Nilåbor
| Nilåbor | |
 Nilåbor | |
| Status | |
Status i verda:  Livskraftig
| |
| Systematikk | |
| Rike: | Dyr Animalia |
| Rekkje: | Ryggstrengdyr Chordata |
| Underrekkje: | Virveldyr Vertebrata |
| Klasse: | Actinopteri |
| Orden: | Piggfinnefiskar Perciformes |
| Familie: | Latidae |
| Slekt: | Lates |
| Art: | Nilåbor L. niloticus |
| Vitskapleg namn | |
| Lates niloticus | |
Nilåbor (Lates niloticus) er ein stor ferskvassfisk frå Afrika som høyrer til nilåborfamilien. Han kan bli nesten to meter lang og 200 kg tung.
Skildring
[endre | endre wikiteksten]Fisken er sylvfarga med eit blått skin. Han har karakteristiske svarte auge med ein klar gul ring rundt. Arten er ein av dei største ferskvassfiskane, og kan bli opptil to meter lang og 200 kg tung.[1]
Nilåbor er ein fisk som veks rakst, og blir kjønnsmogen når han er tre til fire år gammal. Hofiskar kan gyta 1-12 millionar egg. Desse klekkar raskt, og yngelen lever av dyreplankton i pelagiske område. Større fiskar held seg nærare stranda, der dei lever dei fyrste åra av livet. Vaksne dyr trekker så tilbake til den pelagiske sona. Mellomstore individ på 20–75 centimeter kan eta fisk, reker og botndyr. Dei største fiskane lever berre av annan fisk.[2]
Menneske og økosystem
[endre | endre wikiteksten]
Nilåbor har vore ein ettertrakta matfisk i lang tid. Både egyptarane og romarane heldt arten i dammar. I Tsjadsjøen har ein lenge drive fiske etter arten.[2]
På 1950-talet blei fisken innført til Victoriasjøen for å erstatta synkande bestandar av lokale matfiskar.[3] På 1980-talet voks denne bestanden kraftig.[1] Dette fekk katastrofale følgjer for den lokale fiskefaunaen. Nilåboren er ein rovfisk, og utrydda fleire hundre arter av ciklidar som var stadeigne for denne sjøen.[2] Dette er blitt kalla den største masseutryddinga av virveldyr i moderne tid. Liknande kollapsar av lokal fisk etter innføring av nilåbor har også funne stad i andre sjøar i området, som i Kyoga- og Nabugabosjøen.[3]
Utsettinga av nilåbor fekk òg store følgjer for samfunna rundt sjøen i Uganda, Tanzania og Kenya. Det har utvikla seg ein stor eksportindustri, der det i 2003 blei eksportert nilåbor til EU for 169 millionar euro. Fisken var blitt for dyr til at lokale folk hadde råd til å eta han, og ujamn fordeling av inntektene har ført til sosial uro. Sterk beskatting av nilåbor har ført til at bestanden har gått tilbake i Victoriasjøen, og nokre av dei lokale artane har teke seg opp att.[3]
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- ↑ 1,0 1,1 Kaufman, Les (1992). «Catastrophic Change in Species-Rich Freshwater Ecosystems: The lessons of Lake Victoria». BioScience 42 (11): 846–858. JSTOR 1312084. doi:10.2307/1312084.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Vøllestad, Asbjørn (10. april 2020). «nilabbor». Store norske leksikon (på norsk bokmål).
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Chrétien, Emmanuelle; Chapman, Lauren J. (15. desember 2016). «Tropical fish in a warming world: thermal tolerance of Nile perch Lates niloticus (L.) in Lake Nabugabo, Uganda». Conservation Physiology 4 (1). ISSN 2051-1434. PMC 5156894. PMID 27990290. doi:10.1093/conphys/cow062.
- Denne artikkelen bygger på «Nilabbor» frå Wikipedia på bokmål, den 16. august 2021.
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Froese, Rainer; Pauly, Daniel (red.). «Lates niloticus». FishBase. Oktober 2004-versjonen.
- «Lates niloticus». Integrated Taxonomic Information System.
- Lipton, David. "Lates niloticus: Information". Animal Diversity Web. Ann Arbor: University of Michigan Museum of Zoology, 2003.
- Snoeks, Jos. "Ecology of Lates niloticus". Global Invasive Species Database.
- IUCN. "Alien Species Invade the Planet". Press release, 11. mai 2001.
- Species Profile - Nile Perch (Lates niloticus), National Invasive Species Information Center, United States National Agricultural Library.
- (en) Lates niloticus – oversikt og omtale av artane i WORMS-databasen
- (en) Lates niloticus i Encyclopedia of Life
- (en) Lates niloticus i Global Biodiversity Information Facility
- (en) Lates niloticus hos FishBase
- (en) Lates niloticus hos ITIS
- (en) Lates niloticus hos NCBI
- (en) Kategori:Lates niloticus – bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- (en) Lates niloticus – galleri av bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- Lates niloticus – detaljert informasjon på Wikispecies
