Христијанството во Македонија

Христијаните се најголемата верска заедница на територијата на Република Македонија со околу 65% од населението. Од вкупниот број на христијанско население, околу 95% припаѓаат на православните христијани, 3% на протестантските додека 1,2% припаѓаат на католичките христијни. Прв кој го проповедал евангелието во Македонија бил апостол Павле, каде во тоа време биле основани и првите христијански заедници и цркви. Според Новиот завет, првиот жител на Македонија кој го прифатил христијанството е Света Лидија Македонка.

Најголема улога во христијанизацијата на земјата според традицијата има формирањето на Охридската архиепископија како наследник на архиепископијата во Јустинијана Прима, заедно со нејзините мисионери Свети Кирил и Методиј, Свети Климент Охридски и Свети Наум Охридски. Во времето на цар Самоил, Охридската црква била подигната на ранг патријаршија, за да во 1767 година таа биде укинета. По крајот на Втората светска војна била основана Македонската православна црква - Охридска Архиепископија која се изјаснува како наследник на средновековната Охридска архиепископија. Денеска, во Македонија има регистрирано 12 црковни тела.

Историја

Ранохристијанство

Апостол Павле

Главна статија: Мисијата на Апостол Павле во Македонија

Христијани во Македонија
Православни			95 %
Протестанти			3 %
Римокатолици			1,2 %
Други			0,8 %

Христијанството во Македонија започнало да се проповеда уште во апостолско време. По прифаќањето на христијанството, апостол Павле станал првиот проповедник на новото месијанско учење при своите мисионерски патувања. Апостол Павле, за време на своето мисионерство, спровел повеќе мисионерски и благовеснички патувања, во текот на коишто тој го проповедал меѓу еврејското и паганското население. Апостол Павле во Македонија бил четирипати. При второто мисионерско патување, во 50 или 51 година ги основал црквите во Филипи, Солун и Берија (Дела 16,9-17,14). 2). При своето трето мисионерско патување, во 57 година, посетувајќи ги вторпат истите места. Заедно со Лука ја крстосувал Македонија, проповедајќи го Евангелието низ сите македонски градови до Илирик и до источниот брег на Јадранското Море. Во тоа време, во Македонија, го напишал и го испратил Второто послание до Коринтјаните (Дела 20,1; 2. Кор. 2, 12-13; 2. Кор 7,5-9; Рим 15,19; Дела 20,2). 3) Во 58 година минал по третпат низ Македонија, враќајќи се кон Ерусалим и ги посетил градовите по обратен ред: Берија, Солун, Филипи (Дела 20,3-6). 4) И, четврти пат, кога од Македонија го напишал и испратил Првото послание до Тимотеја, во 64/65 година (1. Тим. 1,3).

Своето прво патување надвор од Азија, апостол Павле го направил во Македонија. Тоа започнало во 51 година, а завршило во 54 година, при што во текот на тие години апостолот Павле посетил и некои грчки градови, каде што, исто така, биле основани христијански црковни општини за што сведочат и „Делата Апостолски“. . На тие негови патувања го придружувале и Лука, Тимотеј, Сила и Тихик, кои и самите, независно од светиот апостол Павле, работеле на христијанизацијата на народот на овие простори. Низ Македонија проповедал и Апостол Андреја, кој го поставил Апостол Урбан за прв епископ во Македонија. Апостол Силуан бил првиот епископ на Солун, а Епафродит во Адрија или Адријакија (погранично место со Тракија). Од учениците, Аристарх и Секунд биле по потекло од Солун, Епафродит бил од Филипи, а Гај од Добер (Дервија) кој најверојатно се наоѓал накаде меѓу Струмица и Валандово.

Во тоа време Македонија била во составот на Римското Царство, така што често ги менувала своите граници и својот етнички состав. Едно од првите споменувања за патувањата на апостолите во Македонија се наоѓа во Дела на светите апостоли најверојатно напишано од страна на апостол Лука, каде се вели:

... на Павлe му се јави ноќно видение: некој Македонец застана пред него и му се молеше, велејќи: „Дојди во Македонија - помогни ни! И кога го виде видението, веднаш побаравме да отидеме понатаму во Македонија, заклучувајќи дека Бог нè повикал да им го проповедаме Евангелието. Потоа отпловивме од Троада и патувавме право кон Самотрак, а на идниот ден во Неапол,

Апостол Павле прв го проповедал евангелието во Македонија

Значење

Најголемите историски извори за мисионерството на Апостол Павле претставуваат писмените споменици на тертиот период од историјата на Апостолскиот век, односно пишувањето на Двете посланија на св. ап. Павле до Солунјаните и Посланието до Филипјаните. Двете посланија до Солунјаните се најрано напишаните посланија на апостол Павле. Тие го сочинуваат едниот од најстарите делови на Новиот завет. И двете посланија апостол Павле ги испратил од Коринт до Солунската Црква за време на неговото второ патување. Солунската Црква била една од повеќето цркви во Македеонија што биле создадени при второто големо патување на апостолот. Посланијата до македонските цркви претставуваат пред сè посланија на комуникација (општење). Оваа одлика особено се однесува на Посланието до Филипјаните. Посланието до црквата во Филипи се одликува со особрено личен карактер и богатство на конктерни историски содржини. Тоа био напишано кога апостолот се наоѓал во затвор.

