Royal Society

Royal Society
Skipa	28. november 1660
Hovudkontor	London, Storbritannia
President	Sir Paul Nurse
Omsetjing	111 693 000 britisk pund (2019, 2019)
Donasjonar	1 858 000 britisk pund (2021)
Tilsette	200 (2019, 2019)
Medlemmer	1350 Fellows 140 Foreign Members 7 Honorary Fellows 5 Royal Fellows
Motto	Nullius in verba (latin for 'ta ingens ord for det')
Nettstad	www.royalsociety.org

Lokala til Royal Society, 6–9 Carlton House Terrace, London (berre dei første fire etasjane).

Royal Society i London er eit vitskapssamfunn som vart grunnlagt i 1660 ved Gresham College i London rett etter ei forelesning av Christopher Wren. Samfunnet blir nemnt første gongen som «kongeleg» påfølgjande år, og gjer hevt på å vere det eldste lærde samfunnet i sitt slag som enno eksisterer. Det tyske vitskapsakademiet Leopoldina gjer krav på å vere det eldste kontinuerlege og eksisterande samfunnet sidan den noverande organisasjonen sporar røtene si tilbake til danninga i 1652 av det som då vart kalla for Academia Naturae Curiosorum. Likevel vart Royal Society gjeve kongeleg charter i 1660 og Leopoldina i Tyskland vart ikkje offisielt gjeve charter før i 1687. Nært tilknytt er Royal Irish Academy, grunnlagt i 1782. Royal Society of Edinburgh er derimot eit sjølvstendig skotsk akademi.

Royal Society fungerer som det nasjonale vitskapsakademiet i Storbritannia og utgjer ein medlemsorganisasjon i Science Council (det britiske vitenskapsrådet). Medlemstalet er 1240 (fellows – forkorta som FRS og blir plassert etter namna til medlemmane) som blir valde blant vitskapsfolk i Storbritannia, Irland og Samveldet av nasjonar. Forskarar frå andre land kan òg veljast til ein av dei 125 stolane for utanlandske medlemmar (foreign members – ForMemRS).

Det fulle namnet til vitskapssamfunnet er «The Royal Society of London for the Improvement of Natural Knowledge», men det vert som regel berre kalla the Royal Society, eller sjølv berre the Royal. Det fungerer som eit vitskapsakademi for Storbritannia og mottek finansiering frå regjeringa. Medlemskapar, gjeve for livet, blir løna til vitskapelege forskarar etter at dei er valde av eksisterande medlemmar, og det vert rekna som ei stor ære. Svenske Carl von Linné (1707–1778), vart utanlandsk medlem den 3. mai 1753.

Historie

Skipinga

Våpenskjold for Royal Society i glasmaleri. Motto: 'Nullius in verba'.

Royal Society vart grunnlagt i 1660, berre nokre få månader etter at kong Karl II av England var vorte restaurert, av medlemmar av éit eller to anten hemmelege eller uformelle samfunn. Royal Society naut tillita og den offisielle støtta til det gjeninnførte monarkiet. Den «nye» eller «eksperimentelle» form for filosofi hadde generelt vorte nedvurdert av aristoteliske akademi, men det hadde vorte fremja av Francis Bacon i boka hans Det nye Atlantis (1627).

Robert Boyle referer til det «usynlege collagen» så tidleg som 1646. Eit møte for å grunnleggje eit nytt vitskapssamfunn vart halde i lokala til Gresham College i Bishopsgate den 28. november 1660, rett etter ei forelesning av Christopher Wren, som på den tida hadde eit professorat i astronomi ved Gresham. Grunnleggargruppa bestod av 12 naturfilosofar (altså fysikarar), inkludert Robert Boyle, John Wilkins og Wren, som vedtok å danne ein «Colledge for the Promoting of Physico-Mathematicall Experimentall Learning» («kollegium for framme av eksperimentell kunnskap i fysikk og matematikk»), og som skulle møtast vekentleg for å oververe eksperiment og diskutere vitskap. Ved eit andre møte ei veke seinare kunne Robert Moray, ein innverknadsrik frimurar som hadde hjelpt til å organisere den offentlege framkomsten av gruppa, rapportere at kongen sjølv hadde gjeve løyvet sitt til møta til gruppa.

Eit forma kongeleg charter om innlemming passerte Det store seglet til riket (eit segl som symboliserte monarken si godkjenning av viktige dokument) den 15. juli 1662, og såleis vart «The Royal Society of London» danna med matematikaren Lord Brouncker som den første presidenten, og med Robert Hooke utpeikt som «kurator» (leiar) for eksperiment i november 1662. Eit andre kongeleg charter vart gjeve segl den 23. april 1663 som namngav kongen sjølv som grunnleggjaren til samfunnet og endra namnet til «The Royal Society of London for the Improvement of Natural Knowledge». Dronninga er i dag vernaren til samfunnet, og den regjerande monarken har alltid vore vernar av samfunnet sidan det vart grunnlagd.

Etter den store bybrannen i London 1666 flytta samfunnet til Arundel House, heimen til hertugen av Norfolk. Det flytta på nytt i 1710 til Crane Court i Strand, og for andre gongen i 1780 til Somerset House. I 1857 flytta samfunnet til Burlington House i Piccadilly der det vart verande til det flytta til den noverande staden i Carlton House Terrace i 1967.

