Sumèr

Sumèr (Ki-en-gi en sumerian e Shumer en akkadian) èra una region dau sud de la Mesopotamia Antica entre leis embocaduras dei rius Tigre e Eufrates. Marcada per un fenomèn d'urbanizacion precòç, tre lo millenari IV avC, es considerada coma lo brèç de la pus anciana civilizacion umana. Dins lo corrent de la premiera mitat dau millenari III avC, l'urbanizacion s'accelerèt e la màger part de la populacion viviá dins de vilas durant aqueu periòde. Aquò favorizèt la formacion de reiaumes centrats sus lei ciutats pus poderosas coma Ur, Uruk ò Larsa.

Istòria

Leis originas e la formacion dei premierei ciutats-Estats

Segon lei conoissenças actualas, lei traças pus ancianas de poblament uman dins la vau bassa de Mesopotamia datan de la fin dau millenari VII avC (site de Tell el-Oueili). La premiera cultura arqueologica identificada dins la region es la cultura d'Obeïd que predominèt dau millenari VII au començament dau millenari IV avC. Son site principau es Eridu e aqueu periòde veguèt lo desvolopament de comunautats agricòlas ierarquizadas e integradas dins de rets de cambis de bens.

Durant lo millenari IV avC, la cultura d'Obeïd foguèt remplaçada per la cultura d'Uruk. Durant aquela epòca, apareguèron lei premiereis Estats vertadiers e lei premierei vilas. Lei recèrcas arqueologicas realizadas sus lo site d'Uruk mòstran l'existéncia de monuments importants, l'aparicion de l'escritura e la mesa en plaça de politicas « imperialistas » destinadas a influenciar lei ciutats vesinas.

La data d'arribada dei Sumerians en Mesopotamia Bassa es desconeguda. Doas ipotèsis principalas existisson. La premiera considèra que lei Sumerians coma un element exterior arribat en Sumèr durant la fin dau periòde d'Uruk. La segonda situa l'aparicion dei Sumerians au començament d'aqueu periòde. Seriá la consequéncia de la fusion de plusors pòbles eterogenèus originaris dei zònas vesinas.

Lo periòde arcaïc

Article detalhat: Periòde dei dinastias arcaïcas.

A la fin dau millenari IV e au començament dau millenari III avC, l'influéncia sumeriana dins lei regions vesinas conoguèt un reflús, probablament liat a una crisi sociala ò politica. D'efiech, durant aquela epòca, marcada per la cultura de Djemdet Nasr (vèrs 3100-2900 avC), l'abitat urban ven pus concentrat. Pasmens, leis institucions semblan demorar ben establidas e capablas d'organizar la construccion d'edificis importants.

Lo periòde dei dinastias arcaïcas dura de 2900 a 2340 avC. Es caracterizat per l'utilizacion d'una escritura indiscutiblament sumeriana e lo tèrme « Sumèr » (ki-engi) aparéis per lo premier còp. Lo modèl de la ciutat-estat se difusèt dins tota la region amb l'emergéncia de centres poderós a l'entorn d'Uruk, d'Ur, de Lagash, d'Umma, d'Adab, de Nippur e de Shuruppak. Dins aquò, la ciutat-estat èra pas una especificitat sumeriana car, pus au nòrd, se formèron tanben dos Estats dominats per de Semitas amb Kish e Akshak coma capitala. Aquelei ciutats-estats semitas de Mesopotamia Centrala son de còps dichas « civilization de Kish » en causa de l'influéncia d'aquela vila durant la premiera mitat dau millenari III avC.

Lei relacions entre lei diferentei ciutats son mau conegudas car lei documents dau periòde son principalament de registres administratius. Pasmens, d'incripcions permèton d'observar l'existéncia de conflictes armats. Certanei periòdes semblan ansin marcats per l'egemònia d'una vila coma Lagash durant lo rèine d'Eanatum, Uruk durant aqueu d'Enshakushana e de Uruk sota la direccion de Lugal-zagesi.

L'Empèri d'Akkad

Extension de l'Empèri d'Akkad a son apogèu durant la segonda mitat dau sègle XXIII avC.

Article detalhat: Akkad.

