Boertanger Moor

't Boertanger Moor (Hollands: Boertangerveen) is een veurmaolig groot veengebied in Oost-Drenthe, Oost-Grunning en 't Emslaand in Duutslaand. 't Is vanof de middelieuwen grotendiels ontgonnen. An 't begun van de 21e ieuw bint d'r nog kleine stokken van oaver.

Umvang

't Boertanger Moor har een V-vörm. De westelijke pote besleug 't oerstroomdal van de Hunze, wördden in 't westen begrèensd deur de Hondsrogge en strekten hum in 't noorden uut töt bi'j Grunning. De oostelijke pote lad in 't stroomdal van de Ems. De zuudpunte van 't gebied lag bi'j Lingen. Tussen de beide poten lag Westerwolde. 't Meras meetten bi'j zien grootste uutbreiding dreiduzend vierkaante kilemeter. 't Lag veur twiejdarde in wat now Nederlaands grondgebied is en veur iendarde in wat now Duutslaand is. 't Oavergrote diel van 't meras bestund uut hoogveen.

Ontstaon

't Boertanger Moor is ontstaon teeng 5000 veur Christus. 't Gebied van de veenkelonies van vandage was veur die tied bewoond, zoas bliekt uut de boademvondsten zoas die bi'j Hoetmansmeer. De bewoners waren ummetrekkende nomaden uut de middenstientied. Dizze bevolking is vort ejeugen deur 't aal groter wördende veengebied, det min toegaankelijk was. Bi'j Vaalt en Troapel hebt ze resten van veenbroggen evunden, daterend van de ni'je stientied töt de iezertied.

't Veen hef ok een militaire functie ehad. Op plaatsen mit deurgangen deur 't veen en d'r bi'jlanges hebt ze schaansen ebouwd. Boertang, Olschaanze en Schaanze in de pervincie Grunning en de Emmerschaans, Vaalterschaans en Schaans de Katshaor in Drenthe bint hiervan veurbielden. Veural tussen 1680 en 1850 vunden ze dizze bescharmende warking van 't merasgebied teeng anvallen uut 't oosten belangriek.

Ontginning

De ontginning van 't veen gebeurden in 't begun allennig an de raand van 't gebied. Ze mient det törf as braandstof al slim old is. Bi'j ontginnings in de twiede helfte van de middelieuwen speulden kloosters een veurnaame rol, veural die van Auwerd en Essen.

't Veen wördden ok ontgonnen veur de laandbouw. In de middelieuwen ontwaterden ze 't veen an de raanden van 't gebied veur 't verbouwen van rogge. De ontwatering zörgen veur vertering en 't dalen van de baodem. Hierdeur kun tussen 1360 en 1500 de Dollert grote stokken ofslaon in 't noordoosten van 't gebied.

Vanof de zestiende ieuw was de grootschaolige veenontginning reur. De Friese menier van vervenen, mit gebruukmaking van kenaols en wieken, wördden op 't Boertanger Moor introduceerd. De eerste vervenings gebeurden de Hunze bi'jlanges, niet wied of van Stad. De törf wördden oaver dit reviertien of-evoerd. Grunning har veul verlet van braandstof, en de törf uut 't Boertanger Moor was een belangrieke factor veur de ecenomische gruui van Stad.

In 1593 kreeg Grunning Westerwoolde in haanden en kunden ze de vervening nog grootschaoliger anpakken. Mit det 't veen belangriek wördden, mus bekeken wörden welke dielen van 't veengebied krek bi'j welke pervincies heurden. De ingenieurs Johan de la Haye en Johan Sems hebt veur Grunning en Drenthe een greenzeliende deur 't veen emeuken, de Semsliende, die van Wolfsbarge an 't Zuudlaordermeer liekuut hen Troapel löp.

't Stadsknoal, egreuven in de achttiende ieuw, volgt dizze Semsliende grotendiels. Dit kenaol wördden de belangriekste vervoersroute bi'j 't ontginnen van 't veen. In de neengtiende ieuw was 't een drok bevaren vaarweg. De ontgonnen gebieden nuumt ze nog aal de Veenkelonies.

De ontginnings leidden d'r toe det 't oaverebleben merasgebied dreuger wördden, wat as de militaire functie van de oostelijke takke undergreuf. Bi'j Boertang wördden daorumme dieken an-elegd umme 't water beter te kunnen vastholden.

Kolonisten uut Duutslaand kwammen op 't veen boekweite verbouwen. Umme de grond hierveur geschikt te maken, wördden 't veen eerst of-ebraand. Dit hebt ze in 1925 verboden vanweeng de oaverlast.

In de neengtiende ieuw kreeg törf as braandstof concurrentie van stienkool. De winsten van 't verveningsbedrief neumen daordeur of. In dizze tied wördden ok de verlengde Hoogeveinse Vaort egreuven, waordeur de ontginnings in de zuudpunte van 't Boertanger Moor slim toeneumen. In de twintigste ieuw was niet langer de törf 't heufdperduct, mar wördden törfstreuisel, actieve kool en later ok potgrond belangrieke perducten van 't veen. In de oaverebleben veengebieden greuven ze gien ni'je wieken, mar wördden 't veen per smalspoor naor beveurbield de törfstreuiselfebriek ebrocht. Van daoruut wördden 't wieder vervoerd mit de stoomtram van de Dedemsvaartsche Stoomtramweg-Maatschappij (DSM), mit de trein en mit de vrachtwagen.

Naodet 't Amsterdamse veld was of-egreuven, kwaamp de vervening in 't Nederlaanse diel van 't Boertanger Moor töt 'n ende. Dit leste verveende gebied heurt now bi'j 't netuurgebied 't Bargerveen. In 't Duutse diel van 't Moor hej an 't begun van de ienentwintigste ieuw nog vervenings.

Bron

Henk van den Brink (red.) (1999). Van Rottum tot Reest, Natuurgebieden in Groningen en Drenthe. Assen: Staatsbosbeheer. ISBN 90-901328-3-X. Veural de bladzieden 271-83.

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.