Вељко Петровиќ (писател)
Вељко Петровиќ (Сомбор, 4 февруари 1884 - Белград, 27 јули 1967) бил српски писател и академик.[1]
Биографија
[уреди | уреди извор]Вељко Петровиќ е роден во Сомбор на 4 февруари 1884 година.[2] Неговиот татко Ѓорге бил сомборски катехист кој во 1891 година. Во монаштвото го добил името Герасим, а предавал во Богословијата во Сремски Карловци. Мајката на Вељко се викала Милева и била ќерка на сомборскиот парох Јован Момировиќ. Неговата мајка починала неколку недели по породувањето. Вељко Петровиќ имал две постари сестри Вида и Анѓа и брат Миливој. Гимназијата ја завршил на унгарски јазик во родниот Сомбор.[3]
Во 1902 година пристигнал во Будимпешта каде студирал право. Во исто време бил питомец на првиот српски колеџ, Институтот Сава Текелија, Текелијанумот во Пешта.[4] Своите први песни почнал да ги објавува во 1905 година. Одржувал пријателски односи со Петар Коњовиќ и Васо Стајиќ.
Како млад, Петровиќ пишувал за изразената епатија кај српската младина и народот во Сомбор, за која вели дека вегетира и знае малку за Србите од другите краеви, како и дека масовно го користат унгаризмот.[5]
Во пролетта 1906 г. во Будимпешта со Јурај Гашпарц, го уредувал месечниот месечникот на унгарски јазик „Кроација“ („Хрватска“), со поднаслов „Хрватско-српски општествено-политички, економски и книжевен месечен преглед“.
Истата година, откако дипломирал, главниот уредник Светозар Прибиќевиќ на загрепскиот „Србобран“ го известил дека е примен во уредничкиот одбор. Во 1908 година, Вељко се преселил во Сремска Митровица за да биде уредник на „Слобода“, а во 1909 г. станал уредник на сараевскиот „Српски ријечи“. Потоа во 1911 г. емигрирал во Белград, каде што работел како воен дописник за новосадскиот „Браник“ и за сараевскиот „Народ“. Во 1912 година го објавил расказот „Заборав“ во „Српски книжевни гласник“. Помеѓу 1914-1915 г. Тој бил во седиштето на Моравската дивизија на II повик, сè додека не бил поканет во Нишкиот југословенски комитет, како еден од уредниците на „Современи прашања“.
Во Белград ги запознал поетот Симо Пандуровиќ и еминентниот Јован Скерлиќ, на кои ќе им стане книжевен миленик. „Малку се писателите кои како Вељко Петровиќ влегле во литературата така безбедно, без околина, без тропање, токму на главната врата, му ги отворил лично моќниот Јован Скерлиќ во 1908 година." Книжевниот критичар Скерлиќ изрекол судбоносни зборови за него: „Прочитајте ги тие песни! Ова не се само најдобрите патриотски песни што денес ги пее Србин од Унгарија, тие се можеби најдобрите, но секако и најоригиналните работи во целата српска поезија.“[6] Со Вељко Петровиќ ги поврзуваат две основни дефиниции: патриотски поет и реалистичен наратор.
Во екот на балканските војни, тој ја запознал 17-годишната Мара Мандрашевиќ, ќерка на трговец од Панчево, со која ќе се венчаат во нејзиниот роден град Кула, на 20 ноември 1919 година, во Народниот театар во Белград. Во долг, среќен брак, сепак, немале сè бидејќи тие немале деца.
