Џу Си

Џу Си 朱熹
Портрет на Џу Си
Роден(а)	18 октомври 1130(1130-10-18) околија Јоуси, Фуѓен, Кина
Починал(а)	23 април 1200(1200-04-23) (возр. 69) Кина
Период	династија Сунг
Школа	конфуцијанство, неоконфуцијанство
Влијанија од Конфуциј, Менг-це, Ченг Хао, Џоу Дуенји, Ченг Ји, Џанг Ѕај
Влијаел врз Џозеф Нидам, Ванг Јангминг, Ји Ханг, Ванг Фуџе, Ќен Му, Ду Вејминг

Статуа на Џу Си пред старата академија „Белоеленска Пештера“

Џу Си или (кинески: 朱熹; пинјин: Zhū Xī; 18 октомври 1130 – 23 април 1200) — конфуцијански мислител од времето на династијата Сунг, водечки деец на Школата на раководното начело и највлијателен рационалистички неоконфуцијански мислител во Кина. Дал големи придонеси во кинеската филозофија и придал посебна важност на делата како Аналекти, Менг-це, Големото учење и Учење за средниот пат (Четирите книги). Придавал големо значење на размотрувањето (геву) и направил синтеза на сите клучни конфуцијански концепти, со тоа втемелувајќи ги во образованието на јавните личности во Кина цели 700 години. Се смета за втор најзанчаен мислител во историјата на Кина, веднаш по самиот Конфуциј.

Живот

Џу е роден во Јоуси, Фуѓен, во семејство на месен управник од Вујуен, Хуејџоу (денес во Ѓангси). Татко му бил истеран од работното место порадинеговото противење на политиката на умируавње на династијата Џурчените во 1140 г., па се посветил на образованието на синот. Со смртта на татка си во 1143 г. Џу продолжил со образованието кај семејните пријатели Ху Сјен, Љу Ѕехуј, и Љу Мјенџе. Во 1148 г., на возраст од 19 години, го положил државниот испит (кеѓу) и ја добил титулата на изучувач. Најпрвин се вработил како месен записничар на Тунган, каде службувал од 1153 до 1156 г. Во 1153 г. ја продолжил наобразбата кај Ли Тунг, следбеник на неоконфуцијанската мисла на Ченг Хао и Ченг Ји, а во 1160 г. формално станал негов ученик. По подолго време вон служба, во 1179 г., Џу е назначен за управник на Нанканшкиот воениот округ (南康軍), каде ја возобновил академијата „Белоеленска Пештера“ (白鹿洞書院). но 3 години подоцна е уназаден по чин поради неговиот напад на неспособноста и потдмитливоста на извесни видни функционери. Ова назначување на повисока служба и уназадување се повторило неколкупати. Со последниот отпуст, обвинет е за поголем број злодела и поднесена е молба за негово погубување. И острите критики упатени кон неговите учења од водечки личности, на неговиот погреб дошле речиси илјада луѓе. Осум години по неговата смрт, во 1208 г. царот Нингѕунг го рехабилитирал, почестувајќи го со посмртното име Вен Гунг (文公, „достоинственик на културата“). Околу 1228 г. царот Лиѕунг дополнително го почестил со посмртната благородничка титула „војвода од Хуеј“ (徽國公), местото на неговото семејно потекло. ВО 1241 г. е поставена негова спомен-плоча во познатиот Храм на Конфуциј во Ќуфу, и е прогласен за светец. Денес Џу Си се почитува како еден од Дванаесетте мудреци (十二哲) на конфуцијанството. Денешните синолози и Кинезите воопшто, го нарекуваат и Џу Вен Кунг (朱文公).

Учења

Четирите книги

За време на династијата Сунг, учењата на Џу Си се сметале за исравни и правоверни. Наместо да се задржи на Книгата на промените („И ѓинг“) како другите неоконфуцијанци, Џу решил да им се посвети на четирите списи Големото учење, Учење за средниот пат, Аналекти и Менг-це како главно градиво во образованието на секој државен службеник и изучувач. Напишал опширни и подробни осврти на овие четири дела. Стручната јавност своевремено не ја согледувала нивната важност, но подоцна овие станале главни учебници во конфуцијанското образование. Четирите книги продолжиле да бидат основно градиво за државниот испит во Кина сè до 1905 г., а освртите на Џоу Си играле суштинска улога во нивното изучување.

