Perec Markisz
Perec Markisz (ur. 7 grudnia 1895 w Połonnem na Wołyniu, zm. 12 sierpnia 1952 w Moskwie) – rosyjski i żydowski pisarz, poeta i dramaturg tworzący głównie w języku jidysz. Współzałożyciel Hałastry. W czasie II wojny światowej działacz Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego.
 Alter Kacyzne, Perec Markisz i Mosze Broderson (lata 20. XX wieku) | |
| Data i miejsce urodzenia |
7 grudnia 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 sierpnia 1952 |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodził się 7 grudnia 1895 w Połonnem na Wołyniu[1]. Otrzymał tradycyjne żydowskie wychowanie religijne, eksternistycznie ukończył rosyjskie gimnazjum. Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do rosyjskiej armii, podczas służby został ranny[2].
Początkowo tworzył wiersze w języku rosyjskim[3], gdy jednak w 1917 znalazł się wraz z Dowidem Hofsztejnem i Lejbem Kwitką w kijowskiej grupie liryków żydowskich to zaczął tworzyć w jidysz[2]. Popierali oni, owianą dla nich romantyzmem, rewolucję październikową i byli zwolennikami awangardy literackiej oraz nowych prądów w literaturze jidysz[2][3].
Był autorem poematów ekspresjonistycznych i lirycznych m.in. wydanego w 1918 Wołynia oraz Di kupe (Stos/ Kopiec, 1921) traktującego o pogromach Żydów na Ukrainie[1]. W latach 1919–1921 wydał osiem tomów wierszy[3].
Opuścił Rosję Radziecką i od 1921 mieszkał w Warszawie, gdzie w kolejnym roku znalazł się wraz z Urim-Cewim Grinbergiem i Melechem Rawiczem wśród założycieli ekspresjonistyczno-futurystycznej grupy artystyczno-literackiej Hałastra (jid. די כאַליאַסטרע Chaliastre) skupionej wokół miesięcznika literackiego „Ringen”. Wraz z Izraelem Jehoszuą Singerem i Ojzerem Warszawskim był współwydawcą pisma „Chaliastre” (1922), a w 1924 był jednym z założycieli tygodnika „Literarisze Bleter”[1][2][3][4][5]. Stał się idolem żydowskiej awangardy, świetnie przyjmowanym na Zachodzie. W latach 1922–1925 czasowo mieszkał w Berlinie, Paryżu, Londynie, odwiedził też Palestynę[1][3][5], powracał jednak do Warszawy, którą ostatecznie opuścił w 1926, zawiedziony tym, że nie udało mu się tu przeprowadzić rewolucji w sztuce i literaturze[5]. Powrócił do Związku Radzieckiego – mieszkał w Kijowie i Moskwie[3]. W swojej ówczesnej twórczości bezowocnie starał się pogodzić swoje przywiązanie do kultury żydowskiej z entuzjazmem do systemu komunistycznego[1]. Należał do najpopularniejszych pisarzy tworzących literaturę jidysz i był uważany za lidera żydowskich pisarzy rewolucyjnych. Jego utwory tłumaczone były na rosyjski[2][3]. Pracował w Żydowskim Teatrze Państwowym w Moskwie[6]. W 1939 roku otrzymał Order Lenina[2].
Podczas II wojny światowej był działaczem Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego, zaś w literaturze zajął się tragicznymi losami polskich Żydów – było to tematem takich jego utworów jak poemat Cu a jidyszer tencerin (Do żydowskiej tancerki) z 1940 czy wydana pośmiertnie powieść Trot fun dojres (Krokiem pokoleń / Marsz pokoleń, 1966)[1], poświęcona powstaniu w getcie warszawskim[6].
W 1949 został uwięziony, a 12 sierpnia 1952 stracony w Moskwie, wraz z grupą innych pisarzy narodowości żydowskiej tworzących w jidysz i oskarżanych o nacjonalizm w stalinowskim procesie poetów żydowskich[1][2]. W 1956 został zrehabilitowany[2].
Życie prywatne
edytujZ pierwszą żoną Zinaidą Joffe miał córkę Olgę Markisz Rapaj, a z drugą Esterą dwóch synów Szymona i Dawida[7].
Twórczość
edytujOpracowano na podstawie źródeł[1][2][3]:
- Wolin (Wołyń, poemat, 1918 lub 1920)
- Szwełn (Progi, tom wierszy 1919)
- Di kupe (Stos, poemat, 1921 lub 1922)
- Radio (poemat, 1922)
- Dor ejn, dor ojs (Pokolenie za pokoleniem, powieść, 1929)
- Dem balegufs tojt (powieść, 1935)
- Poeme wegn Stalin ( Poemat o Stalinie, 1940)
- Cu a jidyszer tencerin (Do żydowskiej tancerki, poemat, 1940)
- Miłchojme (Wojna, epos w 162 pieśniach, 1948)
- Trot fun dojres (Krokiem pokoleń, powieść, 1966)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Markisz Perec, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-10-02].
- ↑ a b c d e f g h i Eugenia Prokop-Janiec: Markisz Perec. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2019-10-02].
- ↑ a b c d e f g h Małgorzata Naimska: Markisz Perec. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2019-10-02].
- ↑ Magdalena Tarnowska: Hałastra. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2019-10-02].
- ↑ a b c Piotr Kieżun, Edyta Zbąska: Kiedy Warszawa nadawała ton Berlinowi. O warszawskiej awangardzie jidysz w latach 20. i grupie „Hałastra”. Kultura Liberalna. [dostęp 2019-10-02].
- ↑ a b Perec Markisz. Tekstualia. [dostęp 2019-10-02].
- ↑ Гармонія всесвіту у розмаїтті кераміки: (До 85-річчя від дня народження скульптора-кераміста Ольги Рапай) [online], 2014 [dostęp 2020-05-09].
Linki zewnętrzne
edytuj- Fragmenty polskiego tłumaczenia poematu Wołyń. Tekstualia. [dostęp 2019-10-02].