Fallskjermhopping

Fallskjermhopper som «swooper» over ein dam.

Fallskjermhopping er ein aktivitet der ein person hoppar ut frå eit luftfartøy og bremsar fallsfarta ved hjelp av ein fallskjerm.

Framgangsmåte

Typisk møtest opplærde fallskjermhopparar på eit hoppfelt for å organisera hopping. Ein kvalifisert person er ansvarleg for hoppinga, denne personen kallast Hoppleiar (HL). Han vel ein person til å ha ansvaret for organiseringa på bakken, sørgja for kven som er i flyet og passe på at alle landar trygt og om uhellet er ute, set i verk dei rette prosedyrane. Denne personen vert kalla Hoppfeltleiar (HFL).

Normalt vil eit lite motorfly frakta hopperne opp til ynskt høgd, normalt mellom 3000 og 4000 meter. Når flyet er over landingsfeltet, eller dropsona, hoppar fallskjermhopparane ut og har ei viss tid i fritt fall. Frå 4000 meter har ein omtrent 50 sekund, før ein må utløysa skjermen i ca. høgda til 1000 meter. Fallskjermhopparane kan no styre skjermen ned mot landingsområdet ved å trekkja forsiktig i høgre eller venstre styreline, og skjermen vil svinga den respektive retninga. Etter nokre minutts flyvetur kan ein trygt landa på bakken.

Røynsle

I fallskjermhopping er det mange oppgåver som må lærast, nokon tek mange hundre hopp for å meistra, medan andre vert forstått etter berre nokre få hopp. Dei fire basisområda ein fallskjermhopper må meistra er: tryggleik, fritt-fallsstillingar, fallskjerm-åtferd og landing.

Tryggleik inneber å vita når og korleis: sjekka utstyr, hoppe ut av flyet korrekt, korleis reagera i nødstilfelle, handtera feilfunksjonar, utløysa fallskjerm, velja landingsområde og landa etter korrekt mønster.

I fritt fall lærer elevar først ein stabil «boks»-posisjon: magen ned. I denne stillinga er gjennomsnittsfarten ca. 200 km/t. Å læra ein stabil boksposisjon er viktig for å få ei fin opning av fallskjermen. Vidare lærer fallskjermhopperen å snu og røra seg i fritt fall, slik at hopperen sikkert kan gjera formasjonshopp med fleire hoppere. knyter til lærer ein òg free fly, å røra seg i andre retningar enn med magen ned.

Å vita kva for ei høgd hovudskjermen skal utløysast er veldig viktig, sidan det må vera høgt nok til at feilfunksjonar kan rettast på eller nødprosedyre kan setjast i verk, ca. 1000 meter.

Å fly ein fallskjerm har to utfordringar; å landa på planlagd stad og å unngå skadar. I dag skjer dei fleste ulukkene i landinga, ofte på grunn av feilvurderingar av hopperen sjølv. Fallskjermhoppere likar ofte å gjera akrobatiske manøvrar med fallskjermen i låg høgd, som ein «swoop» der det gjeld å koma lengst 1,5 meter over bakken (ofte over 100 meter). For å oppnå dette må vertikal-farten vera stor for så å få den fort over i horisontal rørsle.

Tryggleik

Fallskjermhopping krev sertifisering og kontroll i alle fasar av verksemda. Sporten skal berre føregå i organiserte former kor særskilde tryggleiksnormer er ivaretatt. Moderne fallskjermhopping vert rekna for å vera ein svært sikker spora. Aktiviteten er nøye regulert av Noregs Fallskjermforbund (ein medlemssamskipnad i Noregs Idrettsforbund) og vert drive etter strenge regelverk. Ulukker skjer relativt sjeldan og då gjerne i form av små brotskadar. Mange vil påstå at i tilhøve til føretaksfotball er fallskjermhopping ein relativt skadefri spora! Dei fleste ulukkene skjer overraskande nok blant erfarne hoppere og vert sjeldan skulda feil på utstyret. Oftast skjer ulukker fordi fallskjermhopperen gjer usikre manøvrar med fallskjermen i låg høgd når han/ho skal landa og treffer bakken med for stor fart. Dette er gjerne kombinert med at hopperne har små, høyverdige skjermar (jo mindre skjerm, desto større fart). Den antekne farlegaste perioden for ein fallskjermhopper er mellom 100 og 500 hopp, då hopperen ofte overvurderer eigen kunnskap, men ikkje har røynsle nok til å bedømma alle situasjonar korrekt.

