Иванде Каја
| Иванде Каја | |
|---|---|
 Иванде околу 1931 година | |
| Роден(а) | Антонија Мелдере-Милер 13 октомври 1876 Јумправмуижа, Ливонска губернија, Руска Империја |
| Починал(а) | 2 јануари 1942 (возр. 65) Рига, Латвиски генерален округ, Рајхскомесаријат Остланд |
| Националност | Латвијка |
| Други имиња | Антонија Лукина |
| Занимање | писателка, феминистка, националистка |
| Активен период | 1982-1931 |
| Значајни дела | Iedzimtais grēks |
Иванде Каја бил псевдоним на Антонија Лукина (родена Антонија Мелдере-Милер 1876–1942), латвиска писателка и феминистка, која се борела за независноста на Латвија. Преку јавни настапни и дела, Каја ги обедила Летонците да донираат средства на „Златниот фонд“ кој станал златен резерват на земјата во 1920 година. Нејзината јавна служба била почестена кога и бил доделен Орденот на трите ѕвезди во 1926 година. Иако многу од нејзините дела биле уништени за време на советскиот период, тие забележаа оживување во последниве години.
Животопис
[уреди | уреди извор]Антонија Мелдере-Милер била родена на 13 октомври 1876 година во Јумправмуижа, Ливонска губернернија, во рамките на Руската империја.[1][2] во семејството на Микелис и Матилда (моминско име Флинтман) Милер-Мелдере. Нејзиниот татко станал добростоен стопанственик и сопственик и го преселил своето семејство во Торакалнс, каде Антонија го започнала своето школување во 1881 година.[3] По завршувањето на основното училиште, таа продолжила да учи во Lomonosov Women's Gymnasium во Рига.[1] За време на нејзините училишни денови во Ломоносов, таа развила пријателство со Fēlikss Lūkins, со кого подоцна се омажила,[2] и го објавила својот прв роман, Trīs jaungada naktis (Три новогодишни ноќи[1]) во 1892 година. По завршувањето на средното образование, таа студирала философија и историја на уметност на Универзитетот во Берн, Швајцарија и на Универзитетот во Лајпциг, Германија. Посетувајќи ги музеите и уметничките галерии, таа го надополнила своето знаење и научила англиски, француски, германски, италијански, латински и руски јазик.[3] Во 1901 година, таа ги напуштила студиите и се омажила за Лукинс, кој станал офталмолог, и кој подоцна го основал Летонското здружение на лекари.[1] Следните неколку години, Лукина работела како новинарка и имала три деца. Во 1910 година, таа заминала во Швајцарија, каде што Рајнис и Аспазија живееле во егзил, со поддршка на нејзиниот сопруг, за да го добијат нивниот придонес во нејзиното пишување.[2][4] За време на оваа посета, таа го избрала името „Каја“, што значи галеб, од споменик што го видела на гробиштата во Лугано.[2][3]
Кариера
[уреди | уреди извор]Приближно во исто време, Лукина решил да ги продолжи студиите и заминала во Франција присуствувала на часови по новинарство во Сорбона.[3] Таа првпат забележала дека го губи слухот околу 1911 година, а оттогаш нејзиниот слух постепено ќе се влошувал.[1] Таа пишувала статии за Collège de France и патувала низ Франција и Италија,[3] а направила и уште најмалку едно патување во Швајцарија пред да се врати во Рига во 1913 година.[2] Таа година, таа го објавила Iedzimtais grēks (Вроден грев) и почнала да го користи псевдонимот Каја. Книгата се занимава со брачното незадоволство и слободната љубов, и предизвикала контроверзија поради приказот на женското сексуално ослободување. Таа објавила други написи за разни граѓански, политички и општествени прашања кои ги засегале жените во списанија како Dzimtenes Vēstnesis и Latviešu izglītības biedrības gadagrāmata (Алманах на Летонската образовна асоцијација).[3]
За време на Првата светска војна, сопругот на Каја бил повикан да служи како хирург, а семејството го следело во Крим, Москва и Петроград.[3] Епидемија на трахома, заразна очна болест, му оневозможила на Лукинс да се врати во Летонија скоро четири години,[2] додека Каја се вратила во 1917 година со нејзината ќерка.[5] Таа пишувала написи за независноста и работела како социјален работник до крајот на војната.[6] Како поддржувач на латвиската независност, таа била заменик-кандидат на првиот латвиски парламент и помогнала во составувањето на министерскиот кабинет во 1918 година. Истата година, таа помогнала да се основа Latvijas Sieviešu Asociācija (Латвиска женска асоцијација), организација за правата на жените која барала тие да имаат право на глас.[3] Независноста на Летонија била прогласена на 18 ноември 1918 година, но мировниот договор со Советскиот Сојуз бил потпишан дури во 1920 година. Истовремено со добивањето независност, на жените им било дадено право на глас.[7] Помеѓу 1919 и 1920 година, таа го основала Zelta fondu (Златен фонд) за да ѝ помогне на новата Летонска Република.[3] Каја ги повикала жените да донираат накит, сребрен прибор и други материјални средства кои биле депонирани, а по војната станале златен резерват на владата.[1]