L'epòca dei ciutats-estats sumerianas independentas s'acabèt amb l'unificacion militara de Sumèr per Lugal-zagesi (v. 2359-2335 avC). Pasmens, Lugal-zagesi foguèt a son torn vencut per Sargon d'Akkad (v. 2234-2279 avC). Aqueu darrier fondèt lo premier empèri modèrne e estendiguèt sa dominacion a l'ensemble de Mesopotamia. Sei successors, especialament Naram-Sin (2254-2218 avC), continuèron son òbra. Per aquò, organizèron una monarquia dirigida per un « emperaire » representat coma un dieu e servit per una administracion centralizada constituït per un còrs de foncionaris omogèn.

Aquela omogeneïzacion instaurèt l'usatge de l'akkadian, una lenga semita, coma lenga administrativa. Pasmens, lo prestigi dau sumerian èra tròp important e leis escribas akkadians gardèron l'alfabet cuneïfòrme per transcriure sa lenga. Un autre aspècte de « l'imperialisme » akkadian foguèt lo desvolopament d'un art « reiau » destinat a renfòrçar l'unitat. En consequéncia, l'usatge dau sumerian comencèt de declinar. Dins aquò, aquela unificacion èra largament incomplèta car lei revòutas èran frequentas. De mai, leis invasions gutis afebliguèron pauc a pauc leis Akkadians e l'Empèri se fragmentèt dins de circonstàncias mau conegudas.

Lo periòde « neosumerian »

Article detalhat: Tresena dinastia d'Ur.

L'arribada dei Gutis permetèt ai ciutats sumerianas de tornar venir independentas sota la direccion de dinastias localas. Lagash conoguèt ansin un periòde de poissança durant lo rèine de Gudea (v. 2140-2120 avC). Pasmens, la renaissença venguèt subretot d'Utu-hegal d'Uruk (2119-2112 avC) que bateguèt lei Gutis e prenguèt lo contraròtle d'una partida de Sumèr.

Dins de circonstàncias desconegudas, Utu-hegal foguèt remplaçat per Ur-Nammu, benlèu son fraire, qu'installèt sa capitala dins la vila d'Ur. I fondèt la III^a dinastia de la vila que conquistèt l'ensemble de Mesopotamia e que creèt un empèri centralizat tengut per una administracion poderosa. Pasmens, a partir deis ans 2020 avC, l'Empèri d'Ur deguèt faciar de crisis politica (declaracion d'independéncia dei governadors), agricòla (problemas d'avitalhament) e militara (pression deis Elamitas). S'afondrèt en 2004 avC amb la presa e lo pilhatge d'Ur.

La disparicion dei Sumerians

Après la disparicion de la III^a dinastia d'Ur, Sumèr foguèt dominat per lei ciutats d'Isin e de Larsa. Pasmens, lo poder passèt ais Amorritas, un pòble nomada qu'aprofichèt lo caòs causat per leis invasions elamitas per migrar vèrs Mesopotamia. Ansin, se durant aqueu periòde, lei ciutats sumerianas tornèron trobar son independéncia, l'usatge dau sumerian dispareguèt dins la vida vidanta. Pasmens, demorèt una lenga liturgica de prestigi qu'èra encara emplegada per lo clergat dei santuaris pus importants coma Ur ò Nippur. De mai, èra egalament totjorn una lenga literària.

Lo conflicte entre Isin e Larsa durèt fins a la presa de la premiera per la segonda en 1793 avC. Pasmens, l'egemonia de Larsa foguèt brèva car la vila foguèt vencuda e annexada per Hammurabi de Babilònia en 1762 avC. Aquò entraïnèt l'integracion de Sumèr dins l'Empèri Babilonian. Dins aquò, la region gardèt son identitat e lei revòutas foguèron frequentas. La pus importanta aguèt luòc vèrs 1741-1736 avC. Un aventurier dich Rim-Sin II foguèt reconegut rèi de Larsa. Organizèt una insureccion que foguèt sostenguda per lei vilas sumerianas principalas. La repression foguèt malaisada e plusors ciutats majoras foguèron pilhadas e destruchas per l'armada babiloniana.

Après aquela desfacha, lei centres principaus de Sumèr demorèron abandonats durant au mens un sègle fins au repoblament de la region per la dinastia cassita de Babilònia (1595-1155 avC). Aquò entraïnèt l'installacion deis elèits sumerians dins d'autrei regions e lo pòble se dispersèt pauc a pauc. Ansin, au sègle XV avC, lo pòble sumerian aviá disparegut.