Откако ја преминал Албанија, бил испратен во Женева, во бирото за новинарска пропаганда, каде што работел до 1918 година. во печатот и публикациите. Во 1916 година на насловната страница на американскиот „Србобран“ ја објавил патриотската песна „Србија“.[7] Во 1918 година бил избран за член на Југословенскиот комитет. Вељко тогаш се надевал дека ќе биде назначен за амбасадор во Будимпешта, но наместо тоа во 1919 година е . назначен е за референт во одделението на Министерството за образование за Бачка, Банат и Барања во Нови Сад. Вељко Петровиќ бил ѕидар и неговиот подем во јавниот и културно-уметничкиот живот несомнено бил поткрепен од тоа милје. Ќе води многу организации, одбори, здруженија - ќе ги води главните и ќе ги насочува културните текови. Следната 1920 г. е префрлен во Министерството за образование во Белград. Помеѓу 1921 година и 1923 година бил на чело на Кабинетот на министри, потоа бил назначен за референт во Одделот за уметност, а од декември 1924 година станал инспектор во истото Министерство.[8] Подоцна, Петровиќ бил унапреден во долгогодишен шеф на Министерството за образование (1927).
Во тоа време одржувал контакт со многу истакнати српски писатели како Јован Дучиќ, Алекса Шантиќ, Милош Црњански и Милан Кашанин, но и со уметници како Петар Добровиќ кој направил графики за насловната страница на неговата збирка раскази „Буња и други. во Раванград“.
Во 1928 година, Вељко Петровиќ станал потпретседател на белградскиот Пен клуб.[9] Во 1929 г. со помош на Милош Црњански, тогашен член на прес-бирото во Амбасадата на Кралството Југославија во Берлин, Вељко Петровиќ престојувал во германската престолнина каде што ги запознал водечките личности од германскиот културен живот.
На 12 јануари 1930 г. Петровиќ му ја прочитал дискусијата „Шумадија и Војводина“ на кралот Александар во свечената сала на Универзитетот во Белград.
На почетокот на мај 1930 година, како известувач на весникот „Политика“, престојувал во Будимпешта и пишувал за Србите во Унгарија и нивното културно наследство. Својот престој во Будимпешта и Сантадреха го повторил во 1961 година. По тој повод негов домаќин бил Стојан Д. Вујичиќ, доајен на српските писатели во Унгарија.
Во февруари 1936 година за редовен член е избран поранешниот дописен член на Српската кралска академија, писателот Вељко Петровиќ.[10] Во Белград во 1925 година имало Друштво на писатели, чиј претседател во тоа време бил Петровиќ. Во Белград било иницирано ново здружение на писатели од страна на белградскиот центар на Пен клубот. Првото собрание на Друштвото на писателите се одржало во март 1937 година во холот на белградската кафеана „Код две Јелена“.[11] Вељко Петровиќ бил избран за претседател на тој бурен собир, пред четириесетина присутни писатели.[12] Во јануари 1938 г. бил назначен за програмски директор на белградската радио станица.[13]
За време на Втората светска војна, извесно време бил затворен од окупаторите, поради масонското членство.
Починал во Белград во 1967 година, а со големи почести бил погребан во Алејата на народните херои на Новите гробишта.
Литература
[уреди | уреди извор]
Во литературата почнал да заработува во 1903 година во „Нови Србобран“, пишувајќи политички написи, статии, писма и преведувајќи приказни. Од 1905 година почнал да објавува стихови, раскази и литературни написи и белешки во „Српски книжевни гласник“ и „Кругот на Бранко “, а потоа во „Дело“, „Савременик“, „Нова искра“, „Босанска вила“ и „ Босанска вила". "Словенски југ". Во 1912 година го објавил том „Патриотски песни“, а во 1914 г. стихозбирка „На прагот“. Истата година подготвил две книги раскази за изданијата на Матица Српска и „Напредак“, но ракописот бил изгубен за време на војната.
Во 1920 г. почнал да ги печати неговите раскази, во книги:
- „Буња и другите од Раванград“, предвоени приказни, дванаесет раскази (1921),
- „Поместена совест“, десет раскази (1922),
- „Три приказни“ (1922),
- „Искушение“, петнаесет раскази (1924). 1925 година Српското книжевно друштво објави избор од расказите на Петровиќ (Приповетке).
