Tomasz Związek
Assistant Professor in Institute of Geography and Spatial Organization, Polish Academy of Sciences. From 2011 to 2019 a member of the Department of the Historical Atlas in the Tadeusz Manteuffel Institute of History, Polish Academy of Sciences. Research interest: historical climatology, environmental history, history of the material culture, historical geography and landscape archaeology
Supervisors: Prof. Marek Słoń and dr Piotr Guzowski
Supervisors: Prof. Marek Słoń and dr Piotr Guzowski
less
InterestsView All (48)
Uploads
Papers by Tomasz Związek
Ever since the beginnings of the modern historiography, the court books have posed a challenge for editors in Poland, both due to their number and variety. They constitute one of the richest sources enabling a variety of historical research. The publication of the sources’ content can be shared owing to new approaches stemming from constant development of IT tools and their application in the humanities. The solution proposed in our article is a digital indexing based on a relational database enabling access to the sources’ scans. The characterization of the method is preceded by a description of the theoretical foundations of the presented method. The assumed principals are implemented by the use of a dedicated to this project online INDXR application which functionalities is thoroughly described. Using the INDXR application, the data acquired from the sources are collected and stored in the database which structure is also illustrated along with its theoretical foundations. The database is established in order to better reflect the typical elements comprising the court books as well as to store the acquired information. The issues stemming from the process of indexing the court books, such as categorizing of the entries, their spatial context, and the problem of how to describe the persons appearing in the manuscript are also presented.
Die konfliktbeladene und geradezu dramatische Situation der Müllerfamilie in Koło war während des 15. Jahrhunderts von der mutmaßlichen Vergiftung zweier für die dortige Gemeinde bedeutender Müller geprägt. Das Testament, das den letzten Willen des sterbenden Müllers Stanisław aus Koło bezeugte, wurde im Jahre 1434 aufgesetzt. Aufgrund des Fehlens eines Erben überschreibt der Erblasser sein gesamtes Gut der Pfarrkirche in Koło. Mit ihm sollten die nötigen Bauarbeiten, das Aufstellen eines Altars und die Bezahlung eines Altaristen finanziert werden, der dazu verpflichtet sein sollte, durch reguläres Zelebrieren der Messe für die Seelen des Verstorbenen und seiner Familie zu beten. Die Quelle bietet außerdem tiefe Einblicke in das Leben einer Müllerfamilie in einer Zeitspanne von mehreren Generationen – von der Neugründung der Stadt in den sechziger Jahren des 14. bis zum dritten Jahrzehnt des 15. Jahrhunderts.
(with English summary)
-Summary-
The bog iron was undoubtedly one of the most important natural resources needed for civilization development. The value of this raw material was determined by the fact that it was available everywhere where were existed the delicate depressive forms of water. There, in the deposition process of iron ions formed solids and sand containing precious iron particles. Production of iron intermediates took place in the Middle Ages and Early Modern Times mostly in smitheries – a watermills structurally adapted for machining raw materials into an iron rails. Workers working there were looking for and harvesting bog ore, while others worked on charcoal, which was the primary source of energy needed to roast and melt bog ore into an iron intermediate. This last act was naturally carried out by other smithery workers. This far-reaching professional specialization demonstrated the complexity of the technological process, but also it has influenced people working in this type of objects on the basic needs of housing and food. It can be said that every establishment of a smithery in a given place caused the transition of this place into a smithery settlement (Pol. osada kuźnicza). Jan Gelinghaus, mentioned in the title of the article, probably did not participate actively in the entire technological process. He was probably the person holding the smithery in Stobno and administering it. Gelinghaus received from the general starosta’s (Pol. starosta generalny) of Greater Poland – Stanisław Górka – a privilege written in Polish in 1560. By virtue of this document, he was allowed to build a smithery in the estates of the Ujście and Piła eldership (Pol. starostwo) to extract bog ore and to exploit the forests in order to produce iron. This privilege, together with a whole other mass of sources, gives a better understanding of the temporal functioning of the smithery in the above-mentioned region landscape. Studies on the smithery settlement in Stobno enabled to observe strong correlations between the natural environment and the functioning of the industrial workshop. The smithery was withering by over-exploitation of forests and depletion of the resources of the bog iron. With the closure of the smithery workshop somewhere at the turn of the 16th and 17th century was transformed into a regular village with a grain watermill existing in this place for next few centuries.