Филипи

Градот Филипи станал првиот град во Европа, каде што било проповедано и прифатено христијанството. Кога христијанството се пренесувало од Азија во Европа, првата црква на европскиот континент била формирана „,во Филипи, кој во тој дел на Македонија е прв град, римска колонија“ (Дела 16,12). Изразот „прв“ (prwvth), како што се заклучува според старите монети, се давал како епитет на главните градови на провинции, но и на некои значајни градови, а таков значаен град бил и Филипи, бидејќи бил градот на Филип и Александар Македонски.

Уште со самото пристигнување во Филипи, апостол Павле и неговите сопатници започнале да го проповедат христијанството. Слушателите на апостолот Павле пред сè биле Македонци, а тоа може да се заклучи од Посланието на апостол Павле до Филипјаните, каде се вели дека во Филипи имало многу мал број Евреи и Грци.

Во Филипи според Новиот завет се случило и првото крштевање и тоа на Света Лидија Македонка. Така Лидија станала првата христијанка во Македонија и во Европа која го примила христијанството од апостол Павле. Евангелието кога стигнало во Европа не го пресретнале мажите, туку жените, бидејќи тие први се појавиле пред апостолите. Апостол Павле активно ги вклучил и жените во мисионерството и во евангелизацијата во ранохристијанската црква. Според верувањата, Света Лидија била гостопримлива па ги понудила апостолите да живеат во нејзиниот дом. По заминувањето на апостол Павле со придружниците, се претпоставува дека апостол Лука останал да живее во куќата на Лидија. Куќата станала првиот христијански храм во Европа, по примерот од куќата на Марија, мајката во Ерусалим. Се смета дека Лидија е основоположник и на црквата во Тијатир која е една од седумте цркви во Азија, за коишто зборува свети Јован во Откровението.

Освен Лидија, во Библијата се спомнуваат и Еводија и Синтихија како и мажите Епафродит и Климент.

Единаесет години по заминувањето од Филипи, пред крајот од своето прво затвореништво во Рим (63/64 г. Филип. 1,25-26; 2,24; 4,22; 1,13; 1,1; 2. Тим. 4,9-10), на христијаните од првата Црква во Европа, апостол Павле им напишал Послание и го упатил „до сите светии во Христа Исуса, што се во Филипи, со епископите и ѓаконите“ (Филип. 1,1).

Солун

Откако го оставил во Филипи апостол Лука, апостол Павле со Сила и Тимотеј заминале за Солун (). Тоа се случило во пролетта во 50-тата година по патот Вија Егнација, каде според евангелието по шест дена пешачење пристигнал во Солун. Таму неговата проповед ја прифатиле малкумина од Евреите, додака пак поголем број од оние кои го прифатиле неговото учење биле главно Македонци и Грци. Апостол Павле, Сила и Тимотеј почнале да го проповедаат евангелието во куќата на Јасон, во неговата ткајачница, во приватни домови. И покрај првичните успеси (Дела 17:4) апостол Павле и неговите сотрудници морале ноќе да побегнат и да го напушти градот, бидејќи против нив се побуниле Евреите од Солун, припишувајќи им политички намери „против заповедите на ќесарот, изјавувајќи оти има друг цар – Исус“ (Дела 17:7).

Апостол Павле во Македонија се вратил по осум години. Според Второто послание до Коринтјаните:

Кога дојдовме во Македонија, никаков мир немаше телото наше; во сè бевме во маки; однадвор напади, однатре страв

Самите прогонства придонеле христијанската заедница од тој крај повеќе да с зближат. Солунската црква апостолот Павле му дала и тројца сотрудници: Секунд – придружник на последното патување ( Дела 20,4; 27,28; Кол. 4,10; Филип. 1,24) и „Гај и Аристарх Македонци“ (Дела 19,29). Аристарх бил со него и во затворот во Рим.

Берија

Во 51 година, апостолите Павле, Сила и Тимотеј го напуштиле Солун и заминале во Берија, која се наоѓала во третата македонска управна област каде за прв сопатник на апостол Павле станал Сосипатр Пиров (Дела 20,4). Оставајќи ги Сила и Тимотеја во Берија, свети апостол Павле одлучил да ја напушти Македонија и, по море, заминал за Атина (Дела 17,15).

Македонија и Новиот завет

Во Новиот завет Македонија и Македонците се споменати 28 пати во 24 стихови.

Делови од Библијата каде се споменува Македонија:

• „Тој реши да се врати во Македонија...“ (Дела 20,3).
• „И излезе за да тргне кон Македонија...“ (Дела 20,1).
• „А кога Сила и Тимотеј слегнаа од Македонија, Павле беше...“ (Дела 18,5).
• „Павле науми, откако ќе ја мине Македонија...“ (Дела 19,21).
• „Ќе дојдам при вас, откако пропатувам по Македонија, оти ќе минам преку Македонија“ (1. Кор. 16,5).
• „И преку вас да заминам за Македонија, а од Македонија пак да дојдам при вас“ (2. Кор. 1,16).
• „Се фалам со вас пред Македонците дека Ахаја...“ (2. Кор. 9,2).
• „Па, ако дојдат со мене Македонци и ве најдат неприготвени..“ (2. Кор. 9,4).
• „Гаја и Аристарха, Македонци, Павлови придружници,...“ (Дела 19,29) итн.

