Norweskie okręty podwodne typu A
Okręty podwodne typu A – norweskie okręty podwodne z początku XX wieku. W latach 1911-1914 w niemieckiej stoczni Germaniawerft w Kilonii zbudowano cztery okręty tego typu. Trzy jednostki (A-2 – A-4) weszły do służby w marynarce norweskiej, a jedną (SM U-A, ex-norweski A-5) wcielono po wybuchu I wojny światowej do Kaiserliche Marine. U-A do 1916 roku pływał w składzie Flotylli Bałtyckiej, a następnie pełnił funkcje szkoleniowe; po wojnie przypadł Francji, gdzie został zezłomowany. Okręty norweskie służyły do momentu napaści Niemiec w kwietniu 1940 roku, kiedy to uległy zniszczeniu.
| |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Stocznia | |
| Zbudowane |
4 |
| Użytkownicy | |
| Typ następny | |
| Służba w latach |
1914-1940 |
| Stracone |
3 |
| Uzbrojenie: | |
| 5 torped | |
| Wyrzutnie torpedowe: • dziobowe • rufowe |
|
| Załoga |
17-21 oficerów i marynarzy |
| Wyporność: | |
| • na powierzchni |
268-270 ton |
| • w zanurzeniu |
342-355 ton |
| Rodzaj kadłuba | |
| Zanurzenie testowe |
50 m |
| Długość |
46,5-46,7 m |
| Szerokość |
4,8 m |
| Zanurzenie |
2,7-2,8 m |
| Napęd: | |
| 2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 700 KM 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 380 KM 2 śruby | |
| Prędkość: • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Zasięg: | |
| • na powierzchni |
900 Mm przy prędkości 10 węzłów |
| • w zanurzeniu |
76 Mm przy prędkości 3,3 węzła |
Projekt i budowa
edytujOkręty podwodne typu A zostały zamówione przez rząd Norwegii w Niemczech po pozyskaniu z tego kraju pierwszego okrętu podwodnego, którym był „Kobben”[1]. Norwegowie byli bardzo zadowoleni z parametrów tej zbudowanej w 1909 roku jednostki i już w listopadzie 1910 roku wystosowali zapytania ofertowe skierowane do niemieckich stoczni w celu pozyskania kolejnych okrętów[1]. Najlepszy z punktu widzenia zamawiającego projekt przygotowała stocznia Germaniawerft, który był powiększoną i silniej uzbrojoną wersją zbudowanego dla Regia Marina okrętu podwodnego „Atropo”[2]. Głównym konstruktorem okrętów był dr Hans Techel[3]. W maju 1911 roku Norwegowie zamówili trzy jednostki, powiększając w 1912 roku zamówienie o jeszcze jeden okręt[4]. Zmianą w stosunku do poprzednich konstrukcji Germaniawerft było przesunięcie rufowych sterów za śruby; nowością było wyposażenie tak małych jednostek w żyrokompasy[4].
Wszystkie jednostki typu A zostały zbudowane w stoczni Germaniawerft w Kilonii[5][6]. Stępki okrętów położono w latach 1911–1912, a zwodowane zostały w latach 1913–1914[5][7].
| Okręt | Stocznia | Początek budowy | Wodowanie | Wejście do służby |
|---|---|---|---|---|
| A-2 | Germaniawerft | 1911 | 1913 | 1914 |
| A-3 | ||||
| A-4 | ||||
| A-5 (SM U-A) | październik 1912 | 9 maja 1914 | 14 sierpnia 1914 |
Dane taktyczno-techniczne
edytujJednostki typu A były przybrzeżnymi okrętami podwodnymi konstrukcji dwukadłubowej o długości całkowitej od 46,5 do 46,7 metra, szerokości 4,8 metra i zanurzeniu 2,7-2,8 metra[3][7]. Kadłub sztywny miał 34,45 metra długości i 3,15 metra szerokości[8]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 6,47 metra[8]. Wyporność normalna w położeniu nawodnym wynosiła 268-270 ton, a w zanurzeniu od 342 do 355 ton[3][5][a]. Okręty napędzane były na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, dwusuwowe nienawrotne silniki wysokoprężne Germaniawerft o łącznej mocy 700 KM, a pod wodą poruszały się dzięki dwóm silnikom elektrycznym SSW o łącznej mocy 380 KM[3][7][b]. Dwa wały napędowe poruszające dwoma śrubami zapewniały prędkość od 14,2 do 14,5 węzła na powierzchni i 7,3-9 węzłów w zanurzeniu[3][7]. Zapas paliwa wynosił od 12,8 do 15 ton[4][9]. Zasięg wynosił 900 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym i 76 Mm przy prędkości 3,3 węzła w zanurzeniu[3][7]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów[4][10]. Czas zanurzenia wynosił 75 sekund[9][c].
