Vruchtwisseling

Vruchtwisseling of wisselbouw is het op een perceel na elkaar telen van verschillende gewassen om bodemziekten te voorkomen. Pas na enkele jaren komt hetzelfde gewas weer op het perceel terug. Veel gewassen hebben last van bodemziekten, die veroorzaakt worden door aaltjes, schimmels en insecten. Zo hebben aardappels last van bodemmoeheid veroorzaakt door aaltjes, erwten na tuinboon last van fusarium-voetziekte en bieten na gras last van emelten.

Ook is vruchtwisseling belangrijk voor de bodemvruchtbaarheid, de bodemstructuur en het onderdrukken van onkruid. Het ene gewas is een betere voorvrucht dan het andere, omdat bepaalde stoffen in de grond achterblijven of minder worden gebruikt. Zo laten vlinderbloemigen stikstof in de bodem achter. Diepwortelende gewassen verbeteren de bodemstructuur en gewassen die snel de grond bedekken werken onkruidonderdrukkend. Ook prei laat een goede bodemstructuur achter.

Voor een goede vruchtwisseling wordt een vruchtwisselingsschema gebruikt, waarbij de gewassen in groepen worden ingedeeld, aangegeven wordt welke gewassen na elkaar komen en een bepaalde cyclus of rotatie wordt aangehouden. In een groep zitten de gewassen die vatbaar zijn voor dezelfde ziekten, zoals granen. De cyclus kan bijvoorbeeld bestaan uit 4 jaar.

Geschiedenis

Karel de Grote voerde het drieslagstelsel in, waarbij wintergranen (tarwe of rogge), zomergranen (gerst of haver) en braak elkaar opvolgden. In later eeuwen werd de vruchtwisseling steeds ingewikkelder doordat er meer gewassen kwamen en men het land ging bemesten.

Zo werd vanaf de 18e eeuw, tijdens de Agrarische revolutie, het drieslagstelsel vervangen door het vierslagstelsel, waardoor het knelpunt van het drieslagstelsel, namelijk de braakliggende gronden, werd uitgeschakeld. Rapen, klaver, wortelgewassen en grassen gingen de graanteelt afwisselen en de braak vervangen.

Landbouw

In de landbouw worden verschillende cycli gebruikt. Een veel gebruikte is een 1 op 4 vruchtwisseling, waarin aardappelen, granen, suikerbieten en granen elkaar vaak opvolgen.

Op zeer zware grond, zoals in Oost-Groningen is het niet mogelijk om aardappelen en suikerbieten te telen^[bron?] en worden alleen granen verbouwd.

Vruchtwisselingsschema

■ Slecht

■ Matig

■ Vrij goed

■ Goed

Insecten zijn emelten, ritnaalden en rupsen
Ziekten zijn schimmelziekten
Structuur is structuurbederf.

Voorvrucht → Gewas ↓	Aard- appel	Biet	Blauw- maan- zaad	Erwt	Grasland (oud)	Graszaad en kunstweide	Karwij	Klaver Luzerne	Kool zaad	Stam- boon	Ui	Vlas	Winter- gerst	Winter- rogge	Winter- tarwe	Haver	Zomer- gerst	Zomer- tarwe
Aardappel	aaltjes ziekten	structuur	ziekten		insecten kwaliteit
Biet				trips	insecten			insecten	aaltjes			trips					trips	trips
Blauw- maanzaad		structuur		trips	insecten			insecten	onkruid		onkruid	trips					trips	trips
Erwt		structuur			kwaliteit			kwaliteit	onkruid			trips					trips	trips
Grasland Kunstweide	te laat	te laat	te laat							te laat	te laat				te laat	te laat		te laat
Karwij	te laat	te laat	te laat				ziekten			te laat	te laat
Klaver Luzerne	te laat	te laat	te laat				insecten		insecten	te laat	te laat				te laat	te laat		te laat
Koolzaad	te laat	ziekten te laat	te laat				insecten			te laat	te laat		te laat	te laat	te laat	te laat	te laat	te laat
Stamboon					kwaliteit	kwaliteit		kwaliteit
Ui		structuur			kwaliteit	kwaliteit		kwaliteit	onkruid	onkruid		trips		aaltjes		aaltjes
Vlas	kwaliteit	kwaliteit structuur		trips	kwaliteit	kwaliteit		kwaliteit		onkruid	aaltjes	trips		ongebruik- elijk			trips	trips
Wintergerst	te laat	te laat			insecten kwaliteit			insecten kwaliteit		te laat	te laat					aaltjes te laat	ziekten	ziekten trips
Winterrogge	te laat	te laat			insecten kwaliteit			insecten kwaliteit		te laat	aaltjes	ongebruik- elijk			te laat	aaltjes te laat		te laat
Wintertarwe	te laat	te laat			insecten kwaliteit	insecten		insecten kwaliteit		te laat	te laat		trips					trips te laat
Haver					insecten kwaliteit			insecten kwaliteit			aaltjes			aaltjes
Zomergerst					insecten kwaliteit	kwaliteit		insecten kwaliteit				trips			trips	aaltjes		trips
Brouwgerst															trips	aaltjes		trips
Zomertarwe					insecten kwaliteit			insecten kwaliteit				trips	trips		trips		trips

Groenteteelt

In de groenteteelt worden veel meer verschillende gewassen geteeld dan in de landbouw. Voor de vruchtwisseling worden daarom de gewassen per familie ingedeeld en kunnen de volgende groepen onderscheiden worden:

kruisbloemigen: bloemkool, boerenkool, broccoli, radijs, raapstelen, koolraap enz.
vlinderbloemigen: erwt, boon, tuinboon
schermbloemigen: wortel, selderij
Amarantenfamilie: rode biet, spinazie, snijbiet
samengesteldbloemigen: sla, andijvie, witlof
Look: ui, prei, knoflook, sjalot, bieslook
Nachtschadefamilie: aardappel, tomaat, paprika, aubergine
Komkommerfamilie: komkommer, courgette, augurk, pompoen, meloen

De vruchtwisselingscyclus is afhankelijk van het gewas.

1 op 6 jaar: erwt, tuinboon, ui, prei, wortel, selderij en kool op zandgrond
1 op 4 jaar: aardappel, augurk en rode biet
1 op 3 jaar: overige groenten