Dolar amerykański
Dolar amerykański (oficjalna nazwa – United States dollar, międzynarodowy skrót – USD) – oficjalna waluta Stanów Zjednoczonych, Portoryko, Mikronezji, Marianów Północnych, Palau, Wysp Marshalla, Panamy, Ekwadoru (od 2000), Salwadoru (od 2001), Timoru Wschodniego, Zimbabwe (od 2009), Turks i Caicos, Bonaire, Saby i Sint Eustatius od 2011 roku. Jeden dolar amerykański dzieli się na sto centów amerykańskich. Zapisuje się go za pomocą symbolu $.
 Niektóre amerykańskie banknoty | |
| Kod ISO 4217 |
USD |
|---|---|
| Symbol |
$ – dolar |
| Państwo |
|
| Bank centralny | |
| Mennica | |
| Poziom inflacji | |
| Podział |
100 centów = 1 dolar amerykański |
| Banknoty |
1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 ($) – obiegowe |
| Monety |
1$ (rzadko używana) |
Talarem/dolarem określano początkowo powszechnie jedną uncję srebra w postaci monety bitej przez czeskiego hrabiego Schlicka w XVI wieku. Schlick mieszkał w Dolinie Joachima, po niemiecku nazywanej Joachimsthal. Monety hrabiego zyskały wielkie uznanie dzięki precyzji wykonania i czystości i były powszechnie nazywane „Joachimsthalers”, a później „talarami”. Nazwa „dolara” pochodzi od „talara”[2]. Od 1861 roku można używać każdego kiedykolwiek wyemitowanego znaku pieniężnego w USA, jednak banknoty ze starszą datą emisji są rzadko spotykane.
Wartość dolara oparta była na parytecie złota. Parytet przyjęty w 1900 roku wynosił 20,67 dolara, a przyjęty w 1934 roku 35 dolarów za uncję. Od 1933 roku zniesiono wymienialność dolara na złoto dla własnych obywateli. W 1971 roku USA wycofały się z tego parytetu. W 1972 roku uncja złota osiągnęła cenę 42 dolarów. W 1973 r. USA całkowicie odeszły od powiązania wartości dolara ze złotem – odtąd dolar stał się walutą płynną. Plany zniesienia rezerwy złota, ogłoszone przez prezydenta Richarda Nixona w 1971 roku, doprowadziły do powstania Partii Libertariańskiej, która obok powstałej później Partii Konstytucyjnej jest jedną z sił politycznych w USA, które dążą do przywrócenia oparcia na kruszcach szlachetnych, uważając, iż brak pokrycia w złocie lub srebrze jest niezgodny z Artykułem I paragraf 10 Konstytucji Stanów Zjednoczonych[3]. Znaczna część członków ruchu Boston TEA Party również nawołuje do przywrócenia parytetu złota.
Nominały
edytujBanknoty obiegowe
edytuj| Wizerunek | Opis | |||
|---|---|---|---|---|
| Awers | Rewers | Nominał | Awers | Rewers |
|
|
$1 | George Washington | Wielka Pieczęć Stanów Zjednoczonych |
|
|
$2* | Thomas Jefferson | Deklaracja Niepodległości Johna Trumbulla |
|
 |
$5 | Abraham Lincoln | Mauzoleum Lincolna |
|
|
$10 | Alexander Hamilton | Departament Skarbu |
|
|
$20 | Andrew Jackson | Biały Dom |
|
|
$50 | Ulysses Grant | Kapitol |
|
|
$100 | Benjamin Franklin | Independence Hall |
| * Banknot rzadko spotykany | ||||
Monety obiegowe
edytuj| Wizerunek | Opis | |||
|---|---|---|---|---|
| Rewers | Awers | Nominał | Rewers | Awers |
|
1¢ (penny) | Abraham Lincoln | Union Shield | |
|
5¢ (nickel) | Thomas Jefferson | Monticello | |
|
|
10¢ (dime) | Franklin Delano Roosevelt | pochodnia, gałąź oliwna, gałąź dębu |
|
25¢ (quarter) | George Washington | różne wizerunki okolicznościowe | |
|
|
50¢ (half)* | John F. Kennedy | Pieczęć Prezydenta Stanów Zjednoczonych |
| $1* | różne wizerunki okolicznościowe | różne wizerunki okolicznościowe | ||
| * Moneta rzadko spotykana w powszechnym obiegu | ||||
Surowce
edytujPapier, na którym są drukowane amerykańskie banknoty, składa się z około 75% bawełny, około 25% lnu oraz kilku ściśle tajnych składników[4].
