Greta Garbo

Greta Garbo
Fødd	18. september 1905
Fødestad	Katarina församling
Død	15. april 1990 (84 år)
Dødsstad	New York by
Fødenamn	Greta Lovisa Gustafsson
Aktive år	1920–1941
Verka som	skodespelar, filmskodespelar, teaterskodespelar
Mor	Anna Lovisa Johansdotter
Far	Karl Alfred Gustafsson
Prisar	Æres-Oscar, kommandør av Nordstjerneordenen, stjerne på Hollywood Walk of Fame, Litteris et Artibus, Illis quorum

Greta Garbo (fødd Greta Lovisa Gustafsson, 18. september 1905–15. april 1990) var ein svensk skodespelar. Ho vart nominert til Oscar for beste kvinnelege hovudrolle fire gonger og vart løna med ein æres-Oscar i 1955. Garbo er kjend som ein av dei mest myteomspunne personane i filmhistoria. Ho var kjend for sin karisma, klassiske venleik og gåtefullheit. I 1999 vart ho kåra til tidenes femte største kvinnelege filmlegende av Det amerikanske filminstituttet.

Før gjennombrotet

Greta Gustafsson voks opp i enkle kår i ein av dei fattigaste bydelane i Stockholm. Faren døydde då ho var fjorten år, og ho måtte tidleg tena til livsopphald. Ho byrja å jobba i ein frisørsalong, seinare vart ho ekspeditrise i eit varemagasin. Den store draumen hennar var å bli skodespelar, og mot alle odds kom ho gjennom nålauget under ei opptaksprøve på Dramaten, og mellom 1922 og 1924 studerte ho ved Dramatens elevskola i Stockholm. Her vart dei særeigne talenta hennar snart oppdaga av den svenske stjerneregissøren Mauritz Stiller, som gav henne kunstnarnamnet Greta Garbo. Han sørgde for at ho som 18-åring debuterte i ei filmatisering av Gösta Berlings Saga. Deretter fekk ho hovudrolla i to svenske spelefilmar og éin tysk. Stiller overtydde henne likevel om at framtida hennar var i USA, og med han som manager og nær venn drog dei i 1925 saman til Hollywood. Dette vart starten på ein eksepsjonell filmkarriere.

Hollywoodårene

Garbo rundt 1930.

Foto: Ruth Harriet Louise

I USA skaffa Stiller henne kontrakt med filmselskapet Metro-Goldwyn-Mayer. Det internasjonale gjennombrotet kom med Eros (1926) som umiddelbart gjorde ho til ein av dei største stjernene innan stumfilm. Det tette tilhøvet til Stiller kjølna likevel i takt med det stigande ryet til Garbo. Han reiste attende til Sverige i 1928, der han døydde kort tid etter. Dette skal ha gått svært hardt inn på Garbo, som likevel valde å halda fram filmkarrieren. I motsetnad til mange stumfilmstjerner, heldt ho på stjernestatusen då lydfilmen overtok. Trass den mørke, monotone stemmen sin og den gebrokne engelsken, fascinerte ho no kan hende i endå sterkare grad publikum heilt frå den første talefilmen sin, Anna Christie i 1930. Suksessen vart følgd opp med rollen som spion i Mata Hari (1931), og dessutan Grand Hotel (1932) der ho spelte ei dansarinne.

Fram til ho døydde i 1990 levde Garbo heilt tilbaketrekt i ei luksusleilegheit i New York. Ho gifta aldri seg og fekk ingen barn. Garbo vart nominert til Oscar for beste kvinnelege hovudrolle fire gonger. Ho mottok ein æres-Oscar i 1955, men var ikkje sjølv tilstades ved utdelinga. Garbo har fått ei stjerne på Hollywood Walk of Fame. I 1999 vart ho kåra til den femte største kvinnelege filmlegenda gjennom tidene av Det amerikanske filminstituttet.

Portrett av Arnold Genthe (1925).

Filmografi

Stumfilmer

År	Tittel	Rolle	Regissør	Motspelar	Merknad
1920	Herrskapet Stockholm ute på inköp	Eldre søster			Reklamefilm. Garbo sitt segment er ofte kjend som «korleis ein ikkje skal kle seg». Reklamen hadde premiere 12. desember 1920.
1921	En lyckoriddare	Statist			Ikkje kreditert. Filmen er tapt.
	Konsum Stockholm Promo	Companion			Reklamefilm.
1922	Luffar-Petter	Greta			Komedie på to filmrullar. Den fyrste rolla til Garbo i ein kommersiell film.
1924	Gösta Berlings Saga	Elizabeth Dohna	Stiller, MauritzMauritz Stiller	Hanson, LarsLars Hanson	Den fyrste hovudrolla til Garbo i ein spelefilm, regissert av mentoren hennar, Mauritz Stiller.
1925	Bak gledens maske	Greta Rumfort	Pabst, Georg WilhelmGeorg Wilhelm Pabst	Nielsen, AstaAsta Nielsen	Garbo speler hovudrolla i denne tyske filmen regissert Georg Wilhelm Pabst.
1926	Alt undtagen kjærlighet	Leonora Moreno også kjent som La Brunna	Bell, MontaMonta Bell	Cortez, RicardoRicardo Cortez	Den fyrste filmen ti Garbo i USA. Alle dei etterfølgjande filmane hennar er lag i Hollywood og produsert av MGM.
	Fristerinnen	Elena	Niblo, FredFred Niblo	Moreno, AntonioAntonio Moreno	Stiller var opphavleg tiltenkt regien av denne filmen, men måten hans å regissera på førte til konfliktar i høve til MGM-produsenten Irving Thalberg, som sparka han.
	Eros	Felicitas	Brown, ClarenceClarence Brown	Gilbert, JohnJohn Gilbert	Den fyrste av sjua filmar regisserte av Clarence Brown som Garbo spelte i, og den fyrste av fire filmar med John Gilbert som motspelar.
1927	Anna Karenina	Anna Karenina	Goulding, EdmundEdmund Goulding	Gilbert, JohnJohn Gilbert	Etter Tolstoj sin roman Anna Karenina.
1928	En guddommelig kvinne	Marianne	Seastrom, VictorVictor Seastrom	Hanson, LarsLars Hanson	Filmen er tapt, berre 9 minutt av han er att.
	Den mystiske kvinnen	Tania Fedorova	Niblo, FredFred Niblo	Nagel, ConradConrad Nagel
	Den grønne hatt	Diana Merrick Furness	Brown, ClarenceClarence Brown	Gilbert, JohnJohn Gilbert	Den fyrste av sju Garbo-filmar der ho spilte mot Lewis Stone som, med unntak av Ville orkidéer, spelte biroller.
1929	Ville orkidéer	Lillie Sterling	Franklin, SidneySidney Franklin	Asther, NilsNils Asther
	A Man's Man	Seg sjølv	Cruze, JamesJames Cruze	Haines, WilliamWilliam Haines	Garbo og John Gilbert opptrer i gjesteroller. Tapt film.
	Den nye moral	Arden Stuart Hewlett	Robertson, John S.John S. Robertson	Asther, NilsNils Asther, Brown, John MackJohn Mack Brown
	Kysset	Irene Guarry	Feyder, JacquesJacques Feyder	Nagel, ConradConrad Nagel	Garbos og MGMs siste stumfilm.

