Vejatz lo contengut

Oceanografia

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
RV FLIP, nau oceanografica americana apartenant a l'Institut d'oceanografia Scripps, utilizat dempuèi 1962
La Thalassa, nau oceanografica francesa apartenent a Genavir, entre autre pel compte de l'Ifremer, (Brèst en 2016)

L’oceanografia (del gr-cὨκεανός, « Ocean », dieu de la mar e γράφειν / gráphein « escriure ») es una disciplina scientifica, fasent partit de las sciéncias de la Tèrra dedicada a l'estudi de las mars e dels oceans. Un primièr congrés en 1871 e l'expedicion Challenger complida entre 1872 e 1876 concretizan la naíssença d'aquesta disciplina e en populariza lèu e lo nom e las primièras avançadas près del public amator. Lo tèrme oceanograf, designant los cercaires d'aquesta sciéncia, aparéis en França en 1881.

Los oceanografs estudian plan fòrça aspèctes dels oceans e de las mars, incluissent la tectonica de las placas, los grands cicles biogeoquimics, los corrents oceanics o encara los organismes e los ecosistèmas marins o encara los ligams entre oceans e modificacions climaticas. Aquestes domènis variats rebaton la multitud de disciplinas que los oceanografs intègran per comprene l'interdependéncia qu'existís entre la biologia, la geologia, la meteorologia e la fisica de l'ocean.

Istòria de l'oceanografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Apercebut d'unes fachs oceanografics abans l'oceanografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Dins l'antiquitat Plini l'Ancian escriviá que segon Papirius Fabianus, « la mai granda prigondor de la mar es de quinze estadis (2 760 m). D'autres asseguran que dins lo Pont Euxin en fàcia de la nacion dels Coraxians, dins un luòc nomenat los Abismes del Pont, a tres cent estadis (55,2 km) gaireben del continent, la mar a una prigondor sens bòrnas, e que se trapèt pas jamai lo fons »[1].

Per natura, l'exploracion dels oceans foguèt longa e dificila e comencèt fa pas qu'unes sègles lo desvelopament de la navegacion e de las primièras grandas exploracions alunhadas. Al sègle XIV, la mestresa maritima de l'Euròpa occidentala coménça un grand vam alara que la navegacion se fa encara subretot a l'estima. Al sègle XVI, lo neologisme oceanografia es utilizat pels umanistas, mas per designar vagament difrents escrichs suls viatges maritims e las mars. Fina a un periòde recent, sols las naus aportavan l'essencial de las coneisséncias d'aqueste mitan, mas las donadas èran escampilhadas dins lo temps e l'espaci.

Las primièras investigacions èran limitadas a la superfícia e a unas creaturas que los pescaires prengavan mas quand Bougainville e Cook menèron lors exploracions, quitament las mars son una partida de lor rapòrt.

A la fin del sègle XVIII e al començament del sègle XX, James Rennell escriguèt los primièrs tèxtes scientifics suls corrents dins los oceans Atlantic e Indian. Sir James Clark Ross realizèt los primièrs sondatges modèrnes de las mars prigondas en 1840 e Charles Darwin publiquèt un article suls estèus e la formacion dels atòls.

En 1854, una conferéncia internacionala tenguda a Brussèlas prepausa un protocòl mondial de mesura de las donadas oceanics per las naus mercandas. Es la font de las primièras serias coerentas de mesura de las temperaturas mejanas de superfícia de la mar.

Alara que se descobrissiá en 1849 lo penjal escalabrós al delà del plan continental, Matthew Fontaine Maury publica en 1855 lo primièr tèxte veraiament « oceanografic »[2]. Tres ans mai tard, en agost de 1858, la pausa del prumièr cable telegrafic transatlantic, mercé a las òbras dels luòctenent M. F. Maury, confirma la preséncia d'una dorsala sosmarina a la mitat de l'ocean.

Naissénça de l'oceanografia

[modificar | Modificar lo còdi]
L'institut oceanografic de París fondat per Albert sègle i de Mónegue

L'oceanografia es olistic que l'ocean influís sul climat e qu'es en retorn influenciat pels ecosistèmas terrèstres, e que memoriza per sos sediments los apòrts terrigèns e tanben espacial. Hans Pettersson marquèt d'oceanografs coma Arrhenius lor remembrant que los sediments gardèron melhor los sòls la memòria dels apòrts de particulas cosmicas (mas mens ben que lo glaç).