Fallskjermar må verta i samsvar med pakka strenge regler for å sikra korrekt opning. Reserveskjermen vert pakka av ein spesielt utdanna person, ofte kalla "riggar" eller MK (materiellkontrollør). Reserveskjermen må òg verta opp pakka og kontrollerast med jamne mellomrom sjølv om den ikkje er vorten brukt.

Fallskjermar kan feila på fleire ulike måtar; alt frå små feil som kan rettast i lufta og der skjermen framleis kan landast, til feil som krev at hovudskjermen vert frigjord og reserveskjermen aktivert. Ein frigjer ("kutter") hovudskjermen ved hjelp av festeanordningen mellom linene til skjermen og hopperens seletøy, det såkalte 3-ring sitt-systemet. Dette frigjer hovudskjermen, slik at reserveskjermen kan utløysast utan hindringer.

Mange fallskjermhoppere har òg ein nødutløser installert i utstyret; dette er eit elektronisk (Cypress/Virgil) eller mekanisk (FXC) barometer som utløyser reserveskjermen om ein har ein viss vertikal fart når ein kjem under ei bestemd høgd, feks.: > 32 m/s under høgda til 1000 fot. Ein såpass stor fallsfart i låg høgd indikerer at hopperen har problem med hovudskjermen, og nødutløseren vil reagera med å aktivera reserveskjermen.

Opplæring

Opplæring skjer gjennom kurs ved ein fallskjermklubb. Det finst mange typar fallskjermkurs: AFF, linekurs, AFF-FJC og tandem.

AFF

Accelerated Freefall (AFF) er for dem som vil verta sjølvstendig hoppar fort, mot ein høgare opplæringskostnad. Etter eit par dagars bestådd teori- og praktisk kurs på bakken, hopper ein frå full høgd (4000 meter) med to instruktørar (3 hopp med 2 instruktørar, deretter 4 hopp med 1 instruktør, og til slutt 13 solohopp).

Linekurs

Den tradisjonelle opplæringa er eit linekurs, der ein etter bestådd teori- og praktisk kurs må utføra 6 godkjende linehopp, der eit statisk tau løyser ut fallskjermen. Deretter må ein progressivt hoppa til full høgd (5, 7, 10, 15, 20, 30 sek. og tilsaman 6 utsjekkshopp).

Utstyr

Fallskjermsettet består av:

Rigg (seletøyet med sekker til fallskjermane)
Hovudskjerm
Reserveskjerm
Nødåpner

Fallskjermhoppere brukar oftast firkantskjermar, fordi desse kan styrast mykje enklare enn rundskjermer.

Firkanta sportsskjermar kan delast inn i to kategoriar; høy- og lavverdige skjermar.

Høyverdige skjermar har ei meir elliptisk form; dei er veldig manøvrerbare og kan oppnå stor fart. Desse skjermane krev erfarne fallskjermhoppere, sidan gjennomsynk og landingsfart er større enn hos dei lavverdige skjermane.

Lavverdige skjermar er meir firkanta og har mindre fart, både vertikalt og horisontalt. Dei er dermed enklare å manøvrera og landa med for mindre erfarne hoppere.

Utløysarsystem

Sportsskjermar vert oftast trekt ut av ein tøybeholder ved hjelp av ein mindre pilotskjerm, som er festa i ein eigen lomme på hopperens seletøy. Hopperen trekkjer pilotskjermen ut av denne lomen og slepp den. Pilotskjermen, som gjerne har ein diameter på 60 – 80 cm, vil dermed fanga luft og trekkja sjølve fallskjermen ut av sin held på på seletøyet. Hopperen opplever ofte eit svært høgt trykk under utløsningen, nokon gonger opp mot over tre gonger kroppvekta, avhengig av arealet til skjermen, og kor stor fart hopperen hadde då han utløyste skjermen.

Ein annan måte å utløysa ein fallskjerm på rett etter at hopperen har forlate flyet, er ved hjelp av ein 4 – 5 meter lang line som er festa til flyet og som opnar behaldaren til fallskjermen.

Reserveskjerm

Fallskjermhoppere har alltid to fallskjermar, kor den eine vert kalla hovudskjerm, medan den andre vert kalla reserveskjerm. Reserveskjermen vert nytta viss hovudskjermen skulle svikta (feilaktig eller manglande opning etc.) Reserveskjermen er som regel mindre enn hovudskjermen, men manøvrerbar på same måte som hovudskjermen.