---
A presentation of an edition of an inspection of customs houses and tollgates in the voivodeship of Kalisz (1571). The published inspection was the outcome of a constitution passed by the Sejm of Lublin in 1569, which resolved, i.a. to supplement the results of an inspection conducted in the mid-1560s. "Akt rewizorów ziemskich województwa kaliskiego" has been a source familiar to historians from the time of Karol Buczek, who wrote about it in an introduction to an edition of a road inspection issued by Bożena Wyrozumska. A present the source is kept in the Central Archives of Historical Records in Warsaw together with other lustration material. This clean copy contains numerous information about the state of roads, environmental conditions, and neighbourly relations between members of the gentry in the discussed territory. The published inspectors’ document includes numerous copies of earlier privileges consenting to the collection of customs
duties or tolls in the mentioned localities.
---
zarys treści:
Tekst przedstawia edycję rewizji komór celnych oraz stacji mytniczych z obszaru województwa
kaliskiego z 1571 roku. Wydawana rewizja powstała na mocy ustawy sejmu lubelskiego z 1569 r., na którym to postanowiono m.in. uzupełnić wyniki lustracji przeprowadzonej w połowie lat sześćdziesiątych XVI w. "Akt rewizorów ziemskich województwa kaliskiego" jest źródłem znanym historykom od czasów Karola Buczka, który pisał o nim we wstępie do edycji lustracji dróg wydanej przez Bożenę Wyrozumską. Źródło przechowywane jest obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych, razem z innymi materiałami lustracyjnymi. Ma ono charakter czystopisu, zawierającego wiele informacji o stanie gościńców, uwarunkowań środowiskowych czy też stosunków sąsiedzkich pomiędzy szlachtą omawianego terytorium. Wydawany akt rewizorów zawiera liczne kopie wcześniejszych przywilejów, zezwalających na pobór ceł lub myta w wymienianych miejscowościach.
Ever since the beginnings of the modern historiography, the court books have posed a challenge for editors in Poland, both due to their number and variety. They constitute one of the richest sources enabling a variety of historical research. The publication of the sources’ content can be shared owing to new approaches stemming from constant development of IT tools and their application in the humanities. The solution proposed in our article is a digital indexing based on a relational database enabling access to the sources’ scans. The characterization of the method is preceded by a description of the theoretical foundations of the presented method. The assumed principals are implemented by the use of a dedicated to this project online INDXR application which functionalities is thoroughly described. Using the INDXR application, the data acquired from the sources are collected and stored in the database which structure is also illustrated along with its theoretical foundations. The database is established in order to better reflect the typical elements comprising the court books as well as to store the acquired information. The issues stemming from the process of indexing the court books, such as categorizing of the entries, their spatial context, and the problem of how to describe the persons appearing in the manuscript are also presented.
Die konfliktbeladene und geradezu dramatische Situation der Müllerfamilie in Koło war während des 15. Jahrhunderts von der mutmaßlichen Vergiftung zweier für die dortige Gemeinde bedeutender Müller geprägt. Das Testament, das den letzten Willen des sterbenden Müllers Stanisław aus Koło bezeugte, wurde im Jahre 1434 aufgesetzt. Aufgrund des Fehlens eines Erben überschreibt der Erblasser sein gesamtes Gut der Pfarrkirche in Koło. Mit ihm sollten die nötigen Bauarbeiten, das Aufstellen eines Altars und die Bezahlung eines Altaristen finanziert werden, der dazu verpflichtet sein sollte, durch reguläres Zelebrieren der Messe für die Seelen des Verstorbenen und seiner Familie zu beten. Die Quelle bietet außerdem tiefe Einblicke in das Leben einer Müllerfamilie in einer Zeitspanne von mehreren Generationen – von der Neugründung der Stadt in den sechziger Jahren des 14. bis zum dritten Jahrzehnt des 15. Jahrhunderts.