Прогони на христијаните

Свети Димитриј Солунски

Римјаните раните христијани ги нарекувале атеисти, безбожници поради нивното одбивање да ги прифатат римските богови Првиот поголем прогон на христијаните започнал во времето на римскиот цар Нерон (54-68). Во 64 година во Рим избил голем пожар. Царот за подметнувањето на пожарот ги обвинил христијаните наложувајќи им да го напуштат градот. За време на овој прогон, христијаните биле распнувани на крст, фрлени во Тибар или предавани на дивите животни во амфитеатрите. Меѓу овие први маченици се наоѓаат и Апостол Петар и Апостол Павле кои биле погубени во 67 година

Најпознат маченик од тој период е Свети Димитриј Солунски.

Среден век

Ран среден век

Како резултат на христијанизацијата извршена во првите три века, веќе на почетокот на 4 век христијаните на просторот на Македонија имале организирана црква со црковна ерархија, чии епископи понатаму редовно учествувале на помесните и вселенските собори. Така на Вториот вселенски собор учествувал Паригориј, првиот скопски митрополит и неговиот суфраган, епископот на Улпијана (денешен Липљан).

Во Македонија христијанството, како впрочем и во целото тогашно Римско Царство, почнало посебно да зема замав кога римскиот цар Константин Велики во 313 година го прекинал прогонството на христијаните и со указ им дал можност на христијаните слободно да ја исповедаат и да ја проповедаат својата вера. Во Македонија од тоа време се познати епископските седишта во Солун, Стоби, Скупи, Астибо и Хераклеја. Кон крајот на 5 век Солун станал седиште на архиепископија, а Скупи на митрополија.

Епископијата во Стенче е најстаратата позната ранохристијанска епископија во Република Македонија и досега најстарата позната ранохристијанска црква во Полог која се наоѓа на археолошкото наоѓалиште Градиште, кај селото Стенче, оддалечено 12 км. од Гостивар. Најсигурна потврда за тоа се трите ранохристијански крстилници крај црковниот комплекс од истиот период - крајот на 4 и почетокот на 5 век. И покрај тоа што во Стенче нема монументален ранохристијански објект како во Скупи, Стоби, Хераклеја и во Лихнид, откритието во доцноантичкиот град кај Стенче е редок научен феномен..

Јустинијана Прима

Главна статија: Јустинијана Прима

Свети Димитриј Солунски

На почетокот од 6 век црквата во Македонија веќе била силно утврдена и во тој период во Македонија, во селото Тауресиум (денешен Таор), покрај Скопје се родил римски цар Јустинијан I (527-565), кој го направил Римско право и кој дал значен придонес во литургиската и архитектонската христијанска наука. Општо е познато дека Јустинијан I врз основа на своето лично подвижничко искуство интензивно работел на литургиски и теолошки текстови и дека за негово време е подигната и изградена можеби најубавата и најголемата христијанска црква во православието - Света Софија во Цариград. Во тоа време, скупскиот митрополит Кателијан бил издигнат на ниво на автокефален Архиепископ, и тој бил првиот Архиепископ на Архиепископијата Јустинијана Прима. Со царски декрет градот многу бегу по своето основање станал центар на политичко-административната, на црковната и на воено-стратегиската власт во префектурата Илирик која се протегала од Дунав па до Крит. Меѓутоа, по смртта на Јустинијан во 565 година значењето на градот започнало да се намалува за да кон почетокот на 7 век најверојатно и исчезне. Останати познати архиепископи се Бененат, Павле, Јован I, Леон и последниот Јован IX, кој во 680-681 година учествувал на Трулскиот собор во Цариград.

Црковната традиција оваа архиепископија ја поврзува со Охридската архиепископија, затоа охридските архиепископи од 12 век до 14 век ја носиле титулата „архиепископи на Јустинијана Прима“. Архиепископите биле наследници на скопските епископи, а епископот на Јустинијана Прима Антис, станал архиепископ на сите диецези во Источен Илирик. Ова е запишано во 131 Јустинијанова новела, а на која се темелат правата, привилегиите и самостојноста на Јустинијана Прима. Таа традиција се изразувала и во стремежот и барањата на македонските преродбеници за автокефална црква во XIX век.

Развиен среден век

Христијанизација

Главна статија: Христијанизација во Македонија

За време на византиските цареви Јустин I (518-527) и Јустинијан I (527-565), Словените почнале да ја напаѓаат Византија. Околу 615 година Словените конечно се оприсутниле по целата терторија на Балканскиот Полуостров. Јужните Словени стапиле во контакт со византиското духовно и културно наследство. Во прстенувањето со најмоќната цивилизација на тогашниот свет, започнала преобразба на словенските обичаи и прифаќање на византиските.

Во 6 век на територијата на Македонија е извршена словенска колонизација при што доаѓа до мешање на староседелците со Словените. Прашањето за христијанизацијата на Словените во Македонија, бездруго е едно од најзначајните во склопот на прашањата за македонската култура и цивилизација. Првиот и ретко категоричен одговор го се наоѓа во беседата на Црноризец Храбар:

Порано, Словените незнабошци, уште немаа книги, туку со рески и црти читаа и гатаа. А кога се покрстија, беа принудени да ги пишуваат словенските зборови со римски и со грчки букви

Христијанизацијата во Македонија од 7 до 9 век се развивала во рамките на Византија. Затекнатото несловенско население во византиската провинција на Македонските Словени имало византиска христијанска управа. Така започнала да се шири и христијанската просвета меѓу словенските народи.