Nødutløysar

Ein mekanisk eller digital høgdemålar som kan utløysa reserveskjemen om hopperen ikkje er i stand til det sjølv. Den verkar ved at den mæler høgda over bakken frå takeoff. Viss farten på veg ned er for stor under ei viss høgd verta reserveloopen kutta. Reserveloopen er ein tråd som held sekken lukka, når denne kuttast kan sprettpiloten vert utløyst og trekkja ut reserveskjermen. Frå sesongen 2010 (1. april 2010) er det no påbode med nødutløser på alle skjermar som skal verta til brukt sportshopping i Noreg.^[1] Cypres er ein av dei mest brukte nødåpnerne i verda og var den einaste lovlege nødåpneren i Noreg fram til 2013 då Vigil òg vart godkjent. Ifølgje IPC/FAIs årlege Safety Survey vert anslege det at 50 liv vert berga kvart år på verdsbasis på grunn av nødåpner.

Pakking

Sportsskjermar må verta i samsvar med pakka strenge regler for å sikra korrekt opning. Reserveskjermen må òg verta opp pakka og kontrollerast med jamne mellomrom, sjølv om den ikkje er vorten brukt. Reserveskjermen skal berre pakkast av ein spesielt utdanna materiellkontrollørar (MK, snever. riggar).

Feilfunksjonar

Fallskjermar kan feila på fleire ulike måtar, alt frå små feil som kan rettast i lufta og der skjermen framleis kan landast, til feil som krev at hovudskjermen vert frigjord og reserveskjermen aktivert. Ein frigjer («kutter») hovudskjermen ved hjelp av festeanordningen mellom linene til skjermen og hopperens seletøy, det såkalte 3-ring sitt-systemet. Dette frigjer hovudskjermen, slik at reserveskjermen kan utløysast utan hindringer.

Organisering

Fallskjermseksjonen i Noregs Luftportforbund ivaretar avgjerdene for fallskjermhopping i Noreg. Dei ivaretar òg lisensane og forsikringer som alle fallskjermhoppere må ha. All fallskjermaktivitet er regulert av Forskrift om sivil fallskjermhopping. som vert forvalta av Samferdselsdepartementet gjennom Luftfartstilsynet.

Fallskjermgreiner

Big-way – Formasjonshopping med mange personar.
Blade running – Ei slag slalåm med fallskjerm.
Fallskjerm formasjon – Formasjon under fallskjerm (CF, Canopy Formation).
Formasjonshopping – Laga formasjonar i fritt fall (FS, Formation Skydiving).

RW-8 (Formasjonshopping for lag med 8 deltakarar.)

Fristil – Akrobatiske manøvrar i fritt fall.
Freefly – Andre rørsler enn med magen ned.
Paraski – Kombinasjon beståande av presisjonslanding og langrenn eller storslalåm.
Presisjonslanding – Treffa ein målskive med blink på 3 cm. Landing meir enn 15 cm frå blinken er bom.
Skysurfing – Fritt fall med eit brett festa til føtene.
Stil – Frittfallprogram med 360° svingar og saltoar.
Swooping – Om å gjera å koma lengst langs bakken under 1,5 meter.
Wingsuit – Ein spesiell vingeformet drakt som vert brukt til å få større fare framover i fallskjerm- og BASA-hopping.

Nasjonale og internasjonale konkurransar vert arrangert innan fleire av grena.

BASE-hopping vert ikkje rekna som fallskjermhopping, då aktiviteten ikkje vert gjennomført frå luftfartøy.

Norgesmestere

Peter Warren

Fallskjermklubbar i Noreg

Referansar

↑ «Fallskjermseksjonen NLF/NAK» (PDF). Norges Aero Klubb. ^{[daud lenkje]}

Denne artikkelen bygger på «Fallskjermhopping» frå Wikipedia på bokmål, den 20. september 2018.

Bakgrunnsstoff

Noregs luftsportsforbund Fallskjermseksjonen
FAI The Federation Aeronautique Internationale
Dropzone.com Møteplass for fallskjerminteresserte frå heile verda
The European Military Parachuting Association
Luftfartstilsynet

[1] «Fallskjermseksjonen NLF/NAK» (PDF). Norges Aero Klubb. ^{[daud lenkje]}

[1]