Животна сила (氣, ќи), раководно начело (理, ли) и врвната крајност (太極, тајѓи)

Џу Си сметал дека сите нешта настануваат од спојот на два општоприсутни аспекта на стварноста: ќи (чи) — животната или витална сила (физичкиот, материјален чинител) и ли — раководното начело (принцип или законитост) на разумот. Исходот од овој спој се нарекува тајѓи (тајчи) — „врвната крајност“. Џу не кажува сосем јасно што всушност е изворот на ќи, поради што постои двојба; некои го сметаат за монист, а други го толкуваат како дуалист.

Според теоријата на Џу, секој физички предмет и секој човек има ли и затоа е во допир со тајѓи во метафизичката срж. Она што го нарекуваме човечка душа, ум или дух е тајѓи (врвното творечко начело) овоплотено во една личност.

Ќи и ли делуваат заеднички и се зависни едно од друго и како двојка се составни делови од сите нешта во вселената. Овие два аспекта се пројавуваат во сите суштински битија. Кога се во живост и пораст, тука е енергетски присутен јанг, а кога се собираат и намалуваат, тогаш се гледа енергетското присуство на јин. Овие две фази постојано заемодејствуваат, при што еднаш преовладува едното, па потоа другото. Во овој процес на наизменичност се развиваат [[пет елементи (кинеска филозофија) |петте елементи]] (оганот, водата, дрвото, металот и земјата). Џу тврди дека ли е постаро дури и од Небото и Земјата

Оваа замисла за метафизичкиот двоец на Џу Си е мошне слична на будистичките претстави за 理 ли (раководно начело) и 事 ши (случки, работи), иако Џу и неговите следбеници нагласувале дека не станува збор за заемка од будизмот, и дека овие претстави веќе постоеле многу одамна, во Книгата на промените.

Џу сметал дека Врвната крајност за која тој зборува складна со начелото на таоизмот, но дека тајѓи има поинаква смисла од тао во таоизмот. Тајѓи е разликувачко начело што се отелотворува со изродувањето на нешто ново, додека дао е нешто тивко што работи да ги сведе сите нешта на еднообразност и неразличивост. Џу тврди дека постои тежнеење кон складност која не е статична и празна, туку динамична, и дека самата Врвната крајност постојано делува и твори.

Човековата природа

Џу Си сметал дека неговиот претходник, конфуцијанскиот мислител Сјин-це, бил кривоверник бидејќи застранил од ставот за вродената добрина на човекот која ја застапувал Менг-це. Дури и кога луѓето постапувале неморално, на крајот врховниот поредок секогаш е добар. Причината за неморалните постапки е ќи. Според неговата метафизика, сè во природата има ли и ќи. Ли е начелото што раководи со вселената и се содржи во сите нешта. Секој човек има совршено ли и како таков, секој треба да постапува совршено морално. Меѓутоа, другиот елемент, имено ќи, исто така е во сите нешта и го заматува нашето морално совршентво. Задачата на моралното воспитание е да се исчисти нашето ќи. Доколку тоа е чисто и урамнотежено, тогаш чицето може да постапува совршено морално.

Познанието и делувањето

Според епистемологијата на Џу Си, спознавањето и делувањето се нераздвојни делови од постапките на умниот човек. Иако делувањето подразбира претходно размислување, Џу вели дека „Познанието и делувањето не можат едно без друго. Како што човек не може да оди без нозе, а има очи, и не може да гледа без очи, а има нозе“. По редослед прво доаѓа познанието, но по важност делувањето е побитно."

Размотрување на нештата и дополнување на знаењето

Како рационалист, Џу Си се залагал за приодот на размотрување на нештата (格物致知, геву џеџе). Се поставува прашањето како треба да размотруваме и за какви нешта станува збор. За Џу, нештата се моралните начела, а размотрувањето подразбира обраќање внимание на сенешто, било да е она што го читаме во книгите или тоа со кое се среќаваме во секојдневниот живот because "moral начела are quite inexhaustible".