Dins la segonda mitat del sègle XIX, las societats sabentas recebon e tractan una èrsa de novèlas observacions terrèstras e maritimas e los especialistas d'istòria naturala en Euròpa pressentan lo besonh d'informacions mai qu'anecdoticas suls oceans.

L'oceanografia emergissenta après 1850 es une sciéncia al caire tot coma la terrèstra, la geografia lentament constituida per de davancièrs coma los Alemands Alexander von Humboldt, fondator de la primièra societat de geografia en 1813 a Berlin o Karl Ritter, professor de geografia marcant la vocacion d'un estudiant francés Elisée Reclus... La cartografia, l'astronomia e la geodesia en progrès del sègle industrial prepausan d'aisinas fondamentalas per las doas sòrres. Las societats de geografia dempuèi lor naíssença multiplican las exploracions, los enquèstas e las descobèrtas ne daissant de voluminoses rapòrts escrichs e fotografics. Las associacions sabentas interessadas dins l'oceanografia son a bona escòla, mas pòdon pas desplegar una pesuga organizacion per una impossibilitat d'accès e de mejans carestioses.

L'oceanografia ven una sciéncia quantificabla en 1872 quand los escosseses Charles Wyville Thompson e John Murray faguèron mòure l'expedicion Challenger, complida de 1872-1876. D'autres nacions europèas e americanas envièron de missions scientificas, tanben de particulars que d'institucions.

La França s'illustra indirèctament per l'accion energica e lo mecenat del prince sabent Albert I de Mónegue. Aqueste, financiaire sur son compte de l'institut d'oceanografia a Paris, decidís d'organizar de nombrosas campanhas d'exploracions maritimas. Causís un universitari sedimentològ de Nancí, Julien Vivien Toulet, per realizar de meninosas cartografias batimetricas.

En Alemanha, l'oceanografia geografica es ensenhada a partir de 1880. Ferdinand von Richthoffen, geolò vengut geograf director de l'institut de geografia a Berlin de 1886 a sa mòrt en 1905, oceanograf universitari conegut, es lo fondator de l'institut oceanografic de Berlin en 1899. Ongan lo congrès de Berlin crèa lo conselh internacional de l'expleitacion de la mar. Lo projècte que justifica lo lançament del CIEM consistís en una mapa batimetrica generala dels oceans. L'organisme uèi es especializat dins la biologia marina illustrada per las òbras de Knudsen a son sètge a Copenaga. Fixa los quòtas de pèsca, d'en primièr prepausats per las mars de l'Euròpa del Nòrd-oèst.

Lo mitan oceanograf berlines es tanben a l'origina de l'expedicion de la nau Gauss, la celèbra expedicion oceanografica Deutsche Südpolar-Expedition conficada de 1901 a 1903 a Erich von Drygalski. Lo Gauss après aver passat l'Ocean Indian ganha l'Africa del Sud e passa un primièr invèrn dins la banquisa antartica. La considerabla culhida de l'expedicion transforma son patron scientific, de simple professor de matematicas e de fisica en cercaire glaciològ, professor de geografia e de geofisica a l'universitat de Munic, ont exercís de 1906 a 1935.

Oceanografia actuala entre recerca e politica

[modificar | Modificar lo còdi]

Las tecnicas d'observacions espacialas permetèron de progresses considerables donant una novèla capacitat de vigilar globalament los oceans, de biais permanent e instantanèu: per mesura de la topografia de las mars (se dich alara idrografia) e de son evolucion temporala, per aquesta de las èrsas, de la temperatura de superfícia e dels indicators biologics, per acampada de donadas oceanograficas mesuradas in situ a bòrd de gavitèl e de naus, etc.

L'imatgeria satellitala[3], e subretot l'altimetria satellitala[4] uèi al centre de l'activitat d'oceanografia espaciala, es una tecnica espaciala permetent de mesurar lo relièu dels oceans, ajustat dins las annadas 1970 puèi 1980, e que vegèt sas capacitats decupladas en tèrmes de precision e de cobertura espaciotemporala. aquestes progresses foguèron entre autres obtenguts amb de donadas del satellit francoamerican TOPEX/Poséidon lançat per la fusada Ariane en agost de 1992. Uèi, lo successor d'aqueste satellit es Jason-1, primièr satellit de çò que vendrà una veraia filièra espaciala en matèria de seguit oceanografic de long tèrme.

