Gwara góralska

Gwara góralska – nieprecyzyjny, potoczny termin określający gwary używane przez Górali. Pojęcie to bywa utożsamiane z gwarą podhalańską.

Podział

W pracach językoznawczych nie wyróżnia się jednej gwary góralskiej, lecz szereg odmiennych gwar:

Dialekt małopolski

Pas podhalańsko-beskidzki (górski)

Mapa zasięgów gwar należących do pasu podhalańsko-beskidzkiego dialektu małopolskiego, do którego należą cztery gwary góralskie: pomarańczowy – gwara żywiecka; fioletowy – gwara orawska; czerwony – gwara podhalańska; żółty – gwara spiska.

• gwara orawska
• gwara podhalańska
• gwara południowożywiecka
• gwara spiska

Pas karpacko-podgórski (góralsko-lachowski; Pogórza)

• gwara babiogórska
• gwara kliszczacka
• gwara łącka
• gwara pienińska
• gwara piwniczańska
• gwara podegrodzka
• gwara północnożywiecka
• gwara sądecka
• gwara zagórzańska

Dialekt śląski

• gwara cieszyńska
• gwara jabłonkowska

Mieszane

• gwara czadecka (o małopolsko-śląskim pochodzeniu)

Charakterystyka

Gwary góralskie mają pewne cechy wspólne związane ze specyfiką gospodarki na tych terenach (kolonizacja wołoska), z sąsiedztwem języka słowackiego i czeskiego, a także z izolacją od dużych ośrodków centralnej Polski. I tak np. kolonizacja wołoska przyniosła wyrazy baca (gwara śląska z Istebnej baczⁱa) czy sałas (śl. sałasz), język słowacki – końcówkę -me w 1 os. l. mn., zaś izolacji od centralnej Polski można przypisać zachowanie różnych wyrażeń staropolskich, np. wiecerza (śl. wieczⁱerza), czy też zachowanie archaicznej wymowy po staropolskich spółgłoskach miękkich cz, sz, ż, np. cisty (śl. czisty.).

Według Artura Czesaka gwara góralska ma cechy mikrojęzyka literackiego.

Historia

Gwary góralskie zaczęły ewoluować w XIII–XIV wieku, kiedy ludność niemiecka porozumiewała się ze słowiańską. W późniejszym czasie wpływ na nią mieli Wołosi. Najsilniejszy wpływ na te gwary miał jednak w ostatnich stuleciach język słowacki. Gwary te mogą mieć również wiele cech wspólnych z językiem staropolskim.

Linki zewnętrzne

• Informacje o poszczególnych gwarach
• Mapa rozmieszczenia górali. zwiazek-podhalan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-14)].