За верата

Џу Си не ги прифаќал традиционалните претстави за Господ или Небото (тјен), иако зборува дека неговите сопствени идеи се одраз на традиционалните. Ја поттикнувал агностичката струја во конфуцијанството бидејќи сметал дека Врвната крајност има рационално начело, како интелигентна и поредочна волја која владее со вселената. Сметал дека Небото и Земјата сами по себе немаат ум, туку имаат задача да ги израѓаат нештата. Џу не дава јасен став дали станува збор за свесни и интелигентни постапки.<See W.T.Chan Source-Book Zhu Xi, Ch. 11, # 127, pg. 643> Не го поддржувал обожувањето на духови и принесувањето дарови за икони. Сметал дека култот кон предците треба да биде чин на споменување и благодарност, но не го признавал постоењето на мртви души.

Медитација

Џу секојдневно применувал медитација наречена ѓингѕуо слична на будистичката дјана или чан динг, но не сосема иста како неа. Таа не подразбира престанок на сите мисли како во некои облици на будизмот, туку се одликува со спокојно созерцание со цел да се урамнотежат различните страни на личноста и да се овозможи сосредоточена мисла и задлабочување.

Ваквата медитација ја сметал за конфуцијанска бидеќи со неа лицето го користи разумот за да стекне чувство на единство со вселената.

За образованието

Писмо од 1194 г. во кое Џу му дава напатствија на подреден чиновник

Џу Си сметал дека мудроста доаѓа само преку образованието и силно се посветувал на учителската работа, со желба да им пружи можност на сите да работат кон таа цел.

Имал негативен став кон печатарството и размножувањето на книги, сметајќи дека учениците нема да им се посветуваат на книгите што ги читаат поради големата достапност на сеакви материјали. Разочаран од постоечките училишта, решил да започне просветна дејност во склад со неговите убедувања и основаал своја академија наречена „Белоеленска Пештера“.

Таоистички и будистички влијанија

Трудовите на Џу се од големо значење за конфуцијанското толкување на таоизмот и будизмот, кое по неговата смрт станало норма за сите конфуцијанци. Иако прифатил идеи од овие учења, Џу се разликувал од претходните неоконфуцијанци по тоа што строго се придржувал до конфуцијанското учење за моралното воспитание како постојана дејност. Сметал дека будистичките убедувања го поматуваат и заблудуваат исконскиот ум на човекот, воедно водејќи го до расипување на меѓучовечките односи.

Оставнина

Од 1313 па сè до 1905 г. Џуовиот осврт на Четирите книги претставувал темел на образованието на јавните личности во Кина. Неговото учење игра суштинска улога во мислата неоконфуцијанските филозофи како Ванг Фуџе, иако по два и пол века се јавуваат и неистомисленици како Ванг Јангминг и претставниците на Школата на умот.

Филозофија на Џу Си нашла свој продолжеток во Интелектуалната револуција од 1917 г. а подоцна и претолкувана во облик на метафизичката мисла на Фенг Јоулан.

Неговата мисла стекнала влијание во Јапонија, каде се нарекува шушигаку (朱子学, „Школа на учителот Џу“) и во Кореја, под називот чучахак (주자학, „Учење на учителот Џу“).

Краснопис

Краснопис од свиокот Сламеница

Уште од детството, Џу Си учел краснопис (калиграфија) од татка си, а потоа и од големите мајстори на тоа време. Најпрвин го научил стилот Цао Цао, но подоцна се доостручил во обичното писмо на Џунг Јао и слеаното косо писмо на славниот краснописец Јен Ченгќинг. Иако оставил само делчиња од неговите раскописи, неговата исклучителност како мајстор на убавото пишување е позната и до денес, но засенета од филозофските дела. Бил вешт во слеано и косо пишување, особено со големи знаци, но она што преостанува денес се кратки прибелешки и слеани реченици. Неговите ракописи денес се чуваат во Музејот на Нанѓинг, Дворскиот музеј во Пекинг, Покраинскиот музеј на Љаонинг, Дворскиот музеј во Тајпеј и Националниот музеј во Токио, Јапонија. Некои парчиња се чуваат во лични збирки во Кина и прекуокеанските земји. Значаен пример за последниот случај е познатиот спис Сламеница.

Поврзано

• Неоконфуцијанство
• Четири книги и пет класици

Надворешни врски

• Џу Си — Семрежна енциклопедија на филозофијата (англиски)
• Дела од {{{name}}} на проектот „Гутенберг“
• Кобзев А.И. (2006). Чжу Си. Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. 1. Философия. М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН. стр. 593–596.