Wikipedia

Marek Nowakowski

polski pisarz, publicysta, scenarzysta i aktor
Ten artykuł dotyczy pisarza, publicysty, przedstawiciela małego realizmu oraz scenarzysty. Zobacz też: Marek Nowakowski – aktor, reżyser.

Marek Krzysztof Nowakowski (ur. 2 kwietnia 1935[1] w Warszawie, zm. 16 maja 2014[2] tamże) – polski pisarz, przedstawiciel małego realizmu, publicysta, scenarzysta.

Marek Nowakowski
Ilustracja
Marek Nowakowski (2012)
Data i miejsce urodzenia

2 kwietnia 1935
Warszawa

Data i miejsce śmierci

16 maja 2014
Warszawa

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
  • Benek Kwiaciarz
  • Książę Nocy
  • Raport o stanie wojennym
  • Powidoki
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wolności i Solidarności
Nagrody

Nagroda Fundacji im. Kościelskich
1968

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj

Wychowywał się w podwarszawskich Włochach (od 1951 dzielnica Warszawy). Uczęszczał do Szkoły Powszechnej nr 1 im. I Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ulicy Parkowej 22 (obecnie SP nr 94 przy ul. Cietrzewia 22), której kierownikiem był jego ojciec, Antoni Nowakowski. Przerwał naukę w szkole średniej, po czym pracował na lotnisku Okęcie, w strukturach Związku Młodzieży Polskiej, a następnie jako górnik dołowy w kopalni Rybnickiego Zjednoczenia Węglowego[3]. W młodości dwukrotnie skazany został na karę więzienia, w którym spędził kilkanaście miesięcy[3]. Wyrok odbywał m.in. w obozie pracy przy ul. Anielewicza w Warszawie („Gęsiówka”)[4]. W latach 1953–1958 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, lecz nie uzyskał tytułu magistra[5].

 
Marek Nowakowski, lata 60.
 
Marek Nowakowski (w środku), Wojciech Soporek (z lewej) i Kazimierz Górski w „Zielonym barku”, opisanym w opowiadaniu Victoria w tomie Nekropolis 2, Hotel „Victoria”, Warszawa 1985
 
Grób Marka Nowakowskiego w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie w dniu pogrzebu, 23 maja 2014

Debiutował w 1957 ogłoszonym na łamach „Nowej Kultury” opowiadaniem Kwadratowy[3]. Jako literat jest zaliczany do tzw. pokolenia „Współczesności”. W swojej twórczości zajmował się oficjalnie przemilczanymi obszarami życia, ludźmi z tzw. marginesu społecznego i z peryferii wielkomiejskich. Bohaterowie wielu jego utworów to ludzie skłóceni z prawem. W latach osiemdziesiątych publikował w drugim obiegu wydawniczym; najbardziej znane są impresje z okresu stanu wojennego. W latach 90. wydał kilka książek w satyryczny sposób ukazujących rzeczywistość społeczną Polski z okresu transformacji ustrojowej. Jest również autorem zbiorów wspomnień o życiu w dawnej Warszawie oraz krótkich opowiadań ukazujących absurdy PRL[6]. Współzakładał podziemne pismo literackie „Zapis” (1977), był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Był publicystą „Gazety Polskiej”[7].

W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[8]. Aresztowany w 1984[9]. W 2005 wchodził w skład honorowego komitetu wyborczego kandydata na Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, a w 2010 Jarosława Kaczyńskiego[10].

23 maja 2014 został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[11] (kwatera BII30-tuje-17)[12].

Życie prywatne

edytuj

Mieszkał w Warszawie. Był żonaty z Jolantą Nowakowską[13] z domu Zabarnik, adwokatką[14]. Był ojcem aktorki i tancerki Idy Nowakowskiej[15].

Odznaczenia

edytuj

21 września 2006 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[16][17]. W 2021 odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wolności i Solidarności[18].