Organizacion politica e sociala

Leis estructuras politicas

Lei ciutats-estats sumerianas èran de monarquias dirigits per un sobeiran que portava generalament lo títol de « lugal ». Lo rèi èra vist coma lo representant terrèstre dei dieus, especialament dau rèi dei dieus Enlil e dei divinitats protectritz de la vila. Dins aqueu quadre, lei rèis èran encargats de presidir certanei ceremònias e d'assegurar l'avitalhament dei temples. En revènge, la teoria dau « rèi-prèire » imaginada au sègle XX es uei considerada coma invalida : lei monarquias sumerianas èran probablament pas de teocracias.

Lo reiaume èra la proprietat dau sobeiran que viviá dins un « palais ». Èra generalament sostengut per la familha reiala, una aristocracia, un clergat e una administracion. L'organizacion institucionala d'aqueleis ensembles èra variabla car, en causa dei dificultats de comunicacion, lei relacions interpersonalas èran la basa de la fidelitat e, donc, dau poder. Leis afaires de l'Estat èran menats per lo rèi e un grop de « ministres » que s'ocupavan de gerir lei domenis principaus. De còps, una mena de « Premier Ministre » existiá (sukkal-mah de Lagash). Au nivèu territòriau, lo reiaume èra devesit en província, dirigida per un governador. Se fau nòtar que lo cumul de foncions èra frequent car leis agents reiaus avián sovent plusors foncions administrativas, judiciàrias e militaras.

Au nivèu sociau e economic, la societat sumeriana èra organizada a l'entorn « d'ostaus » qu'èran de domenis organizats a l'entorn d'un ensemble de familhas e de proprietats. Son proprietari èra generalament lo rèi ò un temple. Cada ostau aviá un cap (lo rèi, un prèire, un captau...). Pasmens, lei limits entre lei diferenteis ostaus e lei relacions entre elei son mau conegudas.

Leis estructuras e leis ierarquias socialas

Divèrsei documents mòstran l'existéncia d'una societat ierarquizada marcadas per de diferéncias importantas d'estatut. L'elèit èra constituït per lo rèi e sa familha, lei caps de l'administracion e dau clergat, lei caps deis ostaus pus importants, lei prèires letruts e de personas en carga d'un ròtle locau ereditari important (temples, ròtle administratiu...).

Lei categorias popularas e mejanas de Sumèr èran probablament compausadas deis emplegats deis institucions que recebián en cambi de tèrras de cultivar ò de racions de subsisténcia. Lei païsans èran benlèu un grop inferior mai aquò es mau segur car lei foncionaris pagats amb de racions èran totalament dependents dau poder. Enfin, l'esclavatge existiá en Sumèr. Au nivèu privat, èra sovent la consequéncia de deutes mentre qu'au nivèu estatau, leis esclaus èran puslèu de presoniers de guèrra. Aqueleis esclaus avián de drechs relativament importants e podián crompar sa libertat mai demoravan dins la dependéncia de sei mèstres.

Lo poblament e l'urbanisme

Segon lei conoissenças actualas, Sumèr foguèt la premiera region tocada per un fenomèn d'urbanizacion massís amb 50% a 70% de la populacion que viviá dins de centres urbans. D'efiech, durant lo millenari III avC, totei lei centres politics e administratius importants agantèron de superficias superioras a un centenau d'ectaras. La talha dei doas vilas pus gròssas, Uruk e Lagash, es estimada a 400 ectaras. Aquelei ciutats èran lei centres de reiaumes ò de províncias constituïts de vilas pus pichonas (entre 10 e 100 ectaras) e de vilatges.

L'organizacion dei vilas majoras es en partida coneguda. Sovent installadas lòng dei rius de la region, avián una activitat portuària importanta e èran protegidas per au mens un barri. Lei quartiers pus importants èran ocupats per d'edificis monumentaus (palais, temples, administracions...). Lo temple principau èra generalament aqueu de la divinitat protectritz de la ciutat. Certaneis avián un prestigi considerable (Nippur, Ur, Uruk...) e èran enviroutats per de dependéncias. Dins d'autrei cas, de temples èran bastits sus de plataformas qu'evolucionèron per venir de zigorats mai la significacion d'aqueu monument es pauc clara.

