Чичока

Чичока
стебло со цветови
Научна класификација
Царство:	Plantae
Нерангирано:	Angiosperms
Нерангирано:	Eudicots
Нерангирано:	Asterids
Ред:	Asterales
Семејство:	Asteraceae
Племе:	Heliantheae
Род:	Helianthus
Вид:	H. tuberosus
Научен назив
Helianthus tuberosus L.
Синоними
Helianthus esculentus Warsz. Helianthus serotinus Tausch Helianthus tomentosus Michx. Helianthus tuberosus var. subcanescens A.Gray

Чичока (науч. Helianthus tuberosus), позната и како Топинамбур, или народски Репујка или Див компир — повекегодишно растеније кое се одгледувало како лек во Северна Америка каде што Индијанците ја употребувале како лек. Во Англија е позната како Еврејска артичока. Расте многу брзо и достигнува височина од 2–3 m. Листовите и се крупни, срцолики и влакнести. Има добро развиен корен длабоко во земјата.

Особености

Цветови на Чичока

Чичоката е кртолеста повеќегодишна билка со масивен корен, со кртоли. Стеблото е исправено и високо 100 –200 cm, грубо и влакнесто, на врвовите разгрането. Листовите се најчесто срцевидни, издолжено јајцевидни или ланцетни, влакнести и на долги дршки. Цветните кошнички сè до 8 cm во пречник, многуцветни, по неколку на врвовите на гранчињата. Цветовите по боја се жолти. Чичоката цвета во текот на август и септември, а плодовите се создаваат во ноември.

Чичока

Хранлива вредност на 100 г
Енергија	304 kJ (73 kcal)
Јаглехидрати	17,44 g
Шеќери	9,6 g
Влакна	1,6 g
Масти	0.01 g
Белковини	2 g
Витамини
Тиамин (Б1)	(17 %) 0,2 мг
Рибофлавин (Б2)	(5 %) 0,06 мг
Ниацин (Б3)	(9 %) 1,3 мг
Пантот. кис. (Б5)	(8 %) 0,397 мг
Витамин Б6	(6 %) 0,077 мг
Фолна кис. (Б9)	(3 %) 13 μг
Витамин Ц	(5 %) 4 мг
Минерали
Калциум	(1 %) 14 мг
Железо	(26 %) 3,4 мг
Магнезиум	(5 %) 17 мг
Фосфор	(11 %) 78 мг
Калиум	(9 %) 429 мг
Link to USDA Database entry
Единици μг = микрограми • мг = милиграми МЕ = меѓународни единици
Постотоците се приближно пресметани според препораките за возрасни лица во САД. Извор: База за хранливост — USDA

Употреба

Чичоката наместо скроб содржи инулин. Содржи и пробиотик кој го поттикнува развојот на корисните бактерии во цревата. Инулинот го нормализира варењето, ја опоравува цревната флора при примена на антибиотици, помага при опстипација и цревни инфекции. Покрај тоа, инулинот го нормализира нивото на триглицеридите и холестеролот во крвта, со што спречува кардиоваскуларни заболувања и постепено намалување на масните наслаги, кои ги мачат многу луѓе со вишок килограми. Чичората е еден вид на сончоглед од Америка. Растението поради нејзиниот корен кој се јаде, денес се одгледува низ целиот свет. Расте до три метри височина, цветаат жолти цветови и е неверојатно здрав.

Чичоката спаѓа во многу хранлив зеленчук со ниска енергетска вредност. Во 100 грама чичока има 70 kcal. Содржи 17% јаглехидрати, 1.5% белковини и 0.2 % масти.Од витамини, чичоката содржи витамини од групата Б, витамин Д и Ц, како и бета каротин (провитамин на витаминот А).Од минерали, чичоката содржи калиум и фосфор. За чичоката е карактеристично што содржи неопходни аминокиселини, кои самиот организам не може да ги произведе, а кои се неопходни за нормално функционирање на скоро сите витални билошки функции на организмот.

До скоро време овој зеленчук бил непознат, а своето место во исхраната го обезбедил поради содржината на инулинот – несварливо растително влакно. Кртолите содржат инулин, поради што се извонредна замена за компирот и се препорачуваат во исхраната на дијабетичарите.

Инулинот е пробиотик, а тоа значи дека го стимулира развојот на „добрите“ бактерии во цревата и тоа на бифидобактериите и ацидофилните бактерии, кои се важни за одржување на здравјето на цревата. Инулинот ги уништува штетните микроорганизми во цревата и на тој начин ги спречува цревните инфекции. Чичоката ја обновува цревната флора и посебно се препорачува после антибиотска терапија, која може да ја наруши нормалната цревна флора.

Инулинот од чичоката е корисен и за дијабетичарите, бидејќи ензимите вожелудникот и цревата не го разградуваат инулинот, до моносахариди, па не доведува до зголемување на нивот на шеќерот во крвта. Свежиот корен од чичока го регулира нивото на шеќерот во крвта.

Чичоката го намалува и нивото на холестеролот и триглицеридите во крвта. Тој ја подобрува и апсорпцијата на минералите за 20%, а посебно на калиумот, магнезиумот и железото. Затоа, чичоката се препорачува како природен лек за превенција на слабокрвноста и остеопорозата. Кртолите се користат во свежа состојба и влијаат врз зголемување на аптетитот, ја стимулираат секреторната функција на органите за варење, а посебно ја стимулира секрецијата на жолчката. Во народната медицина се користи кај бубрежните заболувања, заболувањата на жолчната кеса.

Чичоката е најдобро да се јаде сирова, во вид на салати, бидејќи така е најкорисна, но може и да се вари, да се пече и да се пржи.

Надворешно се користи при осипи, лишаи и хемороиди.

Помага кај високиот крвен притисок, покачените масти во крвта, кардиоваскуларните болести, анемија, остеопороза, особено дијабетисот и дебелината, а придонесува и до нивна превенција.

Се конзумира сирова – одлична е за чистење на телото од отрови. Позната е и како извонреден афродизијак, бидејќи помага во подобрување на либидото, потенцијата и плодноста. Корисна е и во превенција на и третирање на алергии. Ја намалува концентрацијата на ензими кои предизвикуваат рак, но нејзината улога е особено важна во превенција и лечење на злоќудните болести на дебелото црево.

Во исхраната се користи како свежа или во вид на пире, а во медицинската индустрија за издвојување на инулин и други полисахариди. Кртолите во некои земји се користат за производство на шпиритус, а некогаш соцветијата се берат како декоративни цветови. Сортите на чичоката се делат според бојата на обвивката на кртолата и тоа: бели, жолти и црвени. Во Македонија нема селекционирани сорти, туку се одгледуваат главно популации и месни сорти. Од странските сорти, кои може да успеваат и кај нас, се познати „бланк амелиоре”, „хелианти”, „фузо” и „бела”.