Twórczość

edytuj

Zbiory opowiadań

edytuj
  • Ten stary złodziej; Czytelnik, Warszawa 1958
  • Benek Kwiaciarz; Czytelnik, Warszawa 1961
  • Silna gorączka; Czytelnik, Warszawa 1963, 1972; Wielka Litera, Warszawa 2012
  • Zapis; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965
  • Gonitwa; Czytelnik, Warszawa 1967
  • Przystań; Czytelnik, Warszawa 1969; Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1972
  • Mizerykordia; Czytelnik, Warszawa 1971
  • Śmierć żółwia; Czytelnik, Warszawa 1973
  • Gdzie jest droga na Walne?; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974, 1979, 2007
  • Książę Nocy; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978; Zakłady Wydawnicze Versus, Białystok 1990
  • Lepszy; Nasza Księgarnia, Warszawa 1979, 1983
  • Tutaj całować nie wolno; Polonia, Chicago 1979, 1985
  • Chłopak z gołębiem na głowie; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979; Czytelnik, Warszawa 2006
  • Raport o stanie wojennym; Instytut Literacki, Paryż 1982; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1982; Biblioteka Wolnej Myśli, Kraków 1984; Biblioteka Obserwatora Wojennego, Kraków 1984
  • Zakon kawalerów mazowieckich; Krąg, Warszawa 1982
  • Raport o stanie wojennym II; Instytut Literacki, Paryż 1983 / Raport o stanie wojennym. Ciąg dalszy; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1983
  • Notatki z codzienności; Instytut Literacki, Paryż 1983; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1983 / Notatki z codzienności. (Grudzień 1982 – lipiec 1983); Czytelnik, Warszawa 1993
  • Dwa dni z Aniołem; Instytut Literacki, Paryż 1984; [b.w.], [b.m.] 1985; Wydawnictwo PoMOST, Warszawa 1988; Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990
  • Rachunek; Przedświt: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy, Warszawa 1984
  • Wilki podchodzą ze wszystkich stron; Polonia Bookstore and Publishers Co, Chicago 1985; Solidarność Walcząca, Łódź 1987; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990 (pełne wydanie)
  • Grisza, ja tiebie skażu…; Instytut Literacki, Paryż 1986; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1986; „Kos”, Gliwice 1988; Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990
  • Portret artysty z czasu dojrzałości; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1987; Iskry, Warszawa 1989
  • Grecki bożek; Alfa, Warszawa 1993
  • Prawo prerii; ABC Future, Warszawa 1999
  • Opowiadania uliczne; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2002
  • Nul; Alfa, Warszawa 2003
  • Stygmatycy; Prószyński i S-ka, Warszawa 2005

Powieści, minipowieści

edytuj
  • Trampolina; Czytelnik, Warszawa 1964; Alfa-Wero, Warszawa 2004
  • Marynarska ballada; Czytelnik, Warszawa 1966
  • Robaki; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968
  • Wesele raz jeszcze; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974; NZS, Wrocław 1981
  • Kto to zrobił?; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1981; „Recontra”, Warszawa 1985
  • Wesele raz jeszcze! Zdarzenie w Miasteczku; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982; Alfa, Warszawa 2000
  • Opowieść o kocie Gacku; Nasza Księgarnia, Warszawa 1982, 1990; Studio Graficzne Joligraf, Legionowo 2001
  • Życie hordy; Społeczne Wydawnictwo Niezależne, Warszawa 1984
  • Homo Polonicus; Wydawnictwo Pomost, Warszawa 1992
  • Honolulu; Iskry, Warszawa 1994
  • Strzały w motelu «George», czyli Skarb Krwawego Barona; Oficyna Wydawnicza Most, Warszawa 1997; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2003
  • Reda; ABC Future, Warszawa 1998
  • Hades; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998
  • Empire; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2001
  • Psie Głowy; Prószyński i Ska, Warszawa 2008
  • Domek trzech kotów; Świat Książki, Warszawa 2011

Utwory dramatyczne

edytuj
  • Ratusz (monolog telewizyjny); Dialog 1973 nr 3 s. 53-61
  • Wrotek (współautor Jarosław Abramow-Newerly); Dialog 1973 nr 1 s. 5-14
  • Raz Czabak z rana… (słuchowisko); Dialog 1974 nr 8 s. 39-47
  • Grzybobranie; niepublikowane, 1974
  • Zaproszenie (monolog radiowy); Dialog 1975 nr 9 s. 62-66
  • Głos z tego świata (słuchowisko); Dialog 1979 nr 11 s. 24-34
  • Skąd ten krzyk? (słuchowisko); Dialog 1979 nr 1 s. 58-63
  • Swojacy (współautor Jarosław Abramow-Newerly); Dialog 1981 nr 10 s. 5-13
  • Życiorys Tadeusza Nawalanego, czyli „Solidarność” ma głos (słuchowisko radiowe); Kultura, Paryż 1982 nr 3 s. 35-53; [b.w.], Warszawa 1981 [właśc. 1982] (anonimowo); Oficyna W.E. [Wydawnictwo „Enklawa”], Warszawa 1983

