Samos (illa)
Samos (en grèc Σάμος, en turc Sisam) es una illa greca de la mar Egèa, pròche de l'Asia Minora e situada a 70 quilomètres al sud-oèst d'Esmirna en Turquia. Forma un dème (municipalitat) e un district regional de la periferia d'Egèa-Septentrionala. Son cap luòc es la vila de Vathy; las doas autras vilas son Chora e Pythagorion (Tigani). Se compta 30800 abitants (2001) per 476 km2.
L'illa es celèbre per sas teralhas rojas, al vam dins l'Antiquitat; son artisanat d'art amb sos bronzes e joièls, sa fusta de construccion, son tabac, son vin (vitatge malvesia), sos fruchs, sas rosas e son òli d'oliva.
Aquela illa es tanben lo sèti d'un evescat del Patriarcat ecumenic de Constantinòble: la Metropòli de Samos e Icariá.
Administracion
[modificar | Modificar lo còdi]
Dempuèi la reforma Kallikratis de 2010, forma un dème e un districte regional de la periferia d'Egèa Septentrionala. Son cap luòc es la vila de Vathy.
L’illa vesina d’Icariá, amb que formava abans aquela reforma lo nome (prefectura) de Samos, forma a present un districte regional distincte al sen la periferia d'Egèa Septentrionala, qu'inclutz tanben las illas de Fourni.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Preïstòria e periòde arcaíc
[modificar | Modificar lo còdi]L’illa es poblada a paritr del Neolitic e recep enseguida, per èrsas, de Cariens[1], de Lelègs e, dempuèi lo sègle X AbC, d'Ionians venguts d’Epidaur. Dins l’'Iliada, Samos es nomenada Samé; l’illa qu’Omèr nomena Samos es Samotràcia. L’etimologia semble venir de la raiç anatoliana samo : « brilhanta », « luminosa », « clara », « ensolelhada »[2]. Es la tèrra del fabulista Esòp, del filosòf Pitagòras, del matematician Aristarc et de l’arquitècta Roèci. Demora de la Samos antica lo barri nòrd e una partida del barri èst, amb tors e pòrtas. Es una de las dotze ciutats que forman la liga ioniana amb Chios, Clazomènes, Colophon, Efès, Eritrèas, Lebedos, Milet, Miont, Focèa, Prièna, Teos e fornís sos constructors de naus e sos marins. Colæos de Samos es lo primièr Grèc de passar las colomnas d'Ercules al Sègle VII AbC.
Lista dels tirans de Samos
[modificar | Modificar lo còdi]Apogèu jos Policrates
[modificar | Modificar lo còdi]De -538 a -522, Samos coneis una èra astrada economica; de grandas òbras, coma lo tunèl d'Eupalinos, son realizat jol règne fastuós de son tiran Policrates. Sap impausar son egemonia a l’archipèla e fae de l'illa lo mai poderós Estat maritim de la mar Egèa. Policrates es tanben un grand bastisseire: fa construire a Samos un grand temple dedicat a Èra, un palai que tornèt èsser bastit mai tard per l'emperaire romain Caligula, e un aqüeducte.
Policrates pren lo poder amb sos dos fraires pendent una fèsta en onor de la divesa Èra. Puèi assassina lo primièr, Pantagnostos e exilia lo segond, Siloson. Se liga al faraon Amasis (-570/-526) e al tiran de Naxos Ligdamis e pilha las ciutats e illas Ionianas, coma Lesbos e Milet. Trenca enseguida l'aliança avec l'Egipte e passa un accòrdi amb lo rei pèrsa Cambisi II (-528/-521). Los nòbles, amb a lor cap son fraire Siloson, se susmautan e atacan Policrates, que pèrd la batalha e se retira dins la vila de Samos (près de l'actuala Pitagorion) ont los nòbles capitan pas a lo deslogar. Aqueles darrièrs demandon alara ajuda a Esparta e a Corint. Los Péloponesians desbarcan e fan lo sètge de la ciutat pendent 40 jorns sens capitar. L’istorian Erodòt conta la fin de Policrates: lo satrapa pèrsa Oroites volent tuar Policrates, l’invita a Sardes. Policrates se'n va dins la ciutat, malgrat las mesas en garda de sa sòrre e de sa filha, que l'an vist mòrt en sòmi. I es executat, Oroites lo fasent crucificar, e Samos, que los Peloponesians quitèron, es ligat a l’Empèri pèrsa.
