Orde van Sint-Jacob van het Zwaard (Portugal)
De Orde van Sint Jacob, voluit " Militaire Orde van Sint Jacob van het Zwaard" of (Spaans:"Orden Militar de Santiago de la Espanada" en Portugees:"Ordem Militar de Sant'Iago da Espada") geheten is een oude Castiliaanse ridderorde die in 1170 werd gesticht en sinds 1290 ook een Portugese afdeling bezit.
Dit artikel verhaalt de gezamenlijke geschiedenis en de geschiedenis en huidige staat van de Portugese Orde. De Spaanse Orde wordt vermeld op Orde van Sint Jacob van het Zwaard (Spanje)
In de Lage Landen bestond volgens minder betrouwbare bronnen een Orde van Sint Jacob in Holland.
"morendoder"
Koning Alfonso VIII staat te boek als de stichter van de Orde. Anderen noemen Rodrigo Arías. In ieder geval werd de Orde op 5 juli 1175 door paus Alexander III in een bul erkend en als orde van monniken onder de regel van Sint Augustinus gebracht.
De Orde koos Sint Jacob, een discipel van Christus en martelaar als schutspatroon. Volgens de legende was zijn graf ontdekt op het "sterreveld" in Santiago de Compostella en had de lang geleden gestorven heilige ooit, op een paard gezeten, op wonderbaarlijke wijze ingegrepen in een veldslag en daar vele Moren gedood.
Evenals de andere Spaanse militaire ridderorden, Alcantara, Calatrava en Montesa heeft de Orde een belangrijke rol gespeeld bij het verjagen van de Moren uit het Iberisch Schiereiland. Vooral voor de jongere zonen van de adel, zij die niets erfden, was de intrede in deze orde van krijgshaftige monniken een nobele en passende levenstaak. De orde behoort daarmee tot de middeleeuwse kruisridderorden zoals de Tempeliers, de Duitse Orde en de Orde van Malta. Ook in Spanje en Portugal streed het christelijke Europa tegen de islam.
Koning Ferdinand II van León heeft de krijgshaftige monniken de stad Cáceres in de Extremadura in leen gegeven omdat hij vreesde dat de Moren de stad zouden veroveren. De monniken verdeelden hun tijd tussen gebed en slagveld en behielden de stad voor het christendom.
Anders dan in de andere militaire orden in Spanje legden de ridders geen gelofte van kuisheid af. De ridders konden dus wel in het huwelijk treden maar waren door hun gelofte tot gehoorzaamheid en armoede verplicht.
De bul van paus Alexander beval het celibaat wel aan maar aan een aantal van de eerste ridders was gehuwd. De paus herinnerde aan een brief van de apostel Paulus die schreef dat het " beter was te huwen dan te verbranden" en sprak van " huwelijkse kuisheid en leven zonder zonden".
De echtgenotes van de ridders golden als dames van de Orde van Sint Jacob.
De orde bestond uit ridder/monniken, ridders, commandeurs en gouverneurs. De twee laatste graden kozen een Raad van dertig die op zijn beurt de Grootmeester koos.
Een van de opgaven van de Orde was de bescherming van de vele pelgrims die door Noord-Spanje naar het mythische graf van Sint-Jacob in Santiago de la Compastella trokken. Verder waren de ridders bij de "reconquista", de herovering van het Iberisch Schiereiland op de islam betrokken. De heilige Jacobus werd de "matamoros" of morendoder genoemd. De Orde heroverde Teruel en Castellón en versloeg in 1212 de Moren in de Slag bij Las Navas de Tolosa.
In 1174 verwierf de Orde Uclés, het hoofdkwartier van de Orde, en in de jaren daarna ook Mora, Mira, Osa, Montiel en Alfambra.
De Orde verwierf ook grote delen van Castilië en Murcia en bezat tol, markt, brug en pachtrechten waarover zij, als deel van de kerk, geen belastingen betaald. De ordedracht was een witte mantel, zoals bij augustijnen gebruikelijk, waarop een rood vlammenzwaard te zien is. Ook nu nog dragen de ridders witte mantels met een vlammenzwaard op de linkerzijde en een juweel van de Orde aan een rood lint.
Omdat zowel de Castiliaanse als Portugese koningen de Orde in hun invloedssfeer wilden brengen gingen de Orde van Sint Jacob van het Zwaard (Portugal)|Spaanse en Portugese afdeling in deze tijd hun eigen weg.
Na de val van Granada in 1492, het einde van de Reconquista, verloren de vier militaire orden veel van hun betekenis. De Spaanse tak van de Orde was betrokken geraakt in de eeuwige opvolgingsstrijd in Castilië en de toenemende centralisatie en bureaucratisering van het Spaanse landsbestuur stonden op gespannen voet met het bestaan van machtige feodale orden. De Spaanse koningen brachten daarom de ooit zo machtige orden onder hun controle en werden daarvan grootmeester.
