Wikipedia

Odrzykoń

wieś w województwie podkarpackim
Zobacz też: Odrzykoń w innych znaczeniach tego słowa.

Odrzykoń – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Wojaszówka[5][4].

Odrzykoń
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Wojaszówka

Liczba ludności (2020)

3174[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-406[3]

Tablice rejestracyjne

RKR, YKR

SIMC

0362080[4]

Położenie na mapie gminy Wojaszówka
Mapa konturowa gminy Wojaszówka, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Ziemia49°44′25″N 21°44′33″E/49,740278 21,742500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Do 1939 istniała gmina Odrzykoń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

edytuj

Informacje ogólne

edytuj
Położenie geograficzne

Odrzykoń leży nad Wisłokiem, koło Krosna, na granicy Pogórza Dynowskiego oraz Dołów Jasielsko-Sanockich w odległości ok. 6 km na północny zachód od Krosna.

Dostępność komunikacyjna

Południowa granica administracyjna wsi dochodzi do drogi wojewódzkiej nr 988 prowadzącej z Krosna-Turaszówki do Rzeszowa przez Frysztak, Strzyżów, Babicę, osią komunikacyjną wsi jest droga powiatowa prowadząca ze Spornego do Frysztaka, natomiast przez wschodnią część wsi przebiega droga powiatowa łącząca Krosno z Czarnorzekami.

Historia

edytuj
 
Zamek Kamieniec w Odrzykoniu
 
Kościół pw. św. Katarzyny w Odrzykoniu

Wykopaliska poświadczają, że w Odrzykoniu i w okolicach przed 966 istniało tu grodzisko, w czasach kultury łużyckiej. Gród, a jeszcze później zamek drewniany, zniszczony przez Tatarów w 1241 i 1259.

Gród zapisany w 1348 jako; Kamieniec, w 1402; Ehremberg alias Orzykoń. 1446 i w 1589; Odrzykoń.

Osada słowiańska Kamieniec istniała, gdy wznoszono tu zamek Kamieniec za czasów króla Kazimierza Wielkiego w 1348. Należała ona do Moskarzewskich i Kamienieckich, Bonerów, czyli do właścicieli zamku kamienieckiego. Wieś lokowano pod nazwą Erenberg w dolinie Wisłoka. W 1475 Odrzykoń był atakowany w wyprawie odwetowej przez wojska króla Macieja Korwina. W 1497 Piotr Herburt (1485–1532) dziadek poety Mikołaja Reja zaciągnął pożyczkę na odnowę zamku sądeckiego i dał w zastaw, jako zabezpieczenie długu, wieś Odrzykoń. W 1528 z zastawionych wsi do Jana Kmienieckiego wróciły Odrzykoń, Jasienica Rosielna i Odrzechowa. W zamku kamienieckim w Odrzykoniu 12 marca 1528 hetman polny koronny Marcin Kamieniecki podejmował wygnanego z Węgier króla Jana Zápolya po zatargach w wojnie domowej ze stronnikami Habsburgów na Węgrzech. Wysyłał z Zamku Kamieniec listy zapraszające polskich magnatów na sejmik do Tarnowa, na którym liczył otrzymać poparcie w walce o tron i uzyskał głosy ich samych oraz Sulejmana I. Seweryn Boner kalwinista, gościł tu Fausta Socyna – twórcę socynianizmu i doktryny religijnej Braci Polskich[6][7][8].

7 grudnia 1655 nieopodal Odrzykonia wojska Gabriela Wojniłłowicza uczestniczyły w zwycięskiej bitwie pod Krosnem przeciw Szwedom. 16 marca 1657 wojska Jerzego Rakoczego, wspierającego Szwedów, spaliły i zniszczyły osadę i zamek w Odrzykoniu. W 1702 kolejny najazd Szwedów doprowadził do ruiny zamek odrzykoński. W następnych latach stacjonujące wojska rosyjskie zniszczyły zamek całkowicie. Tu też w latach 1768–1772 bronili się Konfederaci barscy pod dowództwem Jakuba Bronickiego, zapewne wspomagani przez miejscową ludność.

Wystawiono tu wśród ruin zamku w 1894 pomnik Tadeusza Kościuszki, wykonany przez Andrzeja Lenika w setną rocznicę insurekcji. W 1915 stoczono tu bój o Odrzykoń i zamek Kamieniec. Zamek aktualnie poddany renowacji. Były tu też groby żołnierzy, którzy zginęli w czasie I wojny światowej. Groby przeniesiono na pobliski cmentarz.