Монаштво

Во текот на 9 век, на просрот на денешна Македонија се појавило монаштвото. Монаштвото на Балканот пристигнало од православните монашки центри во Египет, Синај, Палестина и Сирија. Од нивните пазуви се изнедрила богата и опитна мистично-аскетска литература. Бугарија прва го прифатила овој начин на христијанска аскеза кога нејзиниот прв христијански цар Михаил - Борис се замонашил. Тој бил првиот словенски владетел меѓу монасите. Првото словенско монаштво било општежително (киновитско). Од општежителното произлегло пустиножителното монаштво. Центар на киновитското монаштво бил охридско-преспанскиот регион во 10 век.

Во овој бележит центар на анахоретското монаштво се подвизувал преподобниот отец Јован Рилски, во првата половина на 10 век. Во текот на 11 век и на почетокот на 12 век се појавиле голем број испосници, од кои најпознати се Прохор Пчињски, Гаврил Лесновски и Јоаким Осоговски. Еремитското монаштво се појавило спонтано, како плод на вистинска христијанизација на овие простори. Монашката анахореза во Македонија се развивалка имајќи го за свој прототип анахоретското монаштво на Света Гора. Од суштествено значење за разбираењето на пустиножителскиот тип на монашко живеење претставува прашањето за причината на неговото појавување.

Браќата Кирил и Методиј

Фреска на Светите Браќа во манастирот св. Јован Бигорски, дебарско

Во 800 година Западна Европа била скоро целосно христијанизирана. На почетокот на 9 век била веќе подготвена солидна основа за поширока и поорганизирана мисионерска активност во Македонија. Во тоа време Византиското Царство доживува нов расцут на културен план, па овој бран ги заплиснува и градовите што биле оддалечени од Цариград, посебно Солун. Во првите децении на 9 век во Солун живеело и семејството на високиот службеник на царската власт, помошник на византискиот стратег на Солун и солунската област. Тоа бил Лав со својата сопруга Марија. Тие имале повеќе деца, но се спомнуваат само имињата на најстариот - Методиј и најмалиот Константин.

Браќата биле испратени во мисија кај Сарацените (Арапите) во Багдад, која како и Хазарската и Моравската мисија претставувале дел од политичката програма на Византија, чија основна цел е да ги христијанизираат Сарацените, Хазарите, Моравските Словени, Бугарите, Русите и другите народи на исток и север од Византија и да им ја наметнат византиската црковна власт. Кога хазарскиот цар Каган побарал од византискиот цар Михаил проповедници тогаш двајцата браќа биле повикани. По ова следувало и христијанизација на овие простори. По ова следувала и Мравската мисија на повик на царот Ротислав. По крајот на оваа мисија на повик од римскиот папа заминале во Рим каде Свети Кирил починал а Свети Методиј се вратил во Македонија. Методиј бил епископ на Брегалничката епархија.

Значењето и улогата на браќата за христијанството е тоа што ја превеле Библијата на старословенски јазик како и другите дела што биле потребни за да можат црковните служби да се молитвословат на јазикот на кој зборувал народот. Нивното дело со помошта на бугарскиот цар Борис I го продолжиле Климент и Наум Охридски, Константин Брегалнички и нивните ученици кон крајот на 9 и почетокот на 10 век.

Климент и Наум Охридски

Споменик на Светите Климент и Наум Охридски во Скопје

Мисионерската, учителска и просветителска дејност на Свети Кирил и Методиј била наследена од страна на нивните ученици Климент Охридски и Наум Охридски. Во текот на овој период Македонија била во голема мера христијанизирана. Во 9 век, делови на Македонија биле во составот на Првото Бугарско Царство.

Дејноста на Климент била поврзана со христијанизирањето паганското население, како и со основањето и организирањето на првата епископија во Охрид, во областа Кутмичевица. Тој е првиот македонски епископ во новоформираната Дремвицко-величка епархија. Климент, македонскиот етнички простор го поделил на 12 околии , каде службен јазик и писмо бил словенскиот, а црковниот клир бил ослободен од плаќање даноци на Бугарија .Најстарата средновековна македонска книжевна школа односно Охридската книжевна школа била формирана во 886 година од страна на самиот Климент Охридски, а од 893 година му се придружил и Наум Охридски. Во најстарите зачувани ракописи се вбројуваат глаголските ракописи како: Асеманово евангелие, Синајски псалтир, Синајски еухологиј. Од понов период се ракописите со кирилско писмо како што се: Добромирово евангелие, Битолски триод, Охридски апостол, Болоњски псалтир.

Свети Наум по враќањето во Македонија во 893 го изградил манастирот посветен на Светите архангели Гаврил и Михаил, на другата страна од Охридското Езеро, на спротивната страна од манастирот „Свети Пантелејмон” во кој служел, живеел и се подвизувал Свети Климент. Овој манастир е изграден во 895 година, а бил осветен од страна на Свети Климент. Во него Свети Наум го примил монашкиот чин. Манастирот денес го носи неговото име, а во манастирската црква се наоѓа и наумовиот гроб.

Наследниците на Св. Климент, духовни и граѓански управители на македонските автономни области ја носеле титулата „епископ на словенски јазик“ [1], каде што старословенскиот збор „јазик“ означува „народ“ т.е. етнос. По Св. Климент, имало уште 3 генерации словенски епископи, од кои зачувано е името на „епископ Марко на словенскиот народ“[2]. Сето ова доведува до заклучок дека македонското население било одделно од бугарското и останатото околно население.