De quartiers d'abitacion foguèron identificats sus plusors sites per leis arqueològs. Lei vestigis descubèrts permèton pas – ò pauc – de descriure l'aspècte generau dei vilas sumerianas. Mòstran de còps l'existéncia probabla de plans predeterminats d'urbanisme ò, au contrari, presentan de signes de creissença espontanèa relativament similars a una vila medievala europèa. Ansin, l'organizacon generala de l'abitat sumerian es a l'ora d'ara quasi desconeguda. Pasmens, l'abséncia visibla de separacion entre lei familhas richas e pauras sembla indicar una logica organizacionala situada au nivèu de « l'ostau ».

La vida familiala

L'unitat de basa de la societat sumeriana èra la familha nucleara e monogame. Lei maridatges èran negociats per lei parents dei dos espós, acòrdi formalizat durant leis acordalhas per de juraments. De presents èran tanben ofèrts per la familha dau promés e existiá una possibilitat d'annular en cambi de compensacions. Lo debanament de la ceremònia es inconegut mai de donas èran probablament fachas au pareu. L'existéncia d'una dòta sembla mencionada dins certanei documents. Lo divòrci èra possible a l'iniciativa dau marit. Èra prononciat per un tribunau qu'aviá lo drech d'exigir una compensacion dau marit se la demanda èra pas justificada. Lei motius principaus de divòrci èran l'adultèr e la non consumacion dau maridatge.

Au sen de la familha, l'autoritat èra tenguda per l'òme. Lei femnas èran supausadas s'ocupar de la gestion deis afaires domestics e l'òme aviá lo drech de la castigar. Dins aquò, lei femnas sumerianas avián de drechs relativament importants coma lo drech a la proprietat, lo drech de conclure de contracte, lo drech d'estar en justícia ò de testimoniar... etc. De mai, certanei femnas avián un mestier e de revenguts pròpris. Lei veuses èran egalament consideradas coma lei caps de la familha fins a la majoritat deis enfants.

Leis enfants èran associats ais activitats de la familha e avián legalament drech a una partida de son patrimòni. Ansin, a la mòrt dau paire, leis enfants mascles se partejavan sei bens (benlèu amb una part pus importanta per l'ainat). Lei filhas èran excluchas d'aqueu partiment car sa dòt constituïssiá normalament sa part. Pasmens, de disposicions escrichas podián leis integrar dins l'eiretatge (generalament en l'abséncia de fiu). L'ainat preniá la plaça professionala e sociala de son paire au sen de la ciutat. Seis autrei fraires adoptavan tanben lo meteis mestier.

Economia

L'agricultura e lo norigatge

Lei sòus sumerians son pauc favorables a l'agricultura en causa d'un clima eissuch e de concentracions importantas de sau. Pasmens, tre lo millenari IV avC, leis abitants desvolopèron un sistèma d'aigatge complèx basat sus de canaus permetent de desviar una partida dau debit d'aiga dei rius locaus. Adoptèron tanben de tecnicas permetent de limitar la salinizacion dei tèrras. Aquò li permetèt d'esplechar d'un biais eficaç lei nitas drenadas per lei corrents d'aiga per obtenir de rendiments excepcionalas per lo periòde (de l'òrdre de 10 per 1) car la produccion èra pas dependenta dei precipitacions.

Lei cerealas èran lei culturas pus frequentas. La principala èra l'òrdi qu'es ben adaptat a de climas arids e de sòus paures. Lo blat èra tanben una cultura segondària, installada dins leis endrechs capables de contentar sei besonhs. Lo rèsta dei tèrras èra consacrat a de leguminosas, a d'aubres fruchaus, au lin e au sesam. Enfin, se fau nòtar la plantacion regulara de paumiers que permetián d'obtenir de dàtils e d'arrestar lei rais dau Soleu.

Lo norigatge èra tanben una activitat economica majora en Sumèr. Leis ovins i ocupavan una plaça fondamentala en causa de l'importància de la lana dins lo sector artesanau. Lei caprins e lei bovins èran principalament destinats a la produccion de lach car la carn èra reservada a l'elèit e ai sacrificis religiós. En revènge, la caça e la pesca èran practicadas per l'ensemble de la societat, especialament dins lei paluns. Enfin, leis ases èran fòrça utilizats coma animau de bast.