Петровиќ напишал околу сто раскази, а голем број написи од литературата и уметноста во „Политика“, „Летопис“ итн. На стогодишнината од Матица Српска, Петровиќ го уредувал „Албумот на војводинската уметност“ и напишал осврт за српската уметност од крајот на 17-ти до 20-ти. век.
Вељко Петровиќ починал во 1933 година. Во декември на Генералното собрание на Читалната е избран „за заслуги во национална и културна смисла“ за нејзин почесен член.
Вељко Петровиќ бил член на Српската академија на науките и уметностите, тој бил претседател на Матица Српска во Нови Сад и Српската книжевна задруга во Белград и долгогодишен менаџер на Народниот музеј во Белград. Најмногу пишувал за Војводина, нејзиниот амбиент и луѓе, а автор е и на многу статии и студии од областа на литературата и ликовната уметност воопшто, особено војводинското сликарство од XVIII и XIX век. Добитник е на наградата на Друштвото на писателите на Југославија.
Наследство
[уреди | уреди извор]Мара Петровиќ, неговата сопруга, почитувајќи ја желбата на Вељко Петровиќ, на градот Белград му ги оставила во аманет сите културно-историски вредности што го опкружувале во нивната куќа доживотно. Тука се, пред сè, ракописи, кореспонденција и библиотеката на Вељко Петровиќ, потоа слики, стилски мебел и предмети од применетата уметност. Наследството сè уште не е отворено за јавноста, поради недостиг на средства за адаптација на семејната куќа, исто така донирана на градот, за музејски цели.
Петровиќ се јавува како еден од двата главни лика во расказот „Заминување во Киленц“ (српски: Odlazak u Kilenc) на српскиот писател Вуле Журиќ од 2014 година.[14]
По него е именувана една улица во Сомбор.
Награда „Гулабот на Вељко“
[уреди | уреди извор]Наградата востановена во 2007 година се доделува за целокупното наративно дело на современ писател на српски јазик. Наградата се доделува секоја година, во средината на октомври, на манифестацијата „Денови на Вељко“ во Сомбор. Прв добитник на наградата е Мирослав Јосиќ Вишњиќ.
Дела
[уреди | уреди извор]- 1902 година „Патриотски песни“
- 1909 година „Буња“
- 1912 година „На прагот“
- 1921 година „Буња и други од Раванград“
- 1921 година „Измамлива пролет“
- 1922 година „Променета совест“
- 1922 година „Три приказни“
- 1924 година „Искушенија“
- 1925 година „Приказни“
- 1932 година „Пука од изгорена грмушка“
- 1948 година „Препелица во рака“
- 1964 година „Здив на животот“
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „Члан САНУ“. archive.vn. 2012-12-21. Архивирано од изворникот на 2012-12-21. Посетено на 2021-02-05.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
- ↑ Давидов, Динко. Вељко Петровић (1884-1967) - Дејан Медаковић (1922-2008). Београд : САНУ, Одељење историјских наука, 2012. стр. 555–568.
- ↑ Радован Поповић: "Воћка на друму", Београд 2009. године
- ↑ "Српски сион", Карловци 1902. године
- ↑ „KAKO JE O SOMBORSKOJ APATIJI PISAO MLADI VELJKO PETROVIĆ – Ravnoplov“ (англиски). Посетено на 2021-07-24.
- ↑ Драгослав Адамовић, Радован Самарџић: "Разговори са савременицима...", Београд 1982. године
- ↑ "Србобран", Њујорк 1916. године
- ↑ "Просветни гласник", Београд 1924. године
- ↑ "Време", Београд 1928. године
- ↑ "Време", Београд 1936. године
- ↑ "Политика", 22. март 1937
- ↑ "Правда", Београд 1937. године
- ↑ "Време", 12. јан. 1938.
- ↑ Vule Žurić, Tajna crvenog zamka. Laguna, Beograd, 2015. стр. 115-128.