Богомилство

Главна статија: Богомилство

Свети Наум и Богомилите.jpg

Богомилството е верско учење во средновековна Македонија и пошироко. Се појавило како реакција на социјалното раслојување што настанало како резултат на воведувањето на феудализмот и на поддршката на власта од страна на официјалната христијанска црква. Богомилството било дуалистичко учење според кое реалниот свет го создал не Богот, туку ѓаволот. Богомилите го отфрлале крстот како свој верски симбол, не граделе цркви и своите обреди ги вршеле на отворен простор, ја осудувале црковната хиерархија и сметале дека Исус не бил Син божји, туку обичен човек. Според некои мислења, влијанијата на другите еретички учења, заедно со оние од античката филозофија придонеле до синтетизирање на богомилите во една средина со паганските елементи на Словените. Името го добиле по попот Богомил, по кого, пак, е наречено селото Богомила.

Во времето кога се појавило богомилството, територијата на Македонија била вклучена во составот на Првото Бугарско Царство. Околностите во кои се нашле Македонците, посебно се влошиле во средината на 10 век, за време на владеењето на царот Петар (927-969), кога нагло биле зголемени даноците за големиот воено-административен апарат, кога ги завршил своите освојувачки походи.

Власта и официјалната христијанска црква жестоко ги прогонувале богомилите, поради што богомилството замрело. Покрај тоа ги палеле богомилските книги, поради што денес малку се знае за богомилството и тоа пред сè од списите на нивните противници, каде богомилските ставови биле критикувани.

Самоилово Царство

Главна статија: Црквата во Самоиловото Царство

Базиликата Свети Ахил

Црквата Света Софија, седиште на Охридската архиепископија

По смртта на Свети Климент во 916 година територијата на Македонија била поделена на нови македонски епархии, кои биле управувани од епископи. Црква во тогашното Самоилово Царство започнала да функционира како вистинска самостојна црква со сопствен поглавар и Свет синод, чие седиште се наоѓало во Преспа, во тогашната престолнина на цар Самоил. За прв патријарх бил назначен г.г. Герман, чие патријаршко име е врежано во царската катедрала Свети Ахил на Голем Град. Цар Самоил се наоѓал во континуирана војна со Византија и не ја признавале јурисдикцијата на царевиградскиот патријарх над епархиите во Македонија. Заради тоа Самоил царската круна ја добил со благослов на Римскиот папа Григориј V. а локалната црква била воздигната на ранг на патријаршија во година која не е точно утврдена (најверојатно 997 или 999 година). Самоил ја зграбил круната од Рим. Заедно со царската круна папските делегати донеле и црковни симболи за Филип Охридски. Најверојатано е дека Папата го удостоил Самуил со титулата рекс што значи дека добил кралска круна, на латински наречена corona. Треба да се истакне дека Римската црква со царска титула единствено ги удостоила франечките владетели почнувајќи од Карло Велики и германските владетели од Отон I.

Новиот охридски патријарх, според вообичаената практика во христијанските држави, заедно со своите црковни великодостојници и со папските делегати, го миропомазал Самоил за цар. Тогаш царската престолнина од Преспа била пренесена во Охрид, а со тоа и седиштето на патријаршијата. Јурисдикцијата на Охридската патријаршија се простирала низ целата држава на Самоил, а како се ширело Самоиловото Царство, така се проширувала и јурисдикцијата на црквата.

Македонската држава добила македонска црква, што довело до создавање на две посебни патријаршии, македонска и бугарска. Македонскиот патријарх во 998 е г.г. Герман , а на бугарскиот патријаршки преславски престол седи г.г. Глигориј.Според историските податоци, во склоп на Охридската патријаршија, покрај епархиите во Македонија, влегувале и епархиите во Тесалија, Епир, Албанија, Дукљан, Травунија, Захумје, Рашка, Босна, Срем и подунавска Бугарија. Со покрстувањето на Русите во 10 век и со првите контакти на Самоиловиот двор со дворот на царот Владислав, од Македонија кон Русија почнала да се движи целата христијанска просвета, култура и писменост. Руската црква сè до 1037 година се наоѓала во диецезата на Охридската патријаршија. По Битката на Беласица, византискиот цар Василиј II не ја укинал нејзината автокефалност, туку само Патријаршијата ја симнал во ранг на Архиепископија. Границите останале исти, како и нејзините права и привелегии. Во тоа време под јурисдикцијата на Охридската архиепископија се наоѓале 31 епархиии. Охрид станал важен црковен центар за поголемиот дел на Балканскиот Полуостров, кој по значење стоел еднакво со древните духовни катедри, како што се Рим, Цариград, Ерусалим, Антиохија и Александрија.

Период до доаѓање на Османлиите

По распаѓањето на Самоиловото Царство, Василиј II Македонецот ја намалил диецезата на Охридската патријаршија само на Тема Бугарија т.е. на најголемиот дел од Македонија, Србија и Црна Гора. По смртта на Василиј II (1025 година) престанала толерантната политика кон Охридската архиепископија. На чело на Охридската архиепископија биле поставувани грчки архиепископи.

Во Бугарија во 1185 година избувнало востание и Асеновците го создале Второто Бугарско Царство. Во 1176 година била основана самостојна Бугарска црква во лицето на Трновската архиепископија. Во составот на Второто Бугарско Царство се наоѓала и Македонија, но Охридската архиепископија и понатаму делувала но со намалена јурисдикција за сметка на Трновската архиепископија. Бугарскиот архиепископ ги прогонил сите епископи Грци и на нивно место поставил словенски епископи, кои самиот ги хиротонисал.