L'artesanat

Vengut relativament complèx amb lo desvolopament de societats urbanas e estatalas, l'artesanat sumerian èra mai ò mens devesit entre un sector domestic e un sector institucionau. Lo premier es mau conegut en causa de la manca de documents. En revènge, lo segond es depintat per lei registres administratius e per lei descubèrtas arqueologicas. Aviá una capacitat de produccion non negligibla gràcias a l'adopcion de metòdes prefigurant l'estandardizacion e lo contraròtle qualitat e a l'existéncia d'especializacions au sen dei trabalhaires.

Leis artesans sumerians èran capables de trabalhar mai d'una matèria. La pus utilizada èra l'argiela que permetiá de fabricar de bricas e de terralhas. Lei fibras vegetalas (canèus, lin...), la fusta (sovent importada) e lo betum èran esplechadas per la construccion e la banastariá. De materiaus pus preciós coma l'alabastre, la clorita, la diorita, la cornalina ò l'agata èran destinadas a la fabricacion d'objèctes d'art. Dins lo domeni de la metallurgia, lo coire demorèt preponderant durant tot lo periòde. Pasmens, d'autrei metaus foguèron utilizats siá a l'estat natiu (aur, argent) siá per faire de bronzes (estanh, plomb, arsenic).

Lei cambis marchands

En Sumèr, coma dins la màger part dau rèsta de la region situada entre Egipte e Iran, lei cambis èran principalaments dirigits e organizats per leis autoritats e leis institucions. D'efiech, èran lei proprietaris de partidas importantas dei zònas agricòlas e d'un nombre important d'obradors. Centralizavan donc la produccion qu'èra despartida per remunerar lei trabalhaires ò per permetre lo foncionament de l'Estat. Dins aqueu quadre, lei marchands èran generalament d'intermediaris encargats de de vendre la produccion deis institucions.

Pasmens, lei cambis institucionaus èran pas la nòrma unica. Existiá de sistèmas de tròc (per exemple, entre lei corts reialas) e de cambis realizadas segon la lèi de l'ofèrta e de la demanda. Una activitat bancària es tanben mencionada dins lei vilas pus importantas, generalament per finançar d'operacions comercialas privadas. L'òrdi e l'argent foguèron sovent utilizats coma moneda per assegurar aqueleis operacions.

Religion

Lo panteon e lo ròtle dei dieus

La religion sumeriana es en partida coneguda gràcias a la traduccion de divèrsei documents e racòntes mitologics. Politeïsta, partejava un ensemble de dieus comuns mai sei mites fondamentaus èran pas totalament unificats. D'efiech, plusors santuaris difusèron de racòntes li permetent de gardar una posicion de prestigi. Certanei cambiaments politics entraïnèron tanben de reescrituras.

Dins aqueu quadre, lei dieus èran vists coma d'èssers poderós, savis, carismatics e esplendids situats au dessüs deis umans. Èran devesits en plusors categorias e la creacion de l'umanitat foguèt decidida per aleujar lo trabalh dei dieus inferiors. Lo racònte d’Enki et Ninmah es una dei legendas que cònta aquela creacion. Pasmens, dins mai d'un racònte, lei dieus sumerians aparéisson relativament similars ais òmes car pòdon èsser victimas de passions coma l'amor, la gelosiá ò la colèra. Lei dieus principaus èran :

• Enlil, benlèu una divinitat liada au vent, èra lo rèi dei dieus. Son culte foguèt a l'origina dau prestigi de la vila santa de Nippur.
• Enki, fraire d'Enlil, èra lo dieu de la saviesa. Son santuari principau èra situat a Eridu.
• An èra lo dieu dau cèu e lo paire d'Enlil e d'Enki. Son culte èra centrat sus la vila d'Uruk.
• lo dieu-Luna Nanna èra lo fiu d'Enlil. Èra considerat coma una divinitat majora mai son ròtle dins lei racòntes mitologics es feble. Son temple principau èra installat dins la vila d'Ur.
• Utu èra lo dieu dau Soleu. Fiu de Nanna, èra lo garant de la justícia e un dieu garisseire. Aviá dos santuaris majors situats dins lei vilas de Sippar e de Lagash.
• Ninurta èra una divinitat guerriera e agricòla. Son temple principau èra dins la vila de Nippur e èra lo dieu protector de Girsu.
• la divessa Inanna aviá son santuari dins la vila d'Uruk. Èra una divinitat associada a Vènus amb d'aspèctes liats a la guèrra, a l'amor e a la sobeiranetat.