Liga de Delos, guèrra del Peloponés e segonda confederacion ateniana
[modificar | Modificar lo còdi]L'illa es liberada dels Pèrsas a la fin de la segonda guèrra medica (-482/-479), après las victòrias atenianas contra los Pèrsas a Salamina (-480) e Mical (-479), e rejonh alara la Liga de Delos presidida per Atenas.
En -440 un conflicte opausa Samos e Milet per la possession de Prièna. Milet demanda ajuda a Atenas. Periclas interven alara amb 40 naus, capvira l’oligarquia de Samos e daissa en plaça una garnison. Mas los oligarcs tornan prene lo poder amb l’ajuda del satrapa pèrsa de Sardes e capturan la garnison ateniana e la liuran als Pèrsas.
Atenas pòt pas acceptar la situacion, Samos dispausan mai d’una flòta importanta. Atenas envia dos cents naus e, après uèit meses de conflictes, Samos capitula, deu liurar sa flòta, pagar un trubut important e la democracia es restablida.
En -412 / -411, es de Samos que lo cap del partit democrata atenian Trasibul pren lo cap d'una susmauta contra lo govèrn oligarquic dels Quatre-Cents installat a Atenas. L'illa es lo darrièr aliat fidèl a Atenas a la fin de la guèrra del Peloponèse vers -404. En -387, a la patz d'Antalcidas, l'illa passa de nòu jol contraròtle dels Pèrsas. Torna èsser conquerida en - 365 pels Atenians, qu'expulsan una partida de la populacion e installan de colons militar (clerocs). Samos rejonh atal la Segonda confederacion ateniana; ten un ròtle pendent la Guèrra sociala.
Periòdes ellenistic e roman
[modificar | Modificar lo còdi]Après la mòrt d'Alexandre lo Grand en -323, Atenas entre en guèrra contra la Macedònia e pèrd l'iila a l'eissida de sa desfacha en - 322; los colons atenians, coma lo futur filosòf Epicur, devon a lor torn quitar Samos. L'illa es enseguida disputada per mantun Estats ellenistics: los Ptolemèus, los Séleucides, lo Reialme del Pont, e d'autres. En -84, la ciutat es annexiada a la província romana d'Asia.
Après la batalha d'Actium ont desfach l'Egipte e Marc Antòni en setembre de -31, August passa l'ivèrn a Samos amb sa flòta. Samos torna luira, a aquela epòca fins a l'emperaire Vespasian (69-79) e forma mai tard amb Chios, Cos e Rhodes la província de las illas.
Periòde bizantin e otoman
[modificar | Modificar lo còdi]Als sègles IX e X, l'illa aparten al tèma maritim que pòrte son nom: lo tèma de Samos, que lo sèti es sul continent, à Esmirna.
En 1346, los Genoeses prenon de Chios, Samos e Icaria e deleguant l'administracion a la familha genoesa dels Giustiniani fins a 1566.
L'illa patís per un tèrratrem en 1475. L'aiga doça avent percolat per de falhas en prigondor, fòrça fonts s'agotèron e l'illa es alara en granda partida desertada, sols i demoran de pastres nomads. quand las sèrvas d'aigase tornèron emplir, l'Empèri otoman, que n'aviá pres lo contraròtle, permet a des colons venguts de l'ensemble de l'Egèa de s'i installar. Aqueles colons donan a vegada a lors vilatges lo tomponime d'ont venon, per exemple Marathokampos (establiment dels Maratonians) o Vorliotes (de Vorla, près de Esmirna). De noms avián estat obliats, lo nom de Samos designa alara la vila de Vathy, e l'anciana Samos se torna nomenar, segon la forma redonda de sa rada, Tigani (la padena).