Второто Бугарско Царство се распаднало по смртта на царот Калојан во 1207 година. Тогаш во Македонија, во Просек (Демир Капија) се утврдил Севастокрар Стрез, кој успеал да ги привлече кон себе соседните македонски градови, меѓу кои и Охрид. Охридската архиепископија, веќе со многу намалена диецеза, се простирала само на територијата на Стрезовото кнежевство, меѓутоа била ослободена од притисокот на Трновската архиепископија. Интересите на Стрез и на Охридскиот архиепископ се совпаѓале во настојувањето да се зачува независноста на кнежевството и на Архиепископијата. За време на владеењето на Стрез, Охридската архиепископија успеала кон себе да врати некои свои епархии, кои и биле одземени од Трновската архиепископија.

По смртта на Стрез (околу 1215) неговото кнежевство било разделено помеѓу Солунското латинско кралство и Епирското Деспотство, а Охридската архиепископија ги изгубила своите јужномакедонски епархии - Мегленската и Струмичката. Во меѓувреме, Охридската архиепископија заедно со градот Охрид, потпаѓајќи под власта на Епирскиот деспот Теодор, повторно успеала да поврати некои од епархи. Тогаш, архиепископијата имала доминантна положба во државата и повторно успеала да ја прошири својата јурисдикција, преземајќи ги одново Скопската, Серската и Сервиската епархија.

Крунисувањето на српскиот цар Душан во Скопје

Во ова време започнала борба меѓу словенските и грчките епископи. Во Охрид бил свикан архијерејски собор под претседателство на архиепископот Димитар Хоматијан. Епископите биле разделени во две групи: на чело на грчката група стоел Воденскиот митрополит, а македонската група ја предводел Мегленскиот епископ. Спорот настанал околу признавањето на епископскиот чин на епископите кои биле поставени од Калојан. По интервенција на деспотот Теодор Комнин направен бил компромис: грчките епископи поставени од Калојан требало да ги напуштат епархиите, а на нивно место да бидат хиротонисани домородни епископи од македонско потекло.

Во Епир, Тесалија и Македонија било основано Епирското деспоство, во чиј состав влегувало и седиштето на Охридската архиепископија. Согледувајќи го непријателството меѓу никејскиот цар Ласкар и епирскиот деспот околу наследството на византискиот престол, монахот Сава побарал автокефалност на Српската православна црква од патријархот во Никеја.

Наследниците на Свети Сава, со поддршка на династијата на кралот Немањиќ во 1346 ја создале Печката патријаршија. Со зголемувањето на улогата на српската држава, истоивремено растела и моќта на српската црква. Охридската архиепископија постепено започнала да ги губи своите територии. Кога царот Душан завладеал со целата територија на Македонија во неговата држава се нашле две автокефални архиепископии Охридската и Печката. На државниот собор во Скопје, во 1346 година, дотогашниот печки архиепископ Јаниќиј II свечено бил прогласен за српски патријарх, а подоцна од неговите раце Душан ја примил круната. На крунисувањето биле присутни и Охридскиот и Трновскиот архиепископ.Охридската архиепископија за време на цар Душан останала автокефална. Архиепископите во тоа време биле назначувани од страна на епископите.

Доцен среден век

Јурисдикцијата на Охридската архиепископија по распаѓањето на Душановото Царство била разделена во повеќе деспоства меѓу кои и кралството на Волкашин во кое влегувало и седиштето на архиепископијата, градот Охрид. Кралот Волкашин, а по него и неговиот син Крале Марко ја почитувале автокефалноста на Охридската архиепископија. Таа претставувала единствен црковен авторитет во државата на Волкашин. Во негово време Охридската архиепископија се издигнала во секој поглед и се проширила територијално. Кон неа биле приклучени Скопската, Кичевската и Призренската епархија.

Османлиско владеење

Црквата Пресвета Богородица Перивлептос, седиште на Охридската архиепископија по доаѓањето на Османлиите

Во последните години од 14 век Македонија потпаднала под власта на Отоманското Царство. Османлиите не посегнале по автокефалноста на Охридската архиепископија. Со конечното потпаѓање на Балканскиот Полуостров под османлиска власт во границите на империјата се нашле четири самостојни православни цркви: Цариградската патријаршија, Охридската архиепископија, Печката патријаршија и Трновската патријаршија.

Во почетокот на 15 век кон Охридската архиепископија биле приклучени Софиската и Видинската епархија, кои биле одземени од Цариградската патријаршија. Кон средината на истиот век кон неа биле приклучени Влашко и Молдавија, а подоцна и некои православни општини во Италија и Далмација. Иако се проширила јурисдикцијата на Охридската архиепископија, сепак таа претрпела големи материјални штети од страна на новите владетели. Освојувањето на Македонија било придружено со пустошење на градовите и селата и со грабеж на христијанските имоти. Со раселувањето на населението епархиите ги губеле своите приходи и осиромашувале. Дошло до масовно потурчување на христијанското население. Охридските архиепископи не можеле да им помогнат на своите верници, а Архиепископијата била приморана да плаќа големи даноци.