II wojna światowa

edytuj

W czasie II wojny światowej działała założona w grudniu 1939 przez Stanisława Ferusia Zawieruchę, Orlika, Q-1 placówka w Odrzykoniu TOW, potem ZWZ i AK, OP-15 Oleander Ola. Po nim dowódcami byli Franciszek Bożek Czołgowiec B i ppor. Józef Urbanek Cedr,W-1', który początkowo pełnił funkcję dowódcy XIX Plutonu w Odrzykoniu. Na początku 1944 powstały tu trzy plutony składające się z 190, a w kwietniu z 206 żołnierzy AK.

Zorganizowano m.in.:

Jednak 1 sierpnia 1944 na linii rzeki Wisłok stanął front, odcinając Odrzykoń od innych oddziałów AK. Tereny te pod koniec wojny opanowały w większych siłach oddziały niemieckie, które z wzgórz ostrzeliwały wkraczające wojska radzieckie. Po wkroczeniu NKWD z Placówki Oleander zostali aresztowani i wywiezieni do łagrów Stanisław Kwaśniewski Wilczek, Franciszek Bożek Czołgowiec B, Bronisław Cebula Lew. Aresztowano też w październiku 1944 r.nauczyciela, ostatniego komendanta Placówki Józefa Urbanka Cedra i więziono go na Zamku w Rzeszowie, w Kolbuszowej (gdzie widziano ostatni raz przez wywiezionego do łagrów Adama Wiewórskiego Emirskiego. Brat Cedra Władysław Urbanek (ur. w 1919), dalszy konspirator został zastrzelony przez krośnieńskiego funkcjonariusza UB w Odrzykoniu 18 sierpnia 1946. W miejscu tego zabójstwa obelisk wybudowany w 1996.

Czasy współczesne

edytuj

W roku 1974 zawaliła się baszta, prawdopodobnie miał na to wpływ wstrząs tektoniczny w azjatyckiej części ZSRR[9].
W roku 1995 zostało utworzona Muzeum Zamkowe w Zamku Kamieniec.

Badania archeologiczne

edytuj

Na terenie wsi archeolodzy odkopali zabytki z okresu neolitu. Podania z okresu romantyzmu wskazują, że w tym miejscu jeszcze w czasach pogańskich (przed 966) istniało słowiańskie grodzisko z drewna otoczone wałem obronnym, wzmocnionym palisadą. Inne podanie głosi, że w miejscu późniejszego zamku wznosiła się tu pogańska świątynia, spalona podczas tatarskiego najazdu.

 
Odrzykoń na litografii wg rysunku Napoleona Ordy (1880)

Interesujące miejsca

edytuj

Ścieżka przyrodnicza łącząca Odrzykoń z rezerwatem Prządki. Na jej trasie:

  • Grota „Smocza Jama”,
  • zbiorowe mogiły mieszkańców, zmarłych na cholerę w XIX w.,
  • ślady grodziska Wiślan z IX w.
  • cmentarzysko kurhanowe (IX/X w.).

Ścieżka przyrodnicza "Przy zamku Kamieniec" o długości 1,5 km. Na jej trasie:

  • Wychodnie piaskowca ciężkowicko - istebniańskiego
  • Cmentarz choleryczny z XIX w.
  • Punkt widokowy
  • Muzeum Wsi w Odrzykoniu

Osoby związane z Odrzykoniem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Odrzykoniem.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 91293
  2. ↑ Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.8 [dostęp 2022-01-09]
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 843 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Wojciech Breowicz, Jasło 1928 Zamek Odrzykoński
  7. ↑ Głojsce-warto zobaczyć
  8. ↑ Stowarzyczenie Piotrowskich ze Strachociny - Biuletyn 02/2009
  9. ↑ Historia Zamku Kamieniec

Bibliografia

edytuj
  • Zdzisław Gil, Z dziejów odrzykońskiego zamku Kamieniec, Krosno 2007,
  • Józef Jucha, Odrzykoń - wieś: Studium historyczne; 650 lat Odrzykonia 1348-1998, red. Stanisław F. Jucha [i in.].Stowarzyszenie Odrzykoniaków - Odrzykoń 2000,
  • Odrzykoń: Ziemia i ludzie (wybrane zagadnienia)-Stowarzyszenie Odrzykoniaków, Odrzykoń 2003.(Zeszyty Odrzykońskie, z. 10)

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Odrzykoń&oldid=73604442”