Anoualerpeton
| Anoualerpeton Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Midden- tot Laat-Jura | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| Het holotype van A. unicus. | |||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||
| |||||||||||
| Geslacht | |||||||||||
| Anoualerpeton Gardner et al., 2003 | |||||||||||
| Typesoort | |||||||||||
| Anoualerpeton unicus | |||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||
Anoualerpeton op  Wikispecies
| |||||||||||
| |||||||||||
Anoualerpeton[1] is een geslacht van uitgestorven lissamfibieën binnen de familie Albanerpetontidae. Het is de oudste en meest basale albanerpetontide die bekend is. Er zijn fossielen gevonden van twee verschillende soorten, Anoualerpeton priscus uit de oude Forest Marble- en Kilmaluag-formaties uit het Midden-Jura (Bathonien) van Engeland en Schotland, en Anoualerpeton unicus van de Ksar Metlili-formatie uit het Laat-Jura-Vroeg-Krijt (Tithonien-Berriasien) van Marokko. Anoualerpeton unicus is de enige albanerpetontide uit Gondwana.
Etymologie
[bewerken | brontekst bewerken]De naam Anoualerpeton is samengesteld uit Anoual, de naam van een stad in de oostelijke Hoge Atlas (Marokko), in wiens relatieve nabijheid het typemateriaal van de typesoort Anoualerpeton unicus werd gevonden, en het oude Griekse woord ἑρπετόν, herpeton, wat 'kruipend dier' betekent en vaak gebruikt wordt in de geslachtsnamen van fossiele amfibieën. De soortaanduidingen 'priscus' en 'unicus' betekenen 'oud' en 'uniek' in het Latijn, wat verwijst naar het feit dat Anoualerpeton priscus geologisch de oudste albanerpetontide en Anoualerpeton unicus de enige albanerpetontide is die voorkomt op het voormalige grote zuidelijke continent Gondwana.
Fossielen
[bewerken | brontekst bewerken]Zoals gebruikelijk is voor Albanerpetontiden, zijn de overblijfselen van Anoualerpeton allemaal afkomstig van zogenaamde microvertebrate resten, dat wil zeggen losse, relatief kleine botten die zijn verkregen door het sedimentair gesteente waarin ze waren ingebed met water uit te spoelen en te zeven.
De oudere soort Anoualerpeton priscus is afkomstig uit het Kirtlington Mammal Bed in het laagste deel van de Forest Marble-formatie van de Bathonien van Midden-Engeland. Het Kirtlington Mammal Bed is de meest productieve microvertebrate afzetting van de Kirtlington Quarry, een kalksteengroeve ten westen van Kirtlington, ongeveer vijftien kilometer ten noorden van Oxford. Het bestaat uit een zwak verdichte kleiachtige mergel, die waarschijnlijk in een moerassige omgeving is afgezet en onder meer tanden van dinosauriërs en vroege zoogdiervormen bevat. Het holotype is BMNH R.16336, een linkerpraemaxilla. Kaakdelen, schedelelementen, en wervels zijn toegewezen. Het materiaal uit Kirtlington, geclassificeerd als Anoualerpeton priscus, werd vroeger toegewezen aan de geslachten Albanerpeton of Celtedens. In 2020 werd een verbonden paar premaxilla vergelijkbaar met die van Anoualerpeton priscus gemeld, specimina NMS G.2019.34.6, van de Kilmaluagformatie van het eiland Skye, Schotland. De afzetting is even oud als de Kirtlington Mammal Bed, en wordt verondersteld te zijn afgezet in een kustlagune.
De jongere soort Anoualerpeton unicus, die ook de typesoort van het geslacht is, werd geïdentificeerd in de microgewervelde fauna van de Ksar Metlili-formatie in de oostelijke Hoge Atlas. De vindplaats ligt in het zuiden van de provincie Talsint in Marokko, ongeveer honderd kilometer ten oosten van de stad Anoual. De afzetting bevindt zich in een lens van niet-mariene kalksteen ingebed in mariene sedimenten in het bovenste deel van de zogenaamde Couches Rouges ('rode lagen'). Deze mariene sedimenten zijn onzeker gedateerd door coccolithophoriden aan het Berriasien, maar zijn ook beschouwd als Tithonien. Ook in Ksar Met Lili zijn dinosauriërs te vinden en, vanwege de lagere geologische leeftijd, ook vertegenwoordigers van de zoogdierkroongroep (Mammalia).
Het holotype is MNHN.MCM 187, een stuk rechterpraemaxilla met drie tanden en drie lege tandkassen. Daarnaast zijn nog wat schedelbeenderen, wervels en opperarmbeenderen toegewezen.
Morfologie
[bewerken | brontekst bewerken]
Anoualerpeton heeft geen unieke kenmerken (autapomorfieën), maar wordt gekenmerkt door een mozaïek van kenmerken die wel voorkomen bij Albanerpeton maar niet bij Celtedens of wel bij Celtedens maar niet bij Albanerpeton. Zo is de occlusale rand van maxillaire en dentaire tanden bolvormig in respectievelijk labiaal en linguaal aanzicht, en de tanden in het middelste derde deel van de rij zijn de langste, kenmerken die beide verder alleen bekend zijn van de soort Albanerpeton nexuosus. De processus internasalis van het azygische voorhoofdsbeen, dat wil zeggen het uiteinde van het bot dat het resultaat is van de fusie van de oorspronkelijk gepaarde voorhoofdsbeenderen, dat wordt geflankeerd door de neusbeenderen en wijst naar de punt van de snuit, loopt taps toe naar een punt. De zijranden van dit uitsteeksel zijn ontworpen als een soort groef waarin de randen van de neusbeenderen grijpen (tong-in-groef), die beide voorkomen bij Albanerpeton maar niet bij Celtedens. Bovendien is de lengte-breedteverhouding van het voorhoofdsbeen relatief groot en het is klokvormig in plaats van driehoekig in dorsaal en ventraal aanzicht, kenmerken die Anoualerpeton alleen deelt met Celtedens, niet met Albanerpeton.
De twee Anoualerpeton-soorten verschillen voornamelijk in de positie van de suprapalatale put. Dit is een inzinking aan de binnenkant (linguale zijde) van dat deel van de premaxilla dat reikt tot aan het dak van de schedel (pars dorsalis). Bij Anoualerpeton priscus ligt de suprapalatale fossa in de mediale rand van de externe neusopening. Bij Anoualerpeton unicus ligt het echter verder naar binnen, buiten de grens van de externe neusopening.
Fylogenie
[bewerken | brontekst bewerken]Kladogram naar Daza et alii 2020.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- ↑ Fossilworks: Anoualerpeton. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 03-09-2022.
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Anoualerpeton op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.