(with English summary)
-Summary-
The bog iron was undoubtedly one of the most important natural resources needed for civilization development. The value of this raw material was determined by the fact that it was available everywhere where were existed the delicate depressive forms of water. There, in the deposition process of iron ions formed solids and sand containing precious iron particles. Production of iron intermediates took place in the Middle Ages and Early Modern Times mostly in smitheries – a watermills structurally adapted for machining raw materials into an iron rails. Workers working there were looking for and harvesting bog ore, while others worked on charcoal, which was the primary source of energy needed to roast and melt bog ore into an iron intermediate. This last act was naturally carried out by other smithery workers. This far-reaching professional specialization demonstrated the complexity of the technological process, but also it has influenced people working in this type of objects on the basic needs of housing and food. It can be said that every establishment of a smithery in a given place caused the transition of this place into a smithery settlement (Pol. osada kuźnicza). Jan Gelinghaus, mentioned in the title of the article, probably did not participate actively in the entire technological process. He was probably the person holding the smithery in Stobno and administering it. Gelinghaus received from the general starosta’s (Pol. starosta generalny) of Greater Poland – Stanisław Górka – a privilege written in Polish in 1560. By virtue of this document, he was allowed to build a smithery in the estates of the Ujście and Piła eldership (Pol. starostwo) to extract bog ore and to exploit the forests in order to produce iron. This privilege, together with a whole other mass of sources, gives a better understanding of the temporal functioning of the smithery in the above-mentioned region landscape. Studies on the smithery settlement in Stobno enabled to observe strong correlations between the natural environment and the functioning of the industrial workshop. The smithery was withering by over-exploitation of forests and depletion of the resources of the bog iron. With the closure of the smithery workshop somewhere at the turn of the 16th and 17th century was transformed into a regular village with a grain watermill existing in this place for next few centuries.
---
A presentation of an edition of an inspection of customs houses and tollgates in the voivodeship of Kalisz (1571). The published inspection was the outcome of a constitution passed by the Sejm of Lublin in 1569, which resolved, i.a. to supplement the results of an inspection conducted in the mid-1560s. "Akt rewizorów ziemskich województwa kaliskiego" has been a source familiar to historians from the time of Karol Buczek, who wrote about it in an introduction to an edition of a road inspection issued by Bożena Wyrozumska. A present the source is kept in the Central Archives of Historical Records in Warsaw together with other lustration material. This clean copy contains numerous information about the state of roads, environmental conditions, and neighbourly relations between members of the gentry in the discussed territory. The published inspectors’ document includes numerous copies of earlier privileges consenting to the collection of customs
duties or tolls in the mentioned localities.
---
zarys treści:
Tekst przedstawia edycję rewizji komór celnych oraz stacji mytniczych z obszaru województwa
kaliskiego z 1571 roku. Wydawana rewizja powstała na mocy ustawy sejmu lubelskiego z 1569 r., na którym to postanowiono m.in. uzupełnić wyniki lustracji przeprowadzonej w połowie lat sześćdziesiątych XVI w. "Akt rewizorów ziemskich województwa kaliskiego" jest źródłem znanym historykom od czasów Karola Buczka, który pisał o nim we wstępie do edycji lustracji dróg wydanej przez Bożenę Wyrozumską. Źródło przechowywane jest obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych, razem z innymi materiałami lustracyjnymi. Ma ono charakter czystopisu, zawierającego wiele informacji o stanie gościńców, uwarunkowań środowiskowych czy też stosunków sąsiedzkich pomiędzy szlachtą omawianego terytorium. Wydawany akt rewizorów zawiera liczne kopie wcześniejszych przywilejów, zezwalających na pobór ceł lub myta w wymienianych miejscowościach.
Wstęp źródłoznawczy:
Rejestr powiatu poznańskiego z 1563 roku jest obszernym źródłem podatkowym (prawie 800 zapisek), wymieniającym podstawowe dane gospodarcze w postaci łanów (kmiecych, pustych, sołtysich oraz należących bezpośrednio do szlachty – mansi feudales), młynów i karczem. Podczas prac nad spisem zaobserwowano pokaźną liczbę danych mówiących o pożarach wsi opisywanego powiatu (zob. kolumna „varia”). W rejestrze odnotowano informacje o 12 pustkach osadniczych, zaś najczęściej notowanymi zawodami wiejskimi byli kowale i krawcy (pozostałych rzemieślników opisywano ogólnikowo jako artifices). Rejestr nieczęsto podawał daty pobrania podatku (tylko w 74 zapiskach), jednak można zauważyć, że większość świadczeń była wybierana w lipcu 1563 roku, zaś wszelkie niedopłaty ze strony właścicieli ziemskich ściągano na jesieni, we wrześniu i październiku.
