Nasir ad-Din Tusi

Abu Dżafar Muhammad ibn Muhammad ibn al-Hasan Nasir ad-Din at-Tusi (ur. 18 lutego 1201 w Tusie, zm. 1274, okolice Bagdadu) – perski naukowiec, wyznania szyickiego. Znany jest jako filozof, astronom, teolog, lekarz oraz pisarz.

Irański znaczek pocztowy wydany z okazji 700-lecia śmierci Nasira Tusi

Tusi couple - XIII-wieczny szkic Nasir al-Dina Tusiego

Życiorys

Gdy armia Czyngis-chana zagarnęła jego ojczyznę, Nasir uciekł, aby przyłączyć się do nizarytów (asasynów) a w czasie gdy przemieszczał się z jednej twierdzy do drugiej, wniósł znaczny wkład do ówczesnej nauki. W trakcie inwazji Hulagu-chana, który zamierzał zniszczyć nizarytów, był głównym zwolennikiem kapitulacji. Asasynom przyniosła ona prawdziwą katastrofę, ponieważ Hulagu nie dotrzymał jej warunków, jednak Nasir stał się jednym z ulubieńców chana. Przyczynił się on w znacznym stopniu do podjęcia przez Hulagu decyzji o ataku na Bagdad i był jego posłem w trakcie negocjacji z ostatnim kalifem. Hulagu specjalnie dla niego zbudował obserwatorium w swojej stolicy Maraghe.

Tusi stworzył bardzo dokładne tablice ruchów planetarnych co opisał w swoim dziele Zij-i Ilkhani (Tablice Ilchanidów). Na ich podstawie określano położenie planet oraz nazewnictwo gwiazd. Jego model systemu planetarnego był w tym czasie najbardziej zaawansowany na świecie i obszernie wykorzystywany do momentu wprowadzenia modelu heliocentrycznego przez Mikołaja Kopernika.

Prawdopodobnie był pierwszym, który określił trygonometrię jako oddzielną część matematyki. Odkrył geometryczną metodę zwaną Tusi-couple (ang.) zamieniającą ruch prostoliniowy na sumę dwóch ruchów kołowych. Obliczył wartość precesji równonocy równą 51' i przyczynił się do konstrukcji wielu urządzeń astronomicznych z uwzględnieniem astrolabium. Stworzył też pierwszy rozbudowany system płaskiej oraz sferycznej trygonometrii.

Uważany jest za jednego z najwybitniejszych astronomów żyjących pomiędzy Ptolemeuszem a Kopernikiem.

60-kilometrowy krater uderzeniowy znajdujący się na południowej półkuli Księżyca nazwany jest na jego cześć kraterem Nasireddina.

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Nasir ad-Din Tusi w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-25] (Archiwum).
• S.J.S.J. Badakhchani S.J.S.J., Nasir al-Din Tusi, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).
• al-Tusi, Khwajah Nasir (1201–74) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].