ਤਾਰਾਮੰਡਲ
ਖਗੋਲਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਿਖਣ ਵਾਲੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਲਪਿਤ ਆਕਾਰ ਮੰਨ ਕੇ ਕੁੱਝ ਆਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਮਸਲਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮ੍ਰਿਗ ਨਾਮ ਦਾ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨੀ ਸਭਿਅਤਾ ਵਿੱਚ ਓਰਾਇਨ (orion) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੀ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਸਨ। ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਖਗੋਲਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਉੱਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਗੋਲੀ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਸਹਿਮਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਹੁਣ 88 ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਦੇ ਇਰਦ - ਗਿਰਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸੇ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੂਰੇ ਖਗੋਲੀ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਤਾਰਾਮੰਡਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਹੋ ਕਿ ਕੋਈ ਖਗੋਲੀ ਚੀਜ਼ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲੇਗੀ ਤਾਂ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਕਿਸੇ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਦਿਖਣ ਵਾਲੇ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਭਲੇ ਹੀ ਇੱਕ - ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੱਗਣ ਲੇਕਿਨ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਦੋ ਪਹਾੜ ਇੱਕ - ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਫ਼ਾਸਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਮੀਲਾਂ ਪਿੱਛੇ ਹੈ।
ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ तारामंडल ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸਟੀਲੇਸ਼ਨ (constellation) ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਮਜਮੁਆ - ਅਲ - ਨਜੂਮ (مجمع النجوم) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਤਾਰਾਗੁੱਛ ਅਤੇ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ
[ਸੋਧੋ]ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਉਹ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਖਗੋਲੀ ਵਸਤੂਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ - ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੋਲ ਹਨ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਰੂਤਾ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬੰਧਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਤਾਰਾਗੁੱਛ (ਸਟਾਰ ਕਲਸਟਰ) ਦੇ ਤਾਰੇ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁੱਛੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਤਾ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬੰਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।