Okręt wyposażony był w trzy wyrzutnie torped kalibru 450 mm: dwie dziobowe i jedną rufową, z łącznym zapasem pięciu torped[4][10]. Od 1917 roku U-A wyposażono w działo pokładowe kal. 8,8 cm TK C/14 L/45, z zapasem amunicji wynoszącym 108 naboi[8][10].
Załoga składała się z 17 (okręty norweskie) lub 21 (U-A) oficerów, podoficerów i marynarzy[3][11][d].
Służba
edytujOkręty norweskie (A-2, A-3 i A-4)
edytujPo ukończeniu, na początku 1914 roku A-2, A-3 i A-4 odbyły wspólny rejs z Kilonii do Norwegii, dopływając do bazy w Horten[4]. W tym roku jednostki zostały przyjęte do służby w marynarce wojennej[7]. W chwili rozpoczęcia II wojny światowej okręty były już przestarzałe[7]. W momencie inwazji Niemiec na Norwegię w kwietniu 1940 roku A-2, A-3 i A-4 wchodziły w skład 1. dywizjonu okrętów podwodnych z bazą w Horten[12]. Podczas działań wojennych A-2 został zdobyty przez Niemców, po czym zezłomowany, a A-3 i A-4 zostały samozatopione nieopodal Tønsberg w Oslofjorden[7][13].
SM U-A
edytujPo wybuchu I wojny światowej A-5 został 5 sierpnia 1914 roku zarekwirowany przez Niemców i wcielony do służby w Kaiserliche Marine 14 sierpnia tego roku pod nazwą U-0 (zmienioną wkrótce na U-A)[14][15]. Po uzyskaniu gotowości bojowej jednostkę skierowano do Flotylli Bałtyckiej[16][17]. W 1915 roku okręt uczestniczył w kilku operacjach floty niemieckiej, m.in. w zajęciu portu w Lipawie czy forsowaniu Zatoki Ryskiej[18][19].
W 1916 roku okręt został przeniesiony do szkolenia[14][15]. W wyniku podpisania rozejmu w Compiègne SM U-A został poddany 24 listopada 1918 roku, a następnie trafił do Francji[3][10][e]. Jednostka została zezłomowana w Tulonie latach 1920–1921[3][f].
Uwagi
edytuj- ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 379 podaje, że wyporność okrętów norweskich wynosiła 260/340 ton; Parkes 1933 ↓, s. 384 i Lipiński 1999 ↓, s. 607 podają, że 250/355 ton, zaś Rössler 1989 ↓, s. 36 – 268/353 tony.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 180 podaje, że silniki wysokoprężne były czterosuwowe; Gibson i Prendergast 2014 ↓, s. 313 podają natomiast, że ich łączna moc wynosiła 900 KM.
- ↑ Gibson i Prendergast 2014 ↓, s. 313 podają, że czas zanurzenia wynosił 67 sekund.
- ↑ Parkes 1933 ↓, s. 384 podaje, że liczebność załogi okrętów norweskich wynosiła 15 osób.
- ↑ Informację potwierdzają Gibson i Prendergast 2014 ↓, s. 333. Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 180 i Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 561 podają natomiast, że po wojnie okręt przypadł Wielkiej Brytanii i tam został zezłomowany w latach 1919–1920.
- ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 96 podaje, że okręt zezłomowano w 1919 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Rössler 1989 ↓, s. 35.
- ↑ Rössler 1989 ↓, s. 35-36.
- ↑ a b c d e f g h i Möller i Brack 2004 ↓, s. 42.
- ↑ a b c d e f Rössler 1989 ↓, s. 36.
- ↑ a b c Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 350.
- ↑ Brassey 1915 ↓, s. 183.
- ↑ a b c d e f g h Gogin 2014A ↓.
- ↑ a b c Helgason ↓.
- ↑ a b Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 180.
- ↑ a b c d Gogin 2014U ↓.
- ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 96.
- ↑ Kindell 1940 ↓.
- ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 379.
- ↑ a b Rössler 1989 ↓, s. 39.
- ↑ a b Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 561.
- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 169.
- ↑ Czeczott 2015 ↓, s. 12, 208.
- ↑ Czeczott 2015 ↓, s. 73-76, 115.
- ↑ Kosiarz 1979 ↓, s. 132.
Bibliografia
edytuj- T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1915. London: William Cloves and Sons, 1915. (ang.).
- Rafał Czeczott: Wojna morska na Bałtyku 1914–1918. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-363-9.
- Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Robert Gardiner, Roger Chesneau: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
- Robert Gardiner, Randal Gray: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
- Ivan Gogin: A2 submarines (1914). Navypedia. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
- Ivan Gogin: UA coastal submarine (1914). Navypedia. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
- Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
- Guðmundur Helgason: Type UA. uboat.net. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, APRIL1940 (Part 2 of 4) Monday 8th - Sunday 14th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
- Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.
- Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999. ISBN 83-902554-7-2.
- Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Oscar Parkes (red.): Jane’s Fighting Ships 1933. London: Sampson Low, Marston & Co., 1933. (ang.).
- Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).