Nyrealisme i litteraturen

Sigrid Undset tok imot Nobels litteraturpris i 1928 for mellomalder-romanane sine.

Nyrealisme eller etisk realisme er eit vanleg namn på den meir røyndomsnære og ofte samfunnsengasjerte diktinga som tok til rundt 1905. Retninga nådde ein topp rundt 1920, men strekte seg like fram til andre verdskrigen og til dels lenger. Bølgja med nyromantikk og symbolisme frå 1890-talet ebba ut, men dei nye realistane tok likevel med seg nokre av trekka frå nyromantikken, særleg sansen for djupe psykologiske skildringar.

Bakgrunnen for den nye orienteringa var både internasjonale trendar i kunst og litteratur og den sterke utbygginga av det norske industrisamfunnet og dei sosiale brytingane det førte med seg. Første verdskrigen og verknadene av den styrkte desse tendensane og førte til ny interesse for grunnleggjande filosofiske, etiske og politiske spørsmål.

Nyrealismen vart prega av «dei store forteljarane» som skreiv noveller, romanar og storstilte romanseriar. Men også lyrikarane gjorde seg gjeldande med ein ny sans for konkrete motiv i eit kvardagsnært språk.

Omgrepet nyrealisme vart først introdusert av forfattaren og kritikaren Kristian Elster d.y. i Kirke og Kultur i 1918. Han meinte dei nye, unge forfattarane hadde teke opp att diktinga frå realismen og naturalismen på 1870- og 1880-talet. «Deres stil er merket av virkeligheten, den er likefrem, enkel, levende. Den savner altfor hyppig den strenge kunstneriske holdning, men har til gjengjeld friskhet, styrke. Deres kunst er bygget paa iakttagelser, virkelighetssans.»

Trekk ved nyrealistisk prosa

• Ei ny interesse for samfunnsspørsmål, særleg skuggesidene ved det nye industrisamfunnet.
• Dei sosiale og politiske spørsmåla blir sedde i stort perspektiv.
• Samfunnsskildringa blir kombinert med psykologiske skildringar der individet står sentralt. (Ulikt skildringa av «typar» frå realismen på 1870- og 1880-talet).
• Personane blir stilte overfor vanskelege etiske val, og vi får sjå korleis dei taklar desse.
• Nye sosiale klassar kjem med i litteraturen, skildra av folk som kjenner kåra deira av eiga erfaring.
• Nyrealistane «teiknar noregskartet i litteraturen», nye landsdelar kjem med.
• Stor interesse for det lokale, og grensene mot heimstaddiktinga er uklare.
• Forfattarane skriv ofte historiske romanar og romanseriar der dei følgjer fleire slektsledd. Dei sosiale og etiske spørsmåla dei tek for seg, høyrer likevel til samtida.

Trekk ved nyrealistisk lyrikk

• Melankolien og framandkjensla frå nyromantikken blir erstatta av ei meir livsglad og livsdyrkande haldning.
• Motivet er ofte konkret og språket er meir nøkternt og kvardagsleg.
• Dikta inneheld ofte skarpe sansingar kombinert med refleksjon over dei store spørsmåla, av filosofisk eller religiøs natur.
• Det lokale miljøet står sterkt.
• Strofeforma er oftast tradisjonell, men blir samtidig fornya på ulike måtar.

Nokre nyrealistiske verk

• Dansen gjennom skuggeheimen av Kristofer Uppdal. Romanserie i 10 bind, kom ut 1910-1924. Eit storslått verk om rallarane og deira rolle i samfunnet.
• Juvikfolke av Olav Duun. Romanserie i seks bind, kom ut 1918-1923. Vi følgjer ei slekt i Namdalen i Nord-Trøndelag frå tidleg på 1800-talet fram til byrjinga av 1900-talet. Hovudperson er Odin Setran.
• Den fjerde nattevakt av Johan Falkberget. Roman, kom ut i 1923.
• Nattens brød av Johan Falkberget. Romanserie i fire bind, kom ut i åra 1940-1959. Historia om malmkøyraren An-Magritt, som lever eit strevsamt liv i gruvesamfunnet på Røros på 1600-talet.
• Kristin Lavransdatter av Sigrid Undset. Romanserie på tre bind, kom ut 1920-22. Ei skildring av mellomaldersamfunnet på 1300-talet med den stridbare Kristin i sentrum. Undset tok i 1928 imot Nobels litteraturpris for den samla mellomalderdiktinga si.
• Markens grøde av Knut Hamsun. Roman, kom ut 1917. Ei monumental skildring av bonden Isak Sellanraa som ryddar ny jord i utmarka i Nord-Noreg ein stad. Gav forfattaren Nobels litteraturpris 1920.
• Nyinger av Herman Wildenvey. Diktsamling, 1907. Slo an ein ny tone i lyrikken.
• Digte av Olaf Bull. Diktsamling, 1909.
• Himmelvarden av Olav Aukust. Diktsamling, 1916.
• Ved vebande av Olav Nygard. Diktsamling, 1924.

Nyrealistiske forfattarar

Norske

• Knut Hamsun (romanar, dikt)
• Johan Falkberget (romanar, skodespel)
• Sigrid Undset (romanar)
• Olav Duun (romanar)
• Kristofer Uppdal (romanar, dikt)
• Herman Wildenvey (dikt)
• Olaf Bull (dikt)
• Arnulf Øverland (dikt)
• Olav Aukrust (dikt)
• Oskar Braaten (romanar, noveller, skodespel)
• Olav Nygard (dikt)

I andre land

• Joseph Conrad (engelsk)
• Thomas Mann (tysk)
• Maksim Gorkij (russisk)
• Martin Andersen Nexø (dansk)
• Hjalmar Søderberg (svensk)

Kjelder

• Harald og Edvard Beyer: Norsk litteraturhistorie – 3. utgave av Harald Beyer. H. Aschehoug & Co. (W.Nygaard), Oslo, 1970.
• Fidjestøl/Kirkegaard/Aarnes/Aarseth/Longum/Stegane: Norsk litteratur i 1000 år – Teksthistoriske linjer. Landslaget for norskundervisning (LNU)/ J.W. Cappelens Forlag a.s., 1994. ISBN 82-02-12830-7.