La Rioja-provinsen i Argentina
| La Rioja-provinsen | |||
| provins | |||
 | |||
|
|||
| Land |  Argentina
| ||
|---|---|---|---|
| Del av | South America Midwest Integrated Zone | ||
| Hovudstad | La Rioja by | ||
| Areal | 89 680 km² | ||
| Folketal | 383 865 (2022)[1] | ||
 La Rioja-provinsen i Argentina 29°24′48″S 66°51′24″W / 29.413333333333°S 66.856666666667°W | |||
| Wikimedia Commons: La Rioja Province, Argentina | |||
La Rioja (spansk uttale [la ˈrjoxa]) er ein provins i Argentina som ligg i vest i landet. Landskapet i provinsen består av ei rekkje tørre til halvtørre fjellkjeder og jordbruksdalar imellom. I ein av desse dalane ligg hovudstaden i provinsen, byen La Rioja. Naboprovinsane er, frå nord med klokka, Catamarca, Córdoba, San Luis og San Juan. I vest grensar han til Chile. Dinosauren Riojasaurus er kalla opp etter provinsen.
Provinsen er delt inn i 18 departement, det mest folkerike departementet er hovudstaden med folkesetnad på 211 651 i 2022.[2]
Historie
[endre | endre wikiteksten]Helleristingar laget av tidlege urfolk i Talampaya nasjonalpark er datert til rundt 10 000 år f.Kr. Etterfølgende kulturar av urfolk utvikla seg her. Diaguita-, capayan- og olongasta-folka var på territoriet til dagens La Rioja-provins ved møtet med dei spanske kolonistane på 1500-talet.
Juan Ramírez de Velazco grunnla Todos Los Santos de la Nueva Rioja i 1591 under regjeringa i Tucumán av visekongedømmet Peru. I 1630 gjorde Calchaquí-folket opprør mot spanjolane, men guvernør Albornoz undertrykte dei.
I 1783, etter skipinga av visekongedømmet Río de la Plata, gjekk kontrollen over provinsen med 10 000 innbyggjarar til Córdoba sjølvstende. Provinsen vart uavhengig frå Córdoba i 1820. Etter forsøk frå Bernardino Rivadavia, den første valde presidenten i Argentina, på å innføre ei sentralistisk grunnlov, dukka Juan Facundo Quiroga opp som ein populær leiar. Han representerte preferansen deira for meir autonomi, noko dei heldt fram med å presse på for etter Quirogas attentat i 1835. Etter ein periode med intern uro i Argentina, slutta provinsen seg endeleg til den argentinske konføderasjonen i 1853.
På 1890- til 1930-talet trekte La Rioja til seg færre innvandrarar frå Europa enn andre argentinske provinsar. Nokre syriske og libanesiske innvandrarar busette seg i provinsen, blant dei mest kjende er sannsynlegvis Menem-familien. Frå det som hadde vore det osmanske riket, var Saul Menem og kona hans av armensk og alawi-avstamming. Han hadde suksess som reisande salsmann og sende den eldste son sin, Carlos Menem, til Spania for å studere. Den yngre Menem vart vald til guvernør i La Rioja-provinsen i mars 1973, vart fengsla under det følgjande diktaturet og vart valt til president i Argentina i 1989, og sett til 1999. Dei åra styrte han milliardar i føderale offentlege arbeidsutgifter til La Rioja. Sjølv om provinsen framleis er mindre utvikla enn gjennomsnittet i landet, er økonomien i La Rioja gunstig i høve til naboprovinsane sin økonomi.
Geografi
[endre | endre wikiteksten]Beliggende i det nordvestlege Argentina, er landskapet tørt til halvtørt, og det tørre klimaet får årleg 200 mm nedbør, har korte vintrar og svært varme somrar.
Frå Andesfjella i vest, med toppar opp til 6 792 moh. (Monte Pissis), minkar høgda i relieffen mot sierras i den tilstøytande tørre Pampas-sona. Dei fleste fjellkjedene i La Rioja er orienterte nord-sør. Dei to største byane i provinsen, La Rioja og Chilecito, er skild av Sierra de Velasco, og vest for Chilecito og Famatina reiser Sierra de Famatina seg med høgder opp til 6 250 meter.
Talampaya nasjonalpark er ein tørr raudjords-kløft av den tørre Talampaya-elva, som inneheld mange klippeveggar og steinformasjonar som gjer det til eit interessant turistmål.
Økonomi
[endre | endre wikiteksten]La Riojas økonomi, anslått til 1,822 milliardar US-dollar i 2006, er den nest minste blant Argentinas provinsar. Dens BNP per innbyggjar på USD 6 283, sjølv om omtrent 30 % under landsgjennomsnittet, gjer den til den mest velutvikla i Nord-Argentina.
Økonomien er også veldig diversifisert. Jordbruk (lenge avgrensa av La Riojas tørre, fjellrike terreng) utgjer mindre enn 5% av produksjonen. La Riojas jordbruk (så vel som byane) ligg ved breidda av dei få permanente elvane og oasane som tillèt vatning, med berre 190 kvadratkilometer dyrka land. Vinmarkar, nøtter og olivenplantasjar er dei vanlegaste, etterfølgd av bomull.
Hovudavlinga i provinsen er druer, og den tilhøyrande vinproduksjonen, spesielt rundt Chilecito-området, med ein produksjon på 8 millionar liter per år.
Dyrehald med 250 000 storfe og 150 000 geiter er sekundære aktivitetar, spesielt for skinn og lêr. Leire er viktigste produkt frå gruvedrift i provinsen, og uran blir også vunne ut nær El Colorado.
Produksjonen i La Rioja har utvida seg mykje sidan guvernør Menem byrja å tiltrekkje investeringar til provinsen, etter 1983. Avgrensa for det meste til lett industri som tapping og mathandsaming, utgjer det likevel omtrent 20 % av La Riojas produksjon. Turisme er også ei ekspanderande næring. I tillegg til Talampaya nasjonalpark, besøkjer turistar i La Rioja vanlegvis også byen Chilecito, Cerro de La Cruz, Termas de Santa Teresita varme kjelder og landsbyen Villa Sanagasta.
Sidan 2024 har La Rioja-provinsen hatt sin eigen valuta, chacho, som vart introdusert som svar på dei økonomiske problema forårsaka av president Javier Milei sitt innstrammingsprogram og medfølgjande kutt i føderale budsjettoverføringar.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «La Rioja Province, Argentina» frå Wikipedia på engelsk, den 3. november 2024
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 https://censo.gob.ar/wp-content/uploads/2023/11/CNPHV2022_RD_Indicadores-demogrA%C2%A1ficos.pdf; vitjingsdato: 28. juli 2024.
- ↑ «Argentina - Administrative Division» (på engelsk). Henta 6. november 2024.
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]
- Offisiell nettstad
- Kenneth Pletcher. «La Rioja - province, Argentina» (på engelsk). Encyclopædia Britannica, Inc.