De Orde van Sint Jacob van het Zwaard in Portugal
In de 16e eeuw brachten ook de koningen van Portugal de militaire orden, in Portugal waren dat behalve de Orde van Sint Jacob van het Zwaard ook de Militaire Orde van de Toren en het Zwaard, De Militaire Orde van Christus, en de Orde van Aviz, onder hun gezag. De Orde van Sint Jacob van het Zwaard had zijn bestaansreden verloren omdat de Moren uit Portugal waren verdreven. Na een rampzalig verlopen poging om Marokko te veroveren beperkte Portugal zich tot expansie in de Nieuwe Wereld. De verovering van Portugal door de hertog van Alva en de Personele Unie met Spanje brachten voor de Orde geen grote veranderingen. In de 16e eeuw bezat de Orde in Portugal 47 dorpen en gehuchten, 150 commenden, 4 monnikenkloosters en een nonnenklooster. De zetel van de Orde was in Palmella gevestigd. In 1789 werd de Orde geseculariseerd. De commanderijen werden staatsbezit en de kloosters werden gesloten. Ten tijde van de napoleontische oorlogen vluchtte het Portugese hof naar Brazilië. In Brazilië werd de Sint Jacob van het Zwaard in 1843 door keizer Pedro I tot een Braziliaanse militaire Orde verklaard. Zie: Sint Jacob van het Zwaard (Brazilië). Op 31 oktober 1862 bepaalde koningin Maria dat de Orde nu een Orde van Verdienste van de Portugese staat zou zijn en zou dienen ter onderscheiding van verdienste op het gebied van wetenschap, literatuur en kunst. De koning was grootmeester en verder waren er:
- een grootcommandeur (de Portugese kroonprins)
- drie grootofficieren, dit zijn de hoofdcommandeur, de kanselier en de vaandeldrager.
- zes Portugese en twee vreemde grootkruisen
- vijfentwintig Portugese en vijf vreemde commandeurs
- veertig Portugese en tien vreemde officieren
- zestig Portugese en tien vreemde ridders
De onderscheiding werd vaak met een "Heilig Hart" verleend. Boven het kruis of boven het medaillon van de ster werd dan een donkerrood hart aangebracht. Het lint van de Orde was paars en de ridders en officieren droegen daarop een smalle gouden gesp. Bijzonder aan de Portugese orden was en is dat alle rangen op feestdagen een kleine keten van de Orde dragen.
De Portugese Orde in deze tijd
Na de val van de monarchie in 1910 werd de Orde een Orde van de Portugese Republiek. De Portugese president is de grootmeester van de Orde en de huidige statuten dateren van 24 november 1963. De Orde kent zes graden:
- Grote Keten van de Orde van Sint Jacob van het Zwaard
Deze keten wordt alleen aan staatshoofden verleend. De keten bestaat uit geschakelde sint–jakobsschelpen. Het kleinood van de Orde is met een lauwerkrans omhangen. Verder dragen de bezitters van deze Grote Keten de versierselen van een Grootkruis in de Orde.
- Grootkruis
De grootkruisen dragen een kruis van de Orde aan een paars grootlint over de rechterschouder en de gouden ster van de Orde.
- Grootofficier
De grootofficieren dragen een gouden ster van de Orde
- Commandeur
De commandeurs dragen een zilveren ster van de Orde
- Officier
De officieren dragen een klein kruis van de Orde aan een lint met een klein rozetje.
- Ridder
De ridders dragen en klein kruis van de Orde aan een lint.
Het kruis van de orde is een rood kruis fleury waaronder, anders dan in Spanje, twee palmtakken met de woorden "Ciencia Letras e Artes". Als verhoging dient een groen geëmailleerde gouden of zilveren lauwerkrans.
Het lint van de Orde is paars en de ridders en officieren dragen daarop een smalle gouden gesp.
Bijzonder aan de Portugese Orden is dat alle rangen een kleine keten van de Orde dragen.
De wereldberoemde Nederlandse meteoroloog Christophorus Buys Ballot was grootofficier in deze Orde. In 1997 werd koningin Sofia van Spanje als Grootkruis in de Orde opgenomen.
De drie militaire orden (Orde van de Toren en het Zwaard, Orde van Aviz en de Orde van Sint Jacob van het Zwaard) worden, net als in Spanje door een Raad, in Portugal de "Conselho das Antigas Ordens Militares" geheten, bestuurd.
Leden
Volgens decreet[1]:
- 1946/06/04 Prins Karel
- 1963/10/15 Grootkruis: K. Adenauer
- 1939/06/30 Keten: Franco
- 1993/04/27 Keten: Queen Elisabeth II
- 2000/09/11 Keten: koning Juan Carlos
- 2002/11/06 Grootkruis: Cardoso
- 1918/11/30 1e klas: MS Foch
- 1925/10/28 Grootkruis: Keizer Haile s.
- 2006/09/25 Grootkruis Kroonprins Felipe
- 1955/10/25 Grootkruis Filip Hertog van Edingburgh
- 2008/03/05 Grootkruis Luiz Inácio Lula da Silva
- 1933/11/18 Grootkruis Getúlio Vargas