Ojczyzna (organizacja)

Ojczyzna (kryptonim Omega), inna nazwa: Organizacja Ziem Zachodnich „Ojczyzna” – polska organizacja konspiracyjna o charakterze narodowym, działająca od końca 1939 do poł. 1945 przede wszystkim na terenach polskich włączonych do Rzeszy Niemieckiej. Pod względem ideowo-politycznym reprezentowała poglądy skrzydła „starych” endeków.

Historia

Została utworzona pod koniec września lub na początku listopada 1939 Poznaniu z inspiracji przedwojennych działaczy Stronnictwa Narodowego. Jej współzałożycielami byli m.in. Kirył Sosnowski ps. „Konrad”, „Sępiński”, ksiądz prałat Józef Prądzyński, hrabia Adolf Rafał Bniński, Witold Grott, Czesław Kiełczewski. Oficjalną nazwę przyjęto w końcu 1939 r. w nawiązaniu do przemówienia paryskiego Ignacego Paderewskiego, w którym określił Polskę jako ojczyznę wszystkich Polaków. Na czele organizacji stał W. Grott ps. „Adam”, a od stycznia 1942 – Jan Jacek Nikisch ps. „Jacek”, „Leszek”. Faktycznym zwierzchnikiem był ksiądz J. Prądzyński.

Ojczyzna miała charakter kadrowego ruchu społeczno-politycznego. Szacuje się, że jej liczebność nie przekroczyła 500 członków. Prowadziła głównie działalność propagandową, tajne nauczanie, samopomoc i akcje charytatywne wśród Polaków na ziemiach wcielonych do Rzeszy. Ważną rolę odgrywało przesyłanie do władz Polskiego Państwa Podziemnego raportów sytuacyjnych dotyczących tych ziem. Według założeń programowych przedstawionych we Wskazaniach ideowych z 1943 przyszła Polska miała mieć charakter narodowo-katolicki ze sprawiedliwym ustrojem społeczno-gospodarczym. Zachodnia granica państwa miała być oparta na Odrze i Nysie Łużyckiej. Ojczyzna była podporządkowana Delegaturze Rządu na Kraj i Związkowi Walki Zbrojnej. Wiosną 1940 r. jej członkowie współtworzyli Okręg Poznański ZWZ oraz biuro i przedstawicielstwa Głównego Delegata Rządu dla ziem wcielonych do Rzeszy. W krótkim czasie rozszerzono działalność na Warszawę, Śląsk i Pomorze.

Organizacja liczyła ogółem ok. 400–500 członków, głównie uczonych, dziennikarzy, prawników, księży, intelektualistów. Po aresztowaniach w Poznańskiem w latach 1941–1942 jej kierownictwo przeniosło się do Warszawy, gdzie zorganizowano Sekcję Zachodnią w Departamencie Informacji i Prasy oraz Biuro Ziem Zachodnich Delegatury Rządu na Kraj. Z jej inicjatywy powstały takie konspiracyjne instytucje, jak Uniwersytet Ziem Zachodnich, Instytut Zachodni i Zachodnia Agencja Prasowa. Wydawała książki w ramach swojej serii wydawniczej Biblioteka Ziem Zachodnich, prasę podziemną, m.in. „Polska”, „Biuletyn Zachodni. Informacje z Ziem Zachodnich Rzeczypospolitej”, „Ojczyzna”, miała własne wkładki w pismach rządowych „Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej” i „Zachodnia Straż Rzeczypospolitej”.

1 kwietnia 1944 Ojczyzna weszła w skład Porozumienia Organizacji Narodowych, a wraz z nim do Rady Jedności Narodowej, a jej przewodniczący od 15 lipca tego roku zasiadał w Prezydium RJN. 15 lipca 1945 nastąpiło jej oficjalne rozwiązanie. Po zakończeniu wojny funkcjonowały jeszcze ośrodki podziemne w Poznaniu i Katowicach. Zarazem postanowiono włączyć się w akcję przejmowania ziem zachodnich i dlatego ujawniono przed nowymi władzami Instytut Zachodni z jego potężnym dorobkiem, występując ze struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Zwolennikiem porozumienia ze środowiskiem Ojczyzny był Władysław Gomułka. Jednak po odsunięciu go od władzy, byłe kierownictwo Ojczyzny zostało aresztowane i sądzone w sierpniu 1950 przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie.

Działacze

• Edmund Męclewski
• Edward Serwański
• Kazimierz Popiołek
• Alojzy Targ

Zobacz też

• Tajne Pedagogium Ziem Zachodnich

Bibliografia

• Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939–1947, Gdańsk 1993.
• „Ojczyzna” 1939-1945. Dokumenty - wspomnienia - publicystyka. Pod red. Zbigniewa Mazura, Aleksandry Pietrowicz. Poznań 2004.