

Następnym etapem było wybudowanie kilkuset mierzei (tzw. ostrogi). Były to półokrągłe nasypy ziemne, obudowane z góry i boków brukiem kamiennym, o szerokości około 5 i długości 20-40 metrów, skierowane w poprzek nurtu. Ich zadaniem było kierowanie głównego nurtu rzeki ku jej środkowi, przez co Wisła automatycznie się pogłębiała środkiem, a piasek osadzał się po bokach. Był to nowatorski pomysł ówczesnych czasów, wykonywany głównie na terenie Prus. W wyniku tych prac znacznie szersze tereny wcześniejszych rozlewisk mogły być podniesione, osuszone i wykorzystywane rolniczo. Pozostałe tereny poza miastem, niżej położone, zabezpieczono wałem, do którego przy największych powodziach od 130 lat, woda sięgała jedynie do ich nasady.

Dzisiaj Wisła jest uregulowana jedynie na dawnym terenie zaboru pruskiego. Pierwszym uregulowanym miastem, przez które przepływa jest Toruń, a wcześniej jest rzeką dziko (naturalnie) płynącą.

W czasie PRL konserwacji ostróg zaniechano. W wielu miejscach rzeka jest płytka, a przy niskich stanach wody wyłaniają się łachy (piaszczyste wyspy). W Toruniu i okolicy wytyczony jest pas żeglowny, wiodący wzdłuż północnego brzegu rzeki. Jest on na bieżąco utrzymywany, pogłębiany i nadaje się do żeglugi.

Instytucje kontrolujące Wisłę

Pierwszą instytucją zajmującą się kontrolą Wisły, był Zarząd Dróg Wodnych. Powstał około 1890 roku. Miał on rozmieszczone budynki wzdłuż rzeki. Pierwszy budynek Zarządu stał w Złotorii koło Torunia (obecnie szkoła podstawowa), następny w Pędzewie.

W Toruniu swoją siedzibę mają:

• Zarząd Zlewni – instytucja działa w strukturze Regionalnego zarządu gospodarki wodnej w Gdańsku
• Nadzór Wodny – instytucja podlega pod Zarząd Zlewni w Toruniu
• Stacja Hydrologiczno-Meteorologiczna – instytucja zbiera i opracowuje stany wód z regionu kujawsko-pomorskiego

Wahania stanu wody w Toruniu

W historii Torunia sprzed regulacji Wisły znanych jest kilkanaście wielkich powodzi. Największe potrafiły podpływać pod początek najniżej położonych ulic starówki. Średniowieczne stany powodziowe są zaznaczone na tabliczkach, stanowiących atrakcję turystyczną i umieszczonych na Bramie Mostowej (wlot ulicy Mostowej) oraz na Koszarach Racławickich przy Bulwarze Filadelfijskim.

Dzisiaj, po regulacji, podwyższone stany wody mogą nastąpić w przypadku nadmiernych opadów lub wiosennych roztopów na południu Polski. Wówczas woda dopływa do Torunia i nie mieści się w wyznaczonym w XIX wieku korycie. Jej nadmiar rozlewa się na niezabudowanych łąkach przy rzece. Nie uszkadza domów ani osiedli mieszkalnych, gdyż takie nie są lokowane poniżej poziomu tzw. wody stuletniej. Podtapianiu ulegają łąki i parki przy samej rzece oraz tereny ogródków działkowych (Rudak, Bydgoskie Przedmieście).

Okoliczne miejscowości - Górsk, Mała i Wielka Nieszawka - albo są położone wyżej, albo są chronione wałem.

W okresie powojennym najwyższy stan Wisły w Toruniu wynosił 867 cm w czerwcu 1962 roku, natomiast najniższy miał miejsce 2015 roku i wynosił 108 cm.

Odnogi Wisły w Toruniu

Wisła ma także kilka rozgałęzień na terenie Torunia:

• Mała Wisełka (nie mylić z Martwą Wisłą) – odnoga oddzielająca wyspę Kępa Bazarowa od lądu, o słabym przepływie, ma być obecnie pogłębiana
• Port Zimowy – wykopany sztucznie, przy Zespole Staromiejskim, obok Regionalnej Dyrekcji Gospodarki Wodnej, największa przystań barek i łodzi w Toruniu
• Port Drzewny – największa odnoga Wisły w okolicach Torunia, ukształtowany naturalnie (posiada 4 przystanie oraz tereny rekreacyjne)
• przystań Budowlani na Kępie Bazarowej
• przystań wioślarsko-żeglarska AZS przy ul. Jerzego Popiełuszki 1a

Literatura

• Toruń. Dawne plany miasta, wydawnictwo UMK 1996