Седиштето на архиепископијата, црквата Света Софија била претворена во џамија, по кое истато било преместено најпрвин во црквата Свети Пантелејмон а потоа и во црквата „Пресвета Богородица Перивлептос“

Римокатоличко влијание

Главна статија: Политичко влијание на Ватикан во Македонија

Григориј XV

Урбан VIII

Во втората половина на 16 век католичкото влијание се чувствувало на целата територија на Балкански Полуостров вклучително и во Македонија. Римокатоличката црква и папата испраќале свој агитатори агенти кој населението на Балкански Полуостров го повикувале на востание, оваа агитација особено вила силна меѓу Албанците, а во Македонија се чувствувала во Охридско и Дебарско. Постепено под влијани се нашле и високото свештенство на Охридската архиепископија. Во 1587 година охридскиот архиепсикоп Гаврил во Рим побарал финансиска помош од папата Сикст V. До 1622 година католичката пропаганда во Македонија и пошироко била многу слаба. Но таа година во Рим преовладало езуитското влијание и папата Григориј XV на 11 јуни 1622 година издал була за создавање на едно тело кое станало познато како Congregatio de propaganda fide (Конгрегација за пропаганда на верата). По создавањето на Конгрегацијата католичката пропагнада успеала да го наметне своето вилјание меѓу високото свештенство на Охридската архиепископија. Во првата половина на 17 век неколку охридски архиепископи тајно ја признавале црковната власт на папата, а меѓу нив биле Порфириј, Атанасиј, Аврамиј и Мелетиј.

Со таквата тактика католичката пропаганда успеала да го засили своето вилјание и во самиот Охрид во 1630 година. Самите унијати се обиделе да го преземат седиштето на архиепископската црква. Во средината на 17 век била донесена одлука за формирање на Охридска надбискупија. За прв охридски надбискуп бил поставен Хрватот Рафаил Левакович но тој умрел во 1649 година на патот кон Охрид. По него за надбискуп бил поставен Андреј Богдани но тој се плашел да дојде во Охрид за да не го убијат православните, а во 1655 година бил назначен Франческо Сојимирович.

Во 1661 година охридскиот архиепсикоп Атанасиј заминал во Рим кај папата Александар VII и дал согласност за унија меѓу Римокатоличката црква и Охридската архиепископија. Неговиот мисионер Онуфриј Констатнтин бил избран за епископ во римската грчка курија, со титулата архипископ на Дебар иако тој постојано живеел во Рим. Меѓутоа до официјална унија не дошло бидејќи високото свештенство се плашело од мерките на Османлиското Царство, а од друга страна правослвното население не ја прифаќале унијата. Затоа во текот на XVIII век доаѓа до ослабување на католичкото влијани, а во 1767 година била укината и Охридската архиепископија.

Укинување на Охридската архиепископија

Безразлично што во почетокот односите меѓу Охридската архиепископија и Цариградската патријаршија биле коректни и сестрински, па дури охридскиот епископ Пајсиј во 1565 година и го водел соборот во Цариград на кој патријархот Јоасаф бил обвинет за симонија. Знакот на заемно уважување бил и донесениот акт на Соборот во Едрене, во мај 1697 година, во кој Охридската архиепископија, Печката патријаршија и Кипарската епископија се прогласени за "почитувана тројца" и дека постојат еднакво законски, како и "богопроизведените четворици патријарси".

Меѓутоа, колку што повеќе слабела Охридската ариепископија, толку повеќе растело настојувањето на Патријаршијата од Цариград да завладее со неа и со просторот на нејзината диецеза. Интригите на Патријаршијата за сметка на Архиепископијата од Охрид со времето станувале дел од нејзиното поведение кон "сестринската" црква. Во времето на заладените турско-австриски и турско-руски односи тоа било далеку поедноставно: на султанот му било постојано сугерирано дека архиепископијата е орудие на Рим, Виена и Москва. Внатрешните несогласувања во Архиепископијата и оделе на рака на Цариградската патријаршија. Кулминацијата на заострените односи го достигинала својот врв за време на изборот на Ананиј, протосингел на патријархот Јоанакиј III Караџа, за архиепископ на Охридската архиепископија. На тој начин патријаршијата го предала правото на избор на нов охридски архиепископ на шест-седуммина затечени архијереи на Архиепископијата во Цариград, прогрчки расположени. Целата акција за избор на нов архиепископ на испразнетото место бил, всушност, инициран од гркофилските колонисти од охридската дијацеза во турската престолнина. Формалниот избор бил направен, меѓутоа, Ананиј не бил прифатен од месното население, а и архиепископијата не го признала новиот избор.

Најпосле, Арсениј II на 16 јануари 1767 година ја дал својата прва "доброволна" оставка во која, меѓу другото, рекол:

Со оваа моја доброволна и непринудена оставка долупотпишаниот изјавувам дека поради тоа што не ми е овозможено да ги уредам и поправам потребите на Охридската архиепископија, коишто се јавија една по друга пред вас и во наши дни и им дадоа не мал повод на злосторниците да го напаѓаат името на Архиепископијата и да ги оштетуваат и навредуваат потчинетите на Охридската архиепископија митрополити и нејзината бедна раја, и бидејќи не може поинаку да се избави од нивните раце тамошната земја и сиот христијански род, освен преку уништувањето на Архиепископијата - поради тоа имено се откажувам од Охридската архиепископија, освен од мојата поранешна Пелагониска епархија (којашто уште ја имам додека сум жив за своја прехрана и за задоволување на своите потреби). При таква согласност со моите собраќа свети архијереи се направи и оваа (моја) доброволна и непринудена оставка, којашто треба да се постави во светиот кодекс на Великата Христова црква (и во оној на блажениот ерусалимски патријах г. Партениј) 1767 г. јануари 16

Веднаш по симнувањето на Арсениј од архиепископскиот престол, патријархот Самоил Ханцери издејствувал кај султанот Мустафа III, ираде со кое се поништувала Охридската архиепископија, а нејзините епархии биле вклучени кон Патријаршијата, без право на жалба на оваа и ваква одлука. За да се избрише каква и да е трага на епископијата, Цариград ја укинал и самата охридската епархија, пренесувајќи го центарот во Драч и наречувајќи ја Драчка епархија. Така Охрид, по 800 години, бил укинат не само како центар на антикефална црква, туку и како епископско седиште, безразлично што тој тоа беше уште од првите децении на христијанството на Балканот. Патријаршискиот синод, оддавајќи му благодарност на султанот, на 15 мај 1767 година донел акт во кој ги "образложил" причините за укинувањето на Архиепископијата. Наводно, таа (како, впрочем, и Пеќската патријаршија, укината една година порано), била создадена незаконски и неканонски одделена од Патријаршијата.