Почнувајќи од 1920 година, Каја работела во Министерството за надворешни работи на Република Латвија како коментатор на францускиот печат, а исто така била шеф на одделот за уметност и литература на Latvijas Sargs (Латвиска гарда). Таа објавила уште еден роман „Jūgā“ (Во ропство) во 1919 година, кој го анализирал бракот како институција, а следната година ја објавила „Sfinksa“ (Сфинга), која ја повторила темата за жената која бара совршена љубов.[3] Во 1920 година, таа го објавила Dzintarzeme (Килибарна земја), историски роман за античките луѓе на Балтикот.[3] Во март 1921 година, Лукинс конечно се вратил дома, откако поминал извесно време во санаториум за туберкулоза, а парот заедно се отишол на одмор. Неколку месеци подоцна во Валмиера, Каја одржала говор, што не го правела често поради тешкотиите со слухот, за социјалните прашања со кои се соочувала нацијата. Не долго по предавањето, таа доживеала мозочен удар, го изгубила преостанатиот слух, способноста да зборува и мобилноста. Поминала три години на рехабилитација и до одреден степен ја вратила способноста да оди, но десната рака ѝ била парализирана. Нејзиниот слух не се вратил, иако таа ја одржувала својата кореспонденција и продолжила да пишува откако научила да пишува со лева рака.[1]
Во 1926 година, Каја била наградена со Орден на трите ѕвезди за нејзината улога во помагањето во изградбата на латвиската држава.[1] Помеѓу 1928 и 1931 година, таа објавила збирка од нејзините дела во десет тома.[6] Сè повеќе ѝ било тешко да продолжи да пишува и до 1936 година сосема престанала да работи.[3] Кога започнала советската окупација на Летонија, делата на Каја биле отстранети од библиотеките и нејзините дела биле омаловажени.[6] Таа била повредена во сообраќајна несреќа кога се враќала дома од прославите на Бадник во 1941 година и била однесена во болница, каде што починала на 2 јануари 1942 година. Каја била погребана на Шумските гробишта во Рига.[1][3]
Наследство
[уреди | уреди извор]Во времето на смртта на Каја, значењето на нејзините дела било намалено од советскиот режим,[6] но современата релевантност на нејзините дела доживеала нови висини[3] и во 2006 година нејзиниот 130-ти роденден бил почестен од парохискиот совет на Малпилс, со избрани читања и јавно предавање.[6]
Наводи
[уреди | уреди извор]Цитати
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Bicēna 2014.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Карклиня 2006.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 Meshkova 2006.
- ↑ Cornis-Pope & Neubauer 2010.
- ↑ Nekropole 2016.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Krilovska 2006.
- ↑ Towns 2010.
Извори
[уреди | уреди извор]- Bicēna, Baiba (13 October 2014). „Mūsu likteņbiedre Ivande Kaija“ (латвиски). Riga, Latvia: Apeirons. Посетено на 20 March 2016.
- Cornis-Pope, Marcel; Neubauer, John (2010). History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Types and stereotypes. Amsterdam, The Netherlands: John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-3458-2.
- Карклиня, Инга (28 June 2006). „Рыцарь Духа Феликс Денисович Лукин“. Lomonosov (руски). St. Petersburg, Russia: АДАМАНТ. Посетено на 20 March 2016.
- Krilovska, Dace (November 2006). „Kā Putns Ar Aizlauztiem Spārniem“ (PDF). Mâlpils VÇSTIS (латвиски). Mālpils, Latvia: Mâlpils pagasta padomes. 11 (71): 6–8. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-04-03. Посетено на 21 March 2016.
- Meshkova, Sandra (2006). „Kaija, Ivande (born Antonija Millere-Meldere, married name Antonija Lukina 1876–1941)“. Во de Haan, Francisca; Daskalova, Krasimira; Loutfi, Anna (уред.). Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries. Budapest, Hungary: Central European University Press. стр. 204–206. ISBN 978-963-7326-39-4 – преку Project MUSE.
- Towns, Ann E. (2010). Women and States: Norms and Hierarchies in International Society. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76885-6.
- „Ivande Kaija“ (латвиски). Riga, Latvia: Nekropole. 2016. Посетено на 20 March 2016.