Funkcje wypowiedzi

Funkcje wypowiedzi – koncepcja wprowadzona przez Romana Jakobsona, przypisująca wypowiedziom szereg funkcji. Każdy tekst realizuje zwykle kilka funkcji, z których jedna najczęściej jest dominująca. Funkcje te można podzielić na dwie grupy: komunikacyjne i pozakomunikacyjne.

Funkcje komunikacyjne

Funkcje komunikacyjne rozważane są, gdy wypowiedziom towarzyszą rozmaite intencje komunikacyjne. Wyróżnia się następujące funkcje komunikatu:

• przedstawieniowa (poznawcza, informatywna, informacyjna) – skupia się na przekazaniu treści informacyjnej – np. w encyklopediach, słownikach, pracach i książkach naukowych.
• ekspresywna (emotywna) – służy wyrażaniu uczuć i emocji za pomocą słów – np. w pamiętnikach, częściowo w reportażach
• impresywna (konatywna, perswazyjna) – służy wpływaniu na czyjeś poglądy, uczucia i czyny – np. w hasłach reklamowych, gdy próbujemy kogoś do czegoś przekonać.
• fatyczna (rytualna) – służy do podtrzymania rozmowy, rozpoczęcia jej lub zakończenia – ogółem do nawiązania kontaktu, często stanowiąc przejście między treściami informacyjnymi. Charakterystyczne słowa to: „Dzień dobry”, „przepraszam”, „aha”, „naprawdę?” itp.
• metajęzykowa – jest to przekazywanie informacji o języku za pomocą języka – np. formuły gramatyczne, hasła w słownikach gramatycznych. Przykład: „Zdanie złożone ma co najmniej dwa orzeczenia”
• poetycka (estetyczna) – skupienie uwagi na walorach estetycznych komunikatu (por. styl artystyczny).

Funkcje pozakomunikacyjne

Wypowiedzi jednak mogą służyć nie tylko komunikowaniu w pełnym znaczeniu tego słowa. Funkcje te określa się jako:

• sprawcza (performatywna) – kształtuje i zmienia rzeczywistość, np. „ogłaszam was mężem i żoną”, „nadaję ci imię”.
• magiczna (stanowiąca) – związana ze sferą sacrum. gdzie zdaniem mówiącego, wypowiadanie słów ma wpłynąć na rzeczywistość, przy czym przekonanie to wynika z wyznawanej religii czy przesądu np. czary, przekleństwa, modlitwy.
• ludyczna
• prezentatywna (charakteryzująca) – za jej pomocą nadawca komunikatu przekazuje nam informacje o sobie. Robi to jednak nieświadomie. Np. zastosowanie w tekście gwary góralskiej pozwala stwierdzić, że nadawca jest Góralem, pochodzi z okolic Zakopanego.

Zobacz też

• funkcje języka
• styl funkcjonalny