Mottoet til Royal Society er «Nullius in Verba» (latin for «Av ingen sine ord», eller «ta ingen sitt ord for det», det fulle sitatet frå Quintus Horatius Flaccus – Nullius addictus judicare in verba magistri – utvidast til ein gullstandard for objektivitet: «Ikkje tvinga til å sverje til orda til nokon herre», skjønt samfunnet sjølv føretrekkjer omsetjinga «Inkje i orda», og den tidlegare presidenten Robert May føretrekte «Respektere faktum», som signaliserer forpliktinga til samfunnet til å etablere sanninga i vitskaplege saker gjennom eksperiment og bevis enn via å sitere ein autoritet. Sjølv om dette synest opplagt i dag var det filosofiske grunnlaget for Royal Society ulikt frå tidlegare filosofiar som skolastikken, som etablerte vitskapleg sanning basert på deduktiv logikk, i samsvar med himmelsk forsyn og sitat av slike antikke autoritetar som Aristoteles. Faktisk representerte samfunnet den endelege sigeren for visjonen til munken Roger Bacon, òg kjent som Doctor Mirabilis, som hadde kjempa mot skolastiske autoritetar i eit forsøk på å etablere ein slik sanningsbasert lærdom på 1200-talet.

Historisk filosofi og tyding

Royal Society såg for seg eit nettverk over heile jorda som eit felles gjerande, eit «verdsrike av lærdom», og streva etter å fjerne språkbarrierane innanfor vitskapane. Samfunnet var dedisert til fri flyt av informasjon og oppmuntra kommunikasjon. Særleg Boyle byrja praksisen med å reporterar eksperimenta sine i stor detalj slik at andre kunne gjenta dei, i motsetnad til tidlegare alkymistar. Isaac Newton var ein praktiserande alkymist og assistenten hans John Theophilus Desaguliers, ein demonstrator for Royal Society, var ein framståande frimurar. I løpet av 1700-talet vart frimurarlosjar i Frankrike ein kanal for å distribuere vitskaplege tekster som ikkje kunne bli offentleggjort (sjå John Toland).

Framgangsmåten ved Royal Society innebar at det rapporterte at til dømes kinesiske alkymistar sine påståtte drykk for udødelegheit som ikkje var faktum. Royal Society greidde faktisk å setje dåverande overtru overfor omfattande testing, til dømes ved plassere ein edderkopp på eit bord og spreie ein sirkel av salt rundt han for å sjå om teorien om at han ikkje ville gå over saltet var riktig eller ikkje. Edderkoppen forlét umiddelbart sirkelen, og det motprova myten.

Kjende medlemmar

Blant dei første medlemmane kan nemnast Robert Boyle, John Evelyn, Robert Hooke, William Petty, John Wallis, John Wilkins, Thomas Willis og sir Christopher Wren. Isaac Newton forelas om den optiske teorien sin for samfunnet og var president i Royal Society i tida 1703 til 1727.

Andre kjende medlemmar av Royal Society har vore Charles Darwin og Ernest Rutherford, den seinare presidenten og seinare fysikaren Stephen Hawking.

Einaste nolevande nordmann som er medlem er Per Andersen. Tidlegare norske medlemmar har blant anna vore Bernt Anker, Carsten Anker, Vilhelm Bjerknes, Christopher Hansteen, Johan Hjort, Olaf Holtedahl, Sophus Lie og Lars Onsager. Det har gått gjennomsnittleg 40 år mellom kvar gong ein nordmann er vorte teke opp i The Royal Society.

Presidenten i Royal Society

Presidenten i Royal Society (PRS) blir vald for ein mandatperiode på fem år og blir rekruttert blant forskarane i Det britiske samveldet. Sitjande president er sidan 1. desember 2010 genetikar Paul Nurse.

Tidlegare presidentar i utval

• Sir Christopher Wren (1680–1682)
• Samuel Pepys (1684–1686)
• Sir Isaac Newton (1703–1727)
• Joseph Banks (1778–1820)
• Lord Rosse (1848–1854)
• Joseph Dalton Hooker (1873–1878)
• Thomas Henry Huxley (1883–1885)
• George Gabriel Stokes (1885–1890)
• Lord Kelvin (1890–1895)
• Ernest Rutherford (1925–1930)

Publikasjonar

Royal Societys tidsskrift Philosophical Transactions, som har vore utgjeve siden 1665 (med variantar i titlar og i ulike seriar) og ein serie Proceedings of the Royal Society vert framleis gjeve ut i dag (2013), oppdelt i to underseriar, eit for biologiske vitskapar og eit anna for matematikk, fysikk og ingeniørvitskap. Dessutan vert det gjeve ut tidsskrifta Biology Letters, Notes and Records og Interface.

Vitskapelege prisar som vert utdelt av Royal Society

• Copleymedaljen (alle vitskapar, stifta 1731)
• Darwinmedaljen (evolusjonsbiologi m.m., stiftet 1890)
• Davymedaljen (kjemi, stiftet 1877)
• Hughesmedaljen (fysikk, særskild elektromagnetisme, stifta 1902)
• Rumfordmedaljen (for oppdagingar innan termiske og optiske eigenskapar hos materie gjort av ein forskar verksam i Europa, stifta 1800)
• Sylvestermedaljen (matematikk, stifta 1901)

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Royal Society» frå Wikipedia på bokmål, den 25. mars 2013.
  • Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:

Bakgrunnsstoff

• The Royal Society, offisiell nettstad
• The Royal Society: Publikasjonar
• Royal Irish Academy
• Royal Society of Edinburgh