Informacje o właścicielach wsi zapisywano sporadycznie (ok. 100 zapisek). Do najczęstszych posiadaczy ziemskich wymienianych w źródle należeli Czarnkowscy, Górkowie, Ostrorógowie, Rożnowscy i Świdwowie.
Rejestr został sporządzony przez Jakuba Rokowskiego (k. 249) po łacinie z liczną częścią partii pisanych po polsku, widocznymi w szczególności w części dotyczącej poboru z miast oraz informacji poza formularzowych jak na przykład opis lokalizacji młynów wodnych względem Poznania.
Stan zachowania rękopisu należy ocenić jako bardzo dobry. Układ źródła ma charakter tekstowy – informacje o wsiach parafialnych pisane są większymi i pogrubionymi literami, po których następują listy osad przynależnych do danego kościoła. Sumy podatku ze wsi i ich poszczególnych działów podawane są w kolumnie floreny oraz grosze po prawej stronie każdej karty. Każda opodatkowana kategoria była wymieniana z kwotą przewidzianą w uniwersale poborowym. W wydawanym spisie pisarz nie odnotowywał sumy podatku z każdej karty rękopisu. Pismo jest czytelne i nie sprawia problemów z odczytem.
Dokument zawiera elektroniczną edycję rejestru poborowego z terenów powiatu pyzdrskiego z 1591 roku. Tekst został opublikowany na witrynie "Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski" (www.atlasfontium.pl). Edycja zawiera wstęp źródłoznawczy.
[The document consists the GIS source edition of the tax ragister from Pyzdry district from the year 1591. Paper with the introduction (in Polish) was published on the website "Atlas of Sources and Materials for the History of Old Poland" - see www.atlasfontium.pl]
Dokument zawiera elektroniczną edycję rejestru poborowego z terenów powiatu pyzdrskiego z 1583 roku. Tekst został opublikowany na witrynie "Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski" (www.atlasfontium.pl). Edycja zawiera wstęp źródłoznawczy.
[The document consists the GIS source edition of the tax ragister from Pyzdry district from the year 1583. Paper with the introduction (in Polish) was published on the website "Atlas of Sources and Materials for the History of Old Poland" - see www.atlasfontium.pl]
Dokument zawiera elektroniczną edycję rejestru poborowego z terenów powiatu pyzdrskiego z 1565 roku. Tekst został opublikowany na witrynie "Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski" (www.atlasfontium.pl). Edycja zawiera wstęp źródłoznawczy.
[The document consists the GIS source edition of the tax ragister from Pyzdry district from the year 1565. Paper with the introduction (in Polish) was published on the website "Atlas of Sources and Materials for the History of Old Poland" - see www.atlasfontium.pl]
Dokument zawiera elektroniczną edycję rejestru poborowego z terenów powiatu pyzdrskiego z 1552 roku. Tekst został opublikowany na witrynie "Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski" (www.atlasfontium.pl). Edycja zawiera wstęp źródłoznawczy.
[The document consists the GIS source edition of the tax ragister from Pyzdry district from the year 1552. Paper with the introduction (in Polish) was published on the website "Atlas of Sources and Materials for the History of Old Poland" - see www.atlasfontium.pl]
ed. Szymon Kazusek, Kielce 2017, pp. 383, map
(Summary)
In the early twenty first century, when information technology increasingly enters the field of historians of economy, it would be impossible, or even harmful, to publish historical sources that have the form of numerical data as a simple reading transferred from the source material to the published edition. Such an approach reveals that the editor is not fully aware of the character of the source he is publishing and – this is even worse – what is the main purpose of his work. The present text is a critical review of Szymon Kazusek’s book published recently with the edition of source material from registers kept by offi cials of the sixteenth-century custom houses. I try to show that in the case of edition of numerical sources it would be much better idea to present all the data in the form of spatial database. This view has been inspired by experiences gained during the project of “Historical Atlas of Poland”. Unfortunately, the publication of fulltext reading of the source material forces researchers interested in a specifi c set of data to work with it anew, which makes possible benefits of the painstaking labour done by the publisher almost non-existent.
More info with abstracts (Pol and Eng):
http://pth.net.pl/uploads/Konferencja_KGH_PTH_23_listopada.pdf
Refert wygłoszony na Międzynarodowej i Ogólnopolskiej Konferencji Onomastycznej - Kraków, wrzesień 2016.