Lo culte

Lo culte « popular » es mau conegut car leis escrichs sus aqueu subjècte son fòrça rars. En revènge, lo culte oficiau es ben documentat dins leis archius institucionaus. Lo rite pus frequent èra l'ofrenda qu'èra destinat a provesir a la divinitat lei bens materiaus necessàrias a sa vida (manjar, bevenda, vèstits, veïculs... etc.). En parallèl, de fèstas regularas èran organizadas per celebrar d'aspèctes particulars dau culte. Durant aquelei ceremònias, de processions permetent de mostrar l'estatua de la divinitat avián generalament luòc e podián entraïnar de romavatges importants. Enfin, èra possible de faire d'ofrendas individualas per assegurar la capitada d'un projècte.

Lei temples èran l'ostau terrèstre dei dieus. Lei recèrcas menadas sus plusors complèxs importants an mostrat l'inexisténcia d'un plan tipe. En particular, lei santuaris pus importants èran constituïts d'un nombre important de dependéncias coma de capèlas, de zigorats, de barris ò de bastiments administratius. Lo clergat èra fòrça ierarquizat mai lo ròtle dei diferentei foncions mencionadas dins lei documents descubèrts es pauc clar. Un grand prèire eissit d'una dinastia reiala èra generalament lo cap d'un santuari major e avi± d'especialistas coma d'exorcistas, de purificators deis objèctes e luòcs de culte, de preparators d'ofrendas, de cantaires, de lamentaires ò de musicians. Existiá un clergat femenin, susceptible de dirigir de santuaris de premiera importància.

Lei rites funeraris

Lei Sumerians avián una vision pessimista de l'en delà. D'efiech, leis infèrns èran descrichs coma un endrech sosterranh, sorn e sensa reconfòrt. Lo racònte de La Mòrt d'Ur-Nammu, un rèi poderós de la ciutat d'Ur mòstra d'aqueu sòrt èra partejat tant per l'elèit que per lo pòble.

Après sa mòrt, un defunt èra inumat segon un rite precís que sembla variar segon leis epòcas e lei luòcs : usatge d'ataüts, envolopament dau cadabre, preséncia d'ofrendas, tombas individualas ò collectivas per doas ò tres personas... etc. Generalament, l'enterrament aviá luòc dins una necropòli mai certanei cas d'inumacion dins l'ostau dau defunt son atestats. Lei sepulturas reialas son mai conegudas gràcias a la descubèrta de necropòli reialas. Lei sobeirans èran enterrats amb d'ofrendas importantas e, dins au mens un cas, de domestics foguèron sacrificats per lei servir dins l'en delà.

Un culte dei mòrts existiá en Sumèr, marcat per d'ofrendas destinadas a melhorar la vida dei defunts dins l'en delà. De jorns èran de còps reservats per aquelei sacrificis dins lo calendier liturgic. Per la familha reiala, aqueu culte èra integrat a la vida dau reiaume e èra assegurat per leis autoritats. De celebracions collectivas existián tanben per guidar lei mòrts vèrs son ostau coma la ceremònia d'alucatge collectiu de candèlas organizada cada an per lo santuari de Nippur.

Cultura

L'escultura e la gravadura

L'escultura e la gravadura èran de formas d'art fòrça utilizadas en Sumèr amb l'existéncia de plusors estils distints. Lei tèmas principaus èran la glorificacion dau sobeiran ò la representacion dei dieus. Pasmens, aquò permetèt de multiplicar lei scenas representadas : preguieras, processions, vida dau sobeiran ò dei dieus, animaus mitics... etc. Lei materiaus adoptats mòstran un mestritge tecnic important.

• 
  Estatua de « rèi-prèire » descubèrta dins lei roïnas d'Uruk (vèrs 3300 avC).
• 
  Dòna de Warka ò Dòna d'Uruk (vèrs 3300 avC).
• 
  Estatua d'alabastre representant un orant (vèrs 2750-2600 avC).
• 
  Detalh de l'Estèla dei Voutors, una estèla celebrant una victòria militara dau rèi Eannatum de Lagash (2450 avC).
• 
  Escultura akkadiana figurant una scena de combat (sègle XXIII avC).
• 
  Estèla de la victòria de Naram-Sin (fin dau sègle XXIII avC).
• 
  Estatua dau rèi Gudea (sègle XXI avC).

La literatura

Article detalhat: Literatura mesopotamiana.

La literatura mesopotamiana es una dei tradicions literàrias pus ancianas qu'es coneguda a l'ora d'ara. D'efiech, son existéncia es atestada en 2600 avC gràcias a la descubèrta de tauletas. Entre aquela data e la premiera partida dau millenari II avC, Sumèr aguèt un ròtle major dins l'estructuracion d'aqueu còrpus mai la màger part deis òbras es uei perduda. Lei genres principaus dau periòde èran :

• lei saviesas que son de racòntes moraus amb una vision conservatritz (respècte dei dieus e dei parents, prudéncia, moderacion...). Lei pus conegudas son leis Instruccions de Shurrupak.
• lei lamentacions qu'es un racònte trist sus un eveniment tragic sus un decès, una partença ò una calamitat publica.
• leis epopèias son de racòntes presentant leis aventuras d'un eròi. La pus famosa es l’Epopèia de Gilgamesh, populara fins au periòde assirian, que depinta leis aventuras de Gilgamesh, un rèi legendari d'Uruk.
• lei mites permetián de descriure la vida dei dieus e explicar lo foncionament de l'Univèrs. Son donc fòrça centrats sus la vida dei dieus majors coma Enlil ò Enki (Enki e Ninmah, Enki e l'Òrdre dau mond, Genèsi d'Eridu...).
• leis imnes son de preguieras poeticas destinadas a glorificar un rèi ò un dieu.
• leis inscripcions reialas qu'èran de tèxtes particulars, destinats a glorificar un rèi, mesclant propaganda e istòria. Son una fònt importanta per comprendre l'istòria dau periòde.

• 
  Fragments deis Instruccions de Shurrupak.
• 
  Tèxte de la Lamentacion sus la destruccion d'Ur.
• 
  Fragment d'una version paleobabiloniana de l’Epopèia de Gilgamesh.
• 
  Imne a Ur-Nammu.
• 
  Version de 1800 avC de la lista reiala sumeriana, un tèxte important que presenta un ensemble de rèis legendaris e vertadiers de Sumèr.

La musica

Divèrsei descubèrtas indican que la musica aviá una plaça importanta dins leis arts sumerians. En particular, lei ceremònias religiosas, lei banquets, leis imnes e lei racòntes de certanei legendas èran acompanhats per de musicians, de cantaires e de d'artistas (dançaires, acrobatas...). Un tèxte a la glòria dau rèi Shulgi menciona son mestritge de la musica e la practica d'aquel art sembla frequenta au sen deis elèits. L'existéncia d'una musica populara es probabla mai lei tèxtes son pauc disèrts sus aqueu subjècte. Pasmens, de comptinas per enfants son estadas identificadas.

Leis instruments dau periòde son en partida coneguts gràcias a de descubèrtas arqueologicas. Lei tombas dei dinastias arcaïcas d'Ur an permés de trobar lei rèstas d'un desenau d'instruments ornats d'incrustacion de nacre, de lapis e d'aur. L'iconografia sumeriana presenta tanben d'indicis sus la natura deis instruments utilizats. Permèton d'establir l'existéncia d'instruments de còrdas dau tipe arpa e lira, d'instruments de vent coma de clarinetas ò d'instruments de percussion coma de tambors ò de cimbalas.

• 
  Procession amb de musicians (vèrs 2700-2500 avC).
• 
  Representacion d'una musician amb una lira sus l'Estendard d'Ur (vèrs 2700-2500 avC).

L'art gliptic

Article detalhat: Sagèu.

Lei sagèus cilindrics, apareguts dins lo corrent dau millenari IV avC, son una caracteristica de la cultura mesopotamiana. Aquelei sagèus èran utilizas per identificar una persona sus de documents administratius ò juridics. Ornats de gravaduras e d'esculturas finas, son tanben d'objèctes artisticas que mòstran de scenas de la vida vidanta, dei tèmas mitologics ò de revendicacions politicas.

• 
  Sagèu cilindric dau periòde dei dinastias arcaïcas.
• 
  Sagèu d'un escriba dau rèi akkadian Shar-kali-sharri.
• 
  Sagèu de la III^a dinastia d'Ur.