Постигнувајќи ја својата основна цел, Цариградскаta патријаршија направила се да се уништат духовниот и црковниот живот во Македонија и да се наметнат законите и обичаите на грчката црква. Tака била укината словенската богослужба, свештеничкиот кадар бил генерално заменет со Грци и гркомани. Тие ја користеле својата власт за собирање на црковни давачки, посебно на владичнината, како за свое, така и за збогатување на владиката. Ова предизвикало кај верниците оправдан отпор и остри протести. Општо земено овие владици и економи доаѓале во Македонија со една единствена цел: што поскоро да се збогатат и потоа да се вратат во некоја грчка епархија.

Странски пропаганди

Главна статија: Странски пропаганди во Македонија

Заземени територии на Македонија по Првата балканска војна, кои биле воедно и подрачја за дејствување на соодветните пропаганди.

Западнат во длабоко двојно ропство, турско и фанариотско, македонскиот народ бил подложен на систематско погрчување, кое особено се одразило кај чорбаџиите и интелегенцијата. По создавањето на Бугарската егзархија, една од главните задачи на грчката пропаганда е да се спречи понатамошното преминување на Македонците под духована јурисдикција на Егзархијата. Интелигенцијата, школувана во високите грчки училишта, била искрен поклоник на грчката култура и образованост, така што сите подоцнежни македонисти, пред тоа биле елинофили.

Организираниот пробив на бугарската пропаганда во Македонија започнува со формирањето на Бугарската егзархија. Егазрхијата била формирана на 28 февруари 1870 година со посебен султанов ферман и прва епархија во Македонија која била под јурисдикција на Егзархијата е Велешката епархија. За прв претставник на Егзархијата во Македонија бил поставен архимандритот Дамаскин кој стапил на должност во 1872 година . Според член 10 од султановиот ферман со кои била основана Егзархијата, било дозволено доколку во рамките на една Црковно - училишна општина во Македонија со 2/3 мнозинство нејзините општинари одлучаат да се приклучаат кон Егархијата, да можаат тоа да го направаат. На тој начин во 1874 година под јурисдикција на Егзархијата се нашле Скопската и Охридската епархија. Бугарката влада со текот на годините постојано ги зголемувала финансиските издадтоци од својот буџет за потребите на Црковно - просветаната пропаганда во Македонија.

До создавањето на Бугарската егзрхија, црковните имоти во Македонија и припаѓале на Цариградската патријаршија. Но по создавањето на Егзархијата, двете цркви започнале борба за контрола на црквите и гробиштата во Македонија. Во следните години следувала жестока борба меѓу грчките и бугарските духовници за превласт во Македонија. Во меѓувреме во земјата се засилила и српската пропаганда, по обединувањето на кнежевството Бугарија и Источна Румелија. Српската пропаганда сакала да дејствува преку Цариградската патријаршија во Македонија и да добие остапки од Високата порта, односно печатење на српски книги на финансиска сметка на империјата.

Протестантската пропаганда во Македонија се појавила во втората половина на XIX век. Таа претежно била ширена од страна на американски и англиски мисионери. Оваа пропаганда била поставена врз верска основа но со политички цели и за разлика од пропагандите на соседните држави таа не дејствувала ретроградно врз македонското национално обособување односно не го загрозувала македонскиот национален индивидуалитет. Една од најпознатите мисионерки од тоа време е Мис Елен Стон.

Од Балканските војни до обновувањето

Во 1912 година Бугарската езархија во Македонија имала 1,373 егзархиски училишта со 2,266 учители и 78,854 ученици во Македонија. Денес неjзина наследница е Бугарската патријаршија. По Балканските и Првата светска воjна и укинувањето на Бугарската егзархија во Вардарска Македонија таа беше насилно потчинета на Обединетата Православна Црква на Србите, Хрватите и Словенците. Во текот на Бугарската окупацијана Македонија (1941-1945) црквата во Македонија повторно била под управа на тогаш непризнаената Бугарска православна црква. Услови за враќање на самостојноста се создаваат дури кон крајот на Втората светска војна. Во Кралството на Србите, Хрватите и Словенците била формирана единствена православна црква. Во составот на Српската православна црква, биле приклучени и епархиите од Вардарскиот дел на Македонија, кои претходно биле откупени од Цариградската патријаршија, иако таа над мнозинството на македонското население немала црковна власт.

Другите македонски епархии биле разделени и потпаднале едни од нив под грчка, а другите - под бугарската црковна власт, со владици Грци, односно Бугари, како што и владиците на македонските епархии во Кралството на Србите, Хрватите и Словенците биле Срби.

Обнова на Охридската архиепископија

Грбот на Македонската православна црква.

Епархиите на МПЦ во Македонија

Во времето на Втората светска војна, Македонија зела активно учество со цