Adam Lazarowicz
Adam Kalikst Łukasz Lazarowicz ps. Klamra, Pomorski, Kleszcz, Zygmunt, Jadzik, Grot, Orczyk, Gwóźdź, Aleksander (ur. 14 października 1902 w Berezowicy Małej, zm. 1 marca 1951 w Warszawie) – major piechoty Polskich Sił Zbrojnych, żołnierz SZP, ZWZ i AK oraz Zrzeszenia WiN, zastępca prezesa IV Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN, działacz zbrojnego podziemia niepodległościowego. W 2013 awansowany pośmiertnie na stopień podpułkownika.
| |
 major
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1919–1947 |
| Siły zbrojne |
|
| Główne wojny i bitwy |
wojna polsko-ukraińska, |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytuj
Był synem Franciszka Lazarowicza i Wandy z domu Ojak. W roku szkolnym rozpoczął naukę I klasie Gimnazjum w Zbarażu[1]. W 1919 wstąpił na ochotnika do odrodzonego Wojska Polskiego i walczył z Ukraińcami na Wołyniu. Następnie rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle, w którym 1921 ukończył VIII klasę i zdał maturę[2]. W 1920 ponownie zgłosił się do WP i wziął udział w wojnie z bolszewikami. Walczył w rejonie miejscowości Chorzele, został ranny w walkach pod Ostrołęką. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do gimnazjum, w którym w 1921 zdał maturę. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1931 ukończył kurs podchorążych piechoty. Z dniem 1 września 1931 mianowany został podporucznikiem rezerwy piechoty[3]. W 1934 w tym stopniu został zweryfikowany z lokatą 392 w korpusie oficerów piechoty i posiadał przydział mobilizacyjny do 20 pułku piechoty Ziemi Krakowskiej[4]. W 1936 otrzymał awans do stopnia porucznika. Z powodu choroby został zwolniony z wojska. Był kierownikiem szkoły w Gumniskach.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany i wyznaczony na stanowisko ostatniego komendanta miasta Dębica. Po ewakuacji garnizonu przyłączył się do jednostek walczących w rejonie Rawy Ruskiej; dowodził kompanią.
W październiku 1939 wrócił do Gumnisk koło Dębicy, gdzie ponownie objął funkcję kierownika szkoły. Jednocześnie zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach Służby Zwycięstwu Polski, a następnie Związku Walki Zbrojnej. W 1940 został komendantem placówki, a następnie Obwodu Dębica ZWZ-AK; stał na jego czele aż do wiosny 1944. W tym czasie dokonał znacznej jego rozbudowy. Przeniósł komendę Obwodu z miasta na wieś, do Gumnisk. Komendy tej Niemcom do zakończenia wojny nie udało się wykryć. Powołał 10 nowych placówek ZWZ na terenie powiatu, m.in. w Dębicy o krypt. „Działo”, w Pilźnie – „Pocisk”, w Ropczycach – „Ropa” i „Rakieta” oraz inne w różnych miejscowościach. Obwód Dębica pod jego komendą osiągnął najwyższy poziom organizacyjny, wyszkolenia i gotowości bojowej z wszystkich obwodów Inspektoratu Rzeszowskiego AK. W 1943 r. dostał awans do stopnia kapitana, a rok później – majora. Jego największym sukcesem był współudział w rozpracowaniu niemieckiej broni rakietowej V-2 na poligonie doświadczalnym w rejonie miejscowości Blizna koło Dębicy. Wiosną 1944 r. objął funkcję zastępcy inspektora Inspektoratu Rzeszów AK. W czasie akcji „Burza” dowodził 5 pułkiem strzelców konnych AK, liczącym ok. 1200 ludzi. Za pomoc wojskom sowieckim otrzymał Order Czerwonej Gwiazdy, ale go nie przyjął.
W lutym 1945 przybył do Rzeszowa, gdzie został kierownikiem Okręgu Rzeszowskiego WiN, a następnie Okręgu Wrocławskiego. W grudniu 1946 został mianowany zastępcą Prezesa IV Zarządu Głównego WiN ppłk. Łukasza Cieplińskiego ps. Ostrowski, Bogdan, Ludwik, Pług. 5 grudnia 1947 w Żninie został aresztowany przez UB. Po brutalnym śledztwie w październiku 1950 Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na 4-krotną karę śmierci i 33 lata pozbawienia wolności. 1 marca 1951 został zamordowany strzałem w tył głowy w więzieniu mokotowskim.
Jego syn Zbigniew (ur. 27 kwietnia 1925) dowodził plutonem AK podczas akcji „Burza”. Z kolei syn Zbigniewa Lazarowicza, a wnuk Adama Lazarowicza, Romuald (ur. 11 sierpnia 1953) należał do najaktywniejszych działaczy Solidarności Walczącej. Obaj potomkowie mjr. „Klamry” zamieszkali we Wrocławiu[5][6]. Córka Adama Lazarowicza, Danuta (po mężu Iwan) działała w Armii Krajowej[7].
Upamiętnienie
edytujGrób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze „Na Łączce”, jak również na Cmentarzu Wojskowym w Dębicy.
W 1992 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie wydał postanowienie unieważniające wyrok z 1951. Sąd nie miał wątpliwości, że działalność mjr. A. Lazarowicza miała na celu odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Imieniem Adama Lazarowicza nazwano Publiczne Gimnazjum w Gumniskach, na budynku którego tablicę odsłonięto pamiątkową honorującą majora. W 2018, po likwidacji gimnazjum, imię to przejęła szkoła podstawowa w Gumniskach[8][9].
W Dębicy (mieście z rejonu działania majora) w 1993 nazwano ulicę imienia Adama Lazarowicza.
W 2009 ukazała się książka pt. „Klamra” – mój ojciec autorstwa Zbigniewa Lazarowicza[10]. Na kanwie tej publikacji w 2013 powstał fabularyzowany film dokumentalny o Adamie Lazarowiczu pt. Klamra. W przedsionku śmierci (w rolę majora wcielił się aktor Mariusz Bonaszewski)[11].
W dniu 1 marca 2013 z okazji obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych Minister Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak awansował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika[12][13].
W ramach odsłoniętego 17 listopada 2013 Pomnika Żołnierzy Wyklętych w Rzeszowie zostało ustanowione popiersie Adama Lazarowicza[14][15][16][17].
W 2016 imieniem Adama Lazarowicza nazwano jedno z rond w Jaśle[18].
W 2014 powstał film dokumentalny „WiN. Ostatnia Nadzieja” w reżyserii Sławomira S. Górskiego poświęcony m.in. postaci Adama Lazarowicza „KLAMRY”. Film zdobył nagrodę specjalną na Festiwalu Filmów w Niepokalanowie 2015. W tym samym roku zdobył prestiżową Nagrodę Główną – Złoty Opornik – VII Festiwal Filmów Dokumentalnych „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci”, Gdynia 2015.
Odznaczenia
edytuj1 marca 2010, wraz z trójką innych żołnierzy wyklętych straconych tego samego dnia co on, Józefem Batorym, Franciszkiem Błażejem i Mieczysławem Kawalcem, został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[19][20].
Przypisy
edytuj- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazyum z polskim językiem wykładowym w Zbarażu za rok szkolny 1913/14. Zbaraż: 1914, s. 61.
- ↑ Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle : 1868-1938. Jasło: 1938, s. 122.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 71.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 449.
- ↑ Biogram Romualda Lazarowicza, wnuka śp. mjr. „Klamry”, w Encyklopedii Solidarności. Encyklopedia Solidarności. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]. (pol.).
- ↑ Biogram Zbigniewa Lazarowicza, syna śp. mjr. „Klamry”, w Encyklopedii Solidarności. Encyklopedia Solidarności. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-02)]. (pol.).
- ↑ Odznaczenia dla Niezłomnych. prezydent.pl, 2017-03-01. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ płk Adam Lazarowicz patronem SP w Gumniskach [online], gumniska.ugdebica.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Gumniska - tablica upamiętniająca mjr Adama Lazarowicza [online], www.miejscapamiecinarodowej.pl [dostęp 2023-08-03].
- ↑ „Klamra” – mój ojciec. wydawnictwo-lena.pl. [dostęp 2015-03-01].
- ↑ Klamra. W przedsionku śmierci. filmpolski.pl. [dostęp 2015-03-01].
- ↑ Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. wp.mil.pl, 1 marca 2013. [dostęp 2013-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-26)].
- ↑ Pośmiertne awanse dla Żołnierzy Wyklętych.
- ↑ Pułkownik Łukasz Ciepliński i jego żołnierze mają swój pomnik w Rzeszowie. umwp.podkarpackie.pl, 17 listopada 2013. [dostęp 2014-06-13].
- ↑ Pomnik żołnierzy wyklętych w Rzeszowie. tvp.pl, 17 listopada 2013. [dostęp 2014-06-13].
- ↑ W Rzeszowie odsłonięto pomnik płk. Łukasza Cieplińskiego [WIDEO]. nowiny24.pl, 2013-11-17. [dostęp 2014-06-13]. (pol.).
- ↑ Odsłonięcie pomnika prezesa IV Zarządu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” płk. Łukasza Cieplińskiego. pomniksmolensk.pl, 2013-11-19. [dostęp 2014-06-13]. (pol.).
- ↑ Rondo imienia Adama Lazarowicza :: Wiadomości :: Jaslo4u.pl [online], www.jaslo4u.pl [dostęp 2016-06-27].
- ↑ M.P. z 2010 r. nr 31, poz. 461.
- ↑ Ordery dla Żołnierzy Wyklętych straconych 1 marca 1951 r.. prezydent.pl, 2010-03-01. [dostęp 2012-05-11].
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
- Adam Lazarowicz w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 2, Kraków-Warszawa-Wrocław 2004, ISBN 83-89078-47-3, s. 288–292.