Lei joièus

Lei joièus sumerians son principalament documentats per lei descubèrtas realizadas dins lei tombas reialas d'Ur. D'efiech, un dei defunts principaus de la necropòli, lo rèi Meskalamdug, foguèt enterrat amb d'armas d'aur. Una belura de tria foguèt tanben trobada dins la tomba de Pu-abi, una princessa reiala. Mòstran lo mestritge de tecnicas de fabricacion mesclant divèrsei materiaus (aur, agata, lapís...). En fòra d'aquelei descubèrtas, lei joièus son pauc coneguts.

• 
  Casco d'aur dau rèi Meskalamdug.
• 
  Belura d'aur descubèrta dins lei tombas reialas d'Ur.
• 
  Fotografia de divèrsei joièus trobats dins lei tombas reialas d'Ur.

Sciéncias e tecnicas

L'escritura

L'escritura utilizada per lei Sumerians èra lo cuneïfòrme, un sistèma utilizant de trachs realizats amb un calame sus una tauleta d'argiela. En causa de son prestigi, aqueu sistèma foguèt tanben adoptat per l'akkadian que remplacèt pauc a pauc lo sumerian a la fin dau millenari III avC ò au començament dau millenari II avC. Segon lei conoissenças actualas, es aparegut vèrs 3300-3100 avC per facilitar la tenguda dei registres administratius. Pasmens, son origina es pas clara car i a pas de liame visible amb lei sistèmas primitius de comptabilitat a basa de getons. Èra un sistèma composit : un trach pòu i aver una valor logografica e ideografica. D'autrei signes permetián de precisar la prononciacion d'un caractèr.

Lo mestritge de l'escritura èra l'òbra d'una classa d'escribas qu'aparéis fòrça dins lei tauletas en causa de son ròtle dins l'administracion dei diferenteis institucions. Existiá un sistèma de formacion amb de bastiments dedicats a l'aprendissatge. Aquela educacion èra devesida en cicles mai e mai complèxs adaptats a la dificultat dei missions futuras. Dins aquò, la natura d'aqueleis estudis es pauc coneguda (còpia de listas lexicalas, aprendissatge dau calcul, redaccion d'actes judiciaris...).

Lei mejans de transpòrt

Se la region de Sumèr es sovent creditada de l'invencion de la ròda, son usatge i demorèt relativament rar. Lo mejan de transpòrt principau èra probablament lo naviri fluviau car lei vilas pus importantas èran tanben de pòrts. D'efiech, segon certanei documents, lei naviris amb una capacitat de 20 tonas èran frequents e lei pus importants podián transpòrtar un centenau de tonas de marchandisas.

Lei sciéncias sumerianas

Lei sciéncias, au sens modèrne dau tèrme, èran pauc desvolopadas en Sumèr. Quauquei tauletas listan d'elements de zoologia, de botanica ò de mineralogia amb un esfòrç per definir de categorias. Pasmens, maugrat l'existéncia de sabers tecnics de remarca en metallurgia, en tenchura e en perfumariá, lo trabalh teoric èra feble e la màger part dei fenomèns èra atribuït a de manifestacions divinas.

Dos domenis son mai documentats. Lo premier es la farmacologia amb plusors listas de remèdis fabricats a partir de substàncias vegetalas, animalas ò mineralas. Laissan supausar l'existéncia d'una medecina sumeriana mai aquò es pas confiermat dins lei tèxtes coneguts. Lei matematicas son lo segond domeni relativament ben conegut gràcias a la descubèrta de plusors tauletas ben conservadas. En particular, lei Sumerians desvolopèron un sistèma sexagesimau e de notacions permetent de resòuvre de problemas algebrics e geometrics simples coma de calculs d'airas agricòlas. Aquelei conoissenças èran ben difusadas au sen de l'elèit administratiu car de programas d'ensenhament existián per leis escribas.

Annèxas

Liames intèrnes

• Akkad.
• Cuneïforme.
• Epopèia de Gilgamesh.
• Isin.
• Lagash.
• Larsa.
• Literatura mesopotamiana.
• Literatura sumeriana.
• Mesopotamia.
• Sumerian.
• Ur.
• Uruk.

Bibliografia

• (fr) Francis Joannès (dir.), Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001.