Wspomnienia, autobiografia

edytuj
  • Nekropolis; Świat Książki, Warszawa 2005
  • Kryptonim «Nowy». Tajemnice mojej esbeckiej teczki; Axel Springer, Warszawa 2007
  • Nekropolis 2; Świat Książki, Warszawa 2008
  • Pióro. Autobiografia literacka; Iskry, Warszawa 2012
  • Dziennik podróży w przeszłość; Iskry, Warszawa 2012
  • Okopy Świętej Trójcy. Rozmowy o życiu i ludziach. Z Markiem Nowakowskim rozmawia Krzysztof Świątek; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2014
  • Tak zapamiętałem; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2016

Felietony, eseje, szkice

edytuj
  • Karnawał i post; Instytut Literacki, Paryż 1988; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1989; Iskry, Warszawa 1990
  • Powidoki. Chłopcy z tamtych lat; Alfa-Wero, Warszawa 1995
  • Powidoki 2. Wspomnij ten domek na Gęsiówce…; Alfa-Wero, Warszawa 1996
  • Powidoki 3. Warszawiak pilnie poszukiwany; Alfa-Wero, Warszawa 1998
  • Trzy teksty o Czeczenii; Polska Agencja Informacyjna, Warszawa 2000
  • Mój słownik PRL-u; Alfa-Wero, Warszawa 2002
  • To wolny kraj!; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2004
  • Syjoniści do Syjamu. Zapiski z lat 1967–1968; Świat Książki, Warszawa 2009
  • Moja Warszawa: Powidoki drugie; Iskry, Warszawa 2010

Wybory, kompilacje

edytuj
  • Opowiadania wybrane; Czytelnik, Warszawa 1969
  • Układ zamknięty; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972
  • Sielanka. Wybór opowiadań; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974
  • Zapiski na gorąco; Wydawnictwo „Czarciego Licha”, Warszawa 1983; Wydawnictwo Grup Politycznych, Warszawa 1986
  • Ten stary złodziej. Benek Kwiaciarz; Czytelnik, Warszawa 1983; Iskry, Warszawa 2012
  • Kto to zrobił?; Alfa, Warszawa 1990
  • Raport o stanie wojennym; Zakłady Wydawnicze Versus, Białystok 1990
  • Od Benka Kwiaciarza do Księcia Nocy; Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995
  • Tapeta i inne opowiadania; Świat Książki, Warszawa 1996
  • Judasz na placu Defilad; Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 1997
  • Fortuna liliputa; Alfa-Wero, Warszawa 1997
  • Rajski ptak i inne opowiadania; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2000
  • Sierota Europy; Alfa, Warszawa 2006
  • Raport o stanie wojennym. Notatki z codzienności; Bellona / Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2009
  • Czarna i Mała; Świat Książki, 2010
  • Moja Warszawa: Powidoki; Iskry, Warszawa 2010
  • Homo Polonicus; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2013
  • Nekropolis; Świat Książki, Warszawa 2014
  • Książę nocy. Najlepsze opowiadania; Iskry, Warszawa 2018

Uwaga: Niektóre bibliografie[19] zawierają pozycję Osiem dni w Ojczyźnie; [b.w.], Kraków 1985. Jest to błędne przypisanie Markowi Nowakowskiemu reportażu Tadeusza Nowakowskiego, spowodowane umieszczeniem na stronie tytułowej wydawnictwa omyłkowo imienia Marek[20].

Ekranizacje

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Marka Nowakowskiego.

Był autorem scenariuszy do filmów: Meta (1971), Przystań (1970) i Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (1973). Na podstawie jego opowiadania powstał film: Gonitwa (1971).

Nagrody i wyróżnienia literackie

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

9 listopada 2017 ulica nazwana wcześniej imieniem Bolesława Gidzińskiego, na terenie obecnej dzielnicy Włochy w Warszawie, zyskała nazwę ulicy Marka Nowakowskiego[23].

W 2017 Biblioteka Narodowa ustanowiła Nagrodę Literacką jego imienia[24].

W Barze Kawowym Piotruś na Nowym Świecie w Warszawie, gdzie Nowakowski często bywał, znajduje się gablota poświęcona jego pamięci[25].

