Ruskei höydöipuu
Ruskei höydöipuu (ven. калина обыкновенная, lat. Vibúrnum ópulus) on oksakas tuhjo libo pienehkö puu, kudai kuuluu Adoksovien (lat. Adoxaceae) pereheh höydöipuun suvun lajiloih. Karjalakse sidä vie sanotah ruskei kalinpuu. Kazvin muarjat ollah syödävät. Niilöi da kuordu käytetäh tiedo- da rahvahan liečetiijos.
Ulgonägö
[kohenda | kohenda tekstu]Ruskei höydöipuu on nellässäh metrii korgevuttu. Se voi kazvua enämbän 50 vuottu. Sen lehtet kazvetah lehtivarrespäi. Net ollah jäičänmuodozet libo piduličat, 6-12 sentii piduhuttu. Niilöin reunat ollah piihizet. Kazvin kukat kazvetah ”šuarakkahannu vastannu”, kudai on 6-10 sentii diametras. Kukat ollah valgiet libo rouzovoinvalgiet. Muarjat ezmäi ollah vihandat, sit romoruskiet da kypsät – läpettäjänmustat. Net ollah mehevät, ga niilöil on kargiehko magu. Jälles enzimäzii pakkazii kargevus häviey libo lievenöy.
Kukindu
[kohenda | kohenda tekstu]Ruskei höydöipuu kukkiu oraskuun lopus -heinykuun allus 10-14 (15-25) päivän aigah. Muarjat kypsetäh elokuul-syvyskuul.
Kazvandu
[kohenda | kohenda tekstu]Ruskei höydöipuu ei ole čirčy muah da ilmastoh niškoi. Se kazvau terväh, on pakkazii da kuivua keziä kestäi. Yhtelläh enämbän ruskiedu höydöipuudu kazvau Jevroupan da Aazien lauhkien ilmaston alovehil. Ven’al sidä ei kazva vaiku juuri Pohjazes. Kazvi suvaiččou valgiedu, ga voi kestiä pilvestygi. Pilvekses tavan mugah kazvih ei rodei muarjua.
Käyttö
[kohenda | kohenda tekstu]Ruskei höydöipuu on rohtukazvi. Kerätäh da kuivatah sen kuordu da muarjoi. Kuordu kiškotah puun rungos da oksis keviäl, kuni kazvis vie ei ole lehtenkandu työndynyh. Silloi kuori parembi lähtöy. Kerätyy sidä vähäzel ahavoijah, sit kuivatah avvonazel ilmal libo kuivuandulaittehis 50-60 gruadusis lämmiä. Pidiä ruokos sidä voibi nelläh vuodessah. Käytetäh sidä verdy azettajannu. Kazvin vereksii da kuivattuloi muarjoi käytetäh vitamiinuainehennu da tervehytty lujendajannu. Sidä paiči net ollah kustu vedäjät, niidy nevvotah vačantaudiloih da kylmändäh.
Kazvii käytetäh vie mujuainehennu. Sen muarjat annetah langale ruskien värin, kuori – mustanvihandan . Kazvin muarjois luajitah mehuu, viinua, kiiselii. Niilöi pannah piirualoin syväimekse da mavukse lihasyömizih. Muarjois on äijy pektinua, sendäh niidy käytetäh marmeluadan valmistamizes. Muarjoin mehus luajitah uksussua.