Lydfilmar

År	Tittel	Rolle	Regissør	Motspelar	Merknad
1930	Anna Christie	Anna Christie	Brown, ClarenceClarence Brown	Bickford, CharlesCharles Bickford, Dressler, MarieMarie Dressler	Den fyrste talefilmen til Garbo, og den fyrste nominasjonen hennar til Oscar for beste kvinnelege hovudrolle.
	Ditt navn er kjærlighet	Madame Rita Cavallini	Brown, ClarenceClarence Brown	Gordon, GavinGavin Gordon	Nominert—Oscar for beste kvinnelige hovedrolle
	Anna Christie	Anna Christie	Feyder, JacquesJacques Feyder	Junkermann, HansHans Junkermann, Viertel, SalkaSalka Viertel	MGM sin tyske versjon av Anna Christie som kom ut i 1930. Salka Viertel, ein nær venn av Garbo, var seinare medforfattar av fleire av hennar filmmanus.
1931	Inspirasjon	Yvonne Valbret	Brown, ClarenceClarence Brown	Montgomery, RobertRobert Montgomery
	Susan Lenox (Her Fall and Rise)	Susan Lenox	Leonard, Robert Z.Robert Z. Leonard	Gable, ClarkClark Gable
	Mata Hari	Mata Hari	Fitzmaurice, GeorgeGeorge Fitzmaurice	Novarro, RamonRamon Novarro	Etter den stjernespekka Grand Hotel, var dette den av Garbo sine filmar som spelte inn mest pengar.
1932	Grand Hotel	Grusinskaya	Goulding, EdmundEdmund Goulding	Barrymore, JohnJohn Barrymore, Barrymore, LionelLionel Barrymore, Crawford, JoanJoan Crawford, Beery, WallaceWallace Beery	Oscar for beste film
	Som du vil ha meg	Zara alias Marie	Fitzmaurice, GeorgeGeorge Fitzmaurice	Douglas, MelvynMelvyn Douglas, Stroheim, Erich vonErich von Stroheim	Den fyrste av tre filmar med Douglas.
1933	Dronning Christina	Dronning Christina	Mamoulian, RoubenRouben Mamoulian	Gilbert, JohnJohn Gilbert
1934	Det brokete slør	Katrin Koerber Fane	Boleslavski, RichardRichard Boleslavski	Brent, GeorgeGeorge Brent
1935	Anna Karenina	Anna Karenina	Brown, ClarenceClarence Brown	March, FredricFredric March	New York Film Critics Circle-prisen for beste kvinnelege hovudrolle
1936	Kameliadamen	Marguerite Gautier	Cukor, GeorgeGeorge Cukor	Taylor, RobertRobert Taylor	New York Film Critics Circle-prisen for beste kvinnelege hovudrolle National Board of Review-prisen for beste skodespelar Nominert—Oscar for beste kvinnelege hovudrolle
1937	Maria Walewska	Grevinne Maria Walewska	Brown, ClarenceClarence Brown	Boyer, CharlesCharles Boyer	På grunn av totalkostnaden på denne ekstragagante produksjonen, som gjekk over budsjettet, kombinert med den dårlege mottakinga på kino, tapte denne filmen 1 397 000 US-dollar.
1939	Ninotchka	Nina Ivanovna «Ninotchka» Yakushova	Lubitsch, ErnstErnst Lubitsch	Douglas, MelvynMelvyn Douglas	National Board of Review-prisen for beste skodespelar Nominert—Oscar for beste kvinnelege hovudrolle Nominert—New York Film Critics Circle-prisen for beste kvinnelege hovudrolle
1941	Den lettsindige tvilling	Karin Borg Blake	Cukor, GeorgeGeorge Cukor	Douglas, MelvynMelvyn Douglas	National Board of Review-prisen for beste skodespelar

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Greta Garbo» frå Wikipedia på bokmål, den 11. november 2021.

Bakgrunnsstoff

• Greta Garbo ved The Internet Movie Database (IMDb)