E mai d'aqueste aspècte d'observacion e d'analisi de mesuras in situ, un autre grand domèni de l'oceanografia es l'estudi teoric dels procediments fisics en jòc: se parla d'oceanografia fisica. Aquò se traduch per l'escritura e la resolucion d'un ensems d'equacions mai o mens simplificadas representant los escorriments geofisics encontrats dins l'ocean. Aquestas equacions, dichas equacions de Navier-Stokes, sovent fòrça complèxes, pòdon pas sempre èsser resolgudas analiticament pels les metòdes matematics classics, d'ont lo recors massís a l'utilizacion de còdes numerics necessitant una granda poténcia de calcul. L'aparicion de supercalculators ofrissent sempre mai de poténcia provoquèt un desvelopament intensiu de l'usatge dels còdes numerics en oceanografia dins las 20 darrièras annadas. Atal son apareguts de modèls representant l'ocean mondial e avent per ojectiu una compreneson globala de la circulacion oceanic.

Dins lo mond, una Commission intergovernamentala oceanografica se creèt jos l'egidi de l'UNESCO. Las aisinas de trabalh collaboratius facilitan un apròche global e olistic amb de projectes federators coma l'Atlas mondial dels oceans, un projècte global d'analisi de las donadas oceanograficas (Global Ocean Data Analysis Project) e la realizacion d'un ret d'airals marins protegits.

Brancas de l'oceanografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Se destria quatre grandas brancas de l'oceanografia[5]:

Aquestas diferentas brancas mòstran que sovent los oceanografs an d'en primièr estudiat las sciéncias exactas.

S'i apondon a vegada la meteorologia marina coma l'ingenheria maritima[6]

Oceanografia dins lo mond

[modificar | Modificar lo còdi]

En China un laboratòri nacional foguèt installat a Qingdao dedicat a las sciéncias e tecnicas de la mar, per aculhir 10 000 personas (cercaires + personal) ne faguent lo primièr laboratòri consacrat als oceans, e una de las mai grandas unitats scientificas del mond[7].

En Euròpa, la comission europèa se dotèt d'una « Estratégia pel mitan marin » traducha en une directiva quadre (2008/56/CE) qu'exigís per 2020 mai tard de tornar a un bon estat ecologic, e publiquèt en 2012 un libre vèrt titulat Marine Knowledge 2020 - From seabed mapping to ocean forecasting[8].

Oceanografs celèbres

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Plini lo Vièlh, Istòria naturala, libre II, Capítol 103-105
  2. ↑ Physical Geography of the Sea (Géopraphie Physique de la Mer)
  3. ↑ R. H. Stewart (1984), Methods of satellite oceanography. University of california presses, Berkeley, États-Unis,
  4. ↑ D. B. Chelton, P. McCabe (1985), "A review of satellite altimeter measurement of sea surface wind speed: with a new proposed algorithm" ; Journal of Geophysical Research, n°90, p.4707-4720
  5. ↑ Article « Oceanography », Encyclopædia Britannica en linha.
  6. ↑ Tom Garrison, Oceanography: An Invitation to Marine Science, 5a ed, Thomson, 2005, p.4.
  7. ↑ Kathleen McLaughlin(Qingdao, China) 2016, Cannonball! China's megasplash in ocean research ; brèva pareguda dns Science ; Vol 353, Issue 6304 ; pp. 1078-1079 ; DOI: 10.1126/science.353.6304.1078, paru le 2016-09-09
  8. ↑ Comission europèa (2012), Marine Knowledge 2020 - From seabed mapping to ocean forecasting; 2 MB ; Green Paper COM(2012) 473 final (disponible en 22 langues, dont en version francophone)

Annèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • François Carré (professeur à la Sorbonne), Histoire de l'océanographie, conférence intervention au FIG Saint-Dié 2009.
  • Patrick Geistdoerfer, Histoire de l'océanographie : de la surface aux abysses, Nouveau Monde éditions, 2015.

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Oceanografia&oldid=2293662 »