16 maja 2014 roku w Międzynarodowym Rejestrze Gwiazd została zarejestrowana gwiazda im. Marka Nowakowskiego. Koordynaty gwiazdy: RA 16h 11m 2.10s D 79° 39' 18.22"[26].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Odwiedzamy groby znanych polskich pisarzy – Booklips (pol.) [dostęp 2016-03-02].
  2. ↑ Zmarł Marek Nowakowski – publicysta „Gazety Polskiej Codziennie”. niezalezna.pl, 2014-05-16. [dostęp 2014-05-16].
  3. ↑ a b c Biogram Marka Nowakowskiego autorstwa Bartosza Kaliskiego zamieszczony w zbiorze: Raport o stanie wojennym. Notatki z codzienności, Bellona, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2009, seria: „Kanon literatury podziemnej” ISBN 978-83-7233-199-1, s. 399.
  4. ↑ Bogusław Kopka: Gułag nad Wisłą. Komunistyczne obozy pracy w Polsce 1944–1956 [e-book/epub]. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019, s. 439. ISBN 978-83-08-06753-6.
  5. ↑ Marek Nowakowski, Dziennik podróży w przeszłość, Iskry, Warszawa 2012 ISBN 978-83-244-0366-0, s. 145.
  6. ↑ Janusz Drzewucki, Życzliwość mistrza, „„Rzeczpospolita” z 19 maja 2014”.
  7. ↑ Marek Nowakowski. gazetapolska.pl. [dostęp 2014-05-16].
  8. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  9. ↑ Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra (wybór, wstęp i opracowanie), Kryptonim „Gracze” • Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „Kor” 1976–1981, Warszawa 2010, s. 105.
  10. ↑ Marek Nowakowski, Krzysztof Świątek, Okopy Świętej Trójcy. Rozmowy o życiu i ludziach. Z Markiem Nowakowskim rozmawia Krzysztof Świątek, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2014, s. 52, ISBN 978-83-7785-479-2, OCLC 883550341.
  11. ↑ Dziś pogrzeb pisarza Marka Nowakowskiego, miał 79 lat [online], Onet.pl, 23 maja 2014 [dostęp 2014-05-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14].
  12. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  13. ↑ Katarzyna Wójcik, „Potrafił z drobnostki stworzyć całą historię”. Jolanta Nowakowska opowiada o Marku Nowakowskim [online], Instytut Książki, 3 kwietnia 2019 [dostęp 2020-07-17].
  14. ↑ Karolina Zychowicz, Ola Semenowicz, Śmieszyły go rzeczy, które nie wszystkich śmieszyły [online], Magazyn Zachęta Online, 22 września 2021 [dostęp 2024-03-14].
  15. ↑ Ojciec Idy Nowakowskiej z You can dance to sławny pisarz [online], se.pl [dostęp 2016-04-08].
  16. ↑ M.P. z 2006 r. nr 84, poz. 848
  17. ↑ Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Archiwum Lecha Kaczyńskiego / Aktualności / Rok 2006 / „Spotkanie po latach” – uroczystości z okazji 30-lecia KOR w Pałacu Prezydenckim [online], prezydent.pl [dostęp 2018-10-04] (pol.).
  18. ↑ M.P. z 2021 r. poz. 459
  19. ↑ np. Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, Tom 6, N-P; Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999.
  20. ↑ Ewelina Szadkowska – Przeciw dziennikarskiej „pańszczyźnie”. Proza Tadeusza Nowakowskiego; Acta Universitatis Lodziensis; Folia Litteraria Polonica 13, 2010; s. 307, w przypisie 18.
  21. ↑ Związek Rzemiosła Polskiego: Laureaci Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta w latach 1994–2009. [dostęp 2014-09-12].
  22. ↑ Nagroda Nike 2002. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-08].
  23. ↑ Zarządzenie Zastępcze Wojewody Mazowieckiego z dnia 9 listopada 2017 r. w sprawie nadania nazwy ulicy, „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, Warszawa, 10 listopada 2017 r., poz. 10143.
  24. ↑ Ustanowiono nową Nagrodę Literacką im. Marka Nowakowskiego. Pierwszym laureatem został Wojciech Chmielewski. booklips.pl, 2017-06-15. [dostęp 2018-04-03].
  25. ↑ Legendarne lokale PRL- u, czyli kawa w szklance, wuzetka i śledzik – Blog Strefa LifeStyle, „Blog Strefa LifeStyle”, 11 stycznia 2018 [dostęp 2018-10-04] (pol.).
  26. ↑ Star Details [online], www.starregistry.net [dostęp 2024-02-07].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marek_Nowakowski&oldid=75374416”