Spadek wartości dolara
edytuj
| Rok | Odpowiednik siły nabywczej |
|---|---|
| 1774 | 1,00 $ |
| 1780 | 0,59 $ |
| 1790 | 0,89 $ |
| 1800 | 0,64 $ |
| 1810 | 0,66 $ |
| 1820 | 0,69 $ |
| 1830 | 0,88 $ |
| 1840 | 0,94 $ |
| 1850 | 1,03 $ |
| 1860 | 0,97 $ |
| 1870 | 0,62 $ |
| 1880 | 0,79 $ |
| 1890 | 0,89 $ |
| 1900 | 0,96 $ |
| 1910 | 0,85 $ |
| 1920 | 0,39 $ |
| 1930 | 0,47 $ |
| 1940 | 0,56 $ |
| 1950 | 0,33 $ |
| 1960 | 0,26 $ |
| 1970 | 0,20 $ |
| 1980 | 0,10 $ |
| 1990 | 0,06 $ |
| 2000 | 0,05 $ |
| 2007 | 0,04 $ |
| 2008 | 0,04 $ |
| 2009 | 0,04 $ |
| 2010 | 0,035 $ |
| 2011 | 0,034 $ |
Mimo że oficjalnie każdy dolar amerykański, wyprodukowany od początku istnienia tej waluty, pozostaje legalnym środkiem płatniczym w USA, to wartość dolara generalnie spada, patrząc zwłaszcza w szerszym horyzoncie czasowym[5].
Aczkolwiek zamiana na pieniądz fiducjarny w 1971 (ze zniesieniem wymiany na kruszec), pokazuje mniejszy spadek siły nabywczej pieniądza fiducjarnego do analogicznego spadku tego samego pieniądza w stosunku do kruszcu. W 1972 1 uncja[a] miała wartość 42,74 dolara[6]. W 2012 wartość 1 uncji złota to 1692,40 dolara. Co oznacza wartość 1 dolara w kruszcu na ok. 0,025 dolara z 1972. Zgodnie z wartościami odpowiednika siły nabywczej 1 dolar z 2011 roku jest to 0,034 dolara z 1774, a dolar z roku 1970 to 0,20 dolara z 1774. Spadek fiducjarnego jest ok. 6 razy, a w stosunku do kruszcu 40 razy.
W XXI wieku na spadek wartości dolara wpływ ma zmniejszanie rezerw walutowych w tej walucie przez Rosję[7] oraz inne kraje, a także przejście z dolara na inne waluty przy rozliczaniu transakcji za ropę naftową przez kilka krajów (m.in. Iran, Chiny, Wenezuela).
Monety historyczne i obecnie produkowane
edytuj- Pół centa 1792–1857
- Cent (Penny) od 1793
- 2 centy 1864–1873
- 3 centy 1851–1889
- Half Dime lub half disme 1792–1873 (nie należy mylić z poniższym Five-cent Nickel)
- Nickel 5 centów od 1866
- Dime od 1792
- 20 centów 1875–1878
- Quarter od 1796
- Half dollar od 1794
- Dollar od 1794
- Quarter Eagle (2,5-dolarowa złota moneta) 1792–1929
- Three-dollar piece 1854–1889 (3-dolarowa złota moneta)
- Four-dollar piece 1879–1880 (4-dolarowa złota moneta)
- Half Eagle (5-dolarowa złota moneta) 1795–1929
- Eagle (10-dolarowa złota moneta) 1795–1933
- Double Eagle (20-dolarowa złota moneta) 1850–1933
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Dla określania jednostek wagowych złota stosuje się tzw. „uncje trojańskie” lub „aptekarskie”; 1 uncja trojańska to ~31,1035 g. Zob. Piotr Stanisławski: 10 rzeczy, których nie wiesz o… złocie. [w:] „Przekrój” [on-line]. Wirtualna Polska, 27 października 2008. [dostęp 2008-10-28]. (pol.).
Przypisy
edytuj- ↑ Inflacja według CIA. [dostęp 2013-08-13]. (ang.).
- ↑ Murray Rothbard, Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza (What Has Government Done to Our Money), Fijorr Publishing (pdf), s. 39.
- ↑ Paragraf ten zabrania m.in. wprowadzania do obiegu pieniędzy papierowych (bills of credit) przez poszczególne stany. Początkowo, w sprawie Hepburn v. Griswold (1870) Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał, że zakaz ten obejmuje także władze federalne (Konstytucja w art. I paragraf 8 dozwala Kongresowi na bicie monet, pomija banknoty), jednak w sprawie Konx v. Lee (1871) orzekł przeciwnie, iż skoro zakazem wprowadzania banknotów objęte są władze stanowe, zatem o takim ograniczeniu rządu federalnego Konstytucja milczy. (Supreme Court Declares Greenbacks Legal in Knox v Lee).
- ↑ Administrator, Czy dolary USA drukowane są na papierze? [online], banknoty24.pl, 3 grudnia 2015 [dostęp 2019-07-04] (pol.).
- ↑ Indeks dolara amerykańskiego I USD Index – Investing.com [online], Investing.com Polska [dostęp 2019-07-04] (pol.).
- ↑ Jan Dworek: Prawo finansowe i finanse publiczne (treść wykładu). 2008. [dostęp 2012-09-09].
- ↑ Rosja zmniejsza rezerwy w dolarach do 22 proc.