Pendent la guèrra d'independéncia grèga, Samos se susmauta capitanejat pels caps insurgents Lycurgue Logothète e Stamatis, que los armatòls caçan los Turcs de l'illa. D'ensags otomans de reconquista fan fracasses.
Principat de Samos
[modificar | Modificar lo còdi]
Après l'independéncia de la Grècia, las poténcias occidentalas causissan de tornar Samos a la Turquia, mas donnant a l'illa un estatut de principat autonòma. En 1832 lo protocòl de Londres, signat entre Turquia, la França, l'Angletèrra e Russia l'11 de decembre de 1822 (tractat que garantissiá, entre autres, la seguretat dels Grècs de Turquia) erigís Samos en « principat autonòm non ereditari » confiada als hospodars phanariotes caçats pel protectorat rus dels principats danubians de Moldàvia e Valachie (ont lo tròn èra pas ereditari). Coma aqueles principautats, Samos demora vassala de la Sublima pòrta. Lo primièr prince de Samos est Ioan Sturdza hospodar moldave depausat pels Russes en 1828, que recep en 1829 a títol de compensacion, del sultan Mahmod II, l'illa de Samos.
Restacament a la Grècia
[modificar | Modificar lo còdi]Pendnet la primièra guèrra bacanica, en 1912, Themistocle Sophoulis pren l'illa amb unes volontaris grècs. Caçan l'administracion otomana e los membres de la familha princièra phanariote cap a la França ont aqueles darrièrs demoran dempuèi gaireben un sègle. Sofoulis obten la reconeissença del restacament a la Grècia en 1913.
Mitologia
[modificar | Modificar lo còdi]Samos fa partit de las tres illas (amb Imbros e Lemnos) ont Aquilles vendit de filhs del rei Priam qu'aviá capturats[3].
Arqueologia
[modificar | Modificar lo còdi]L'aqüeducte, l'Eraion e lo mòle antic
[modificar | Modificar lo còdi]Hérodòt (3, 60), cita las tres grandas òbras d'arquitectura e d'engenh civil de Samos:
- Me soi tant mai espandit suls Samians, qu'executèron tres de las mai grandas òbras qu'aja dins tota la Grècia.
- Se vei a Samos un mont de cent cinquanta orgyies de naut. Se trauquèt aquel mont pel pé, e s'i realizèt un camin qui'a doas bocas en doberturas. Aquel camin de set estadis de longor sus uèit pes de nautor e tant de largor. Lo long d'aquel camin, s'scavèt un canal que passa per tot aquel mont. Fa vint coidadas de prigondor sus tres pés de largor. Mena a la vila, par de tudèls, l'aiga d'una granda font. L'arquitècte que realizèt aquela òbra èra de Megara e se nomenava Eupalinos, filh de Naustrofos. Es una de las tres òbras dels Samians.
- Lo segond consistís en un mòle, o una granda diga facha dins la mar, près del pòrt, d'unes vint orgyies de naut e de dos etadis et mai de long.
- Lor tresena òbra es un temple[4], lo mai grand que se coneis. Lo primièr arquitècte d'aquel edifici es un òme del país, nomenat Rhecos, filh de Filèu. Es a causa d'aquel obratges que me soi espandut suls Samians.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Modèl:AthDei, Libre XV, 672 d.
- ↑ Cyrille Toumanoff, (en) Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press 1963, partie III, « The Orontids of Armenia », p. 280.
- ↑ Modèl:HomIli, XXIV, 751-753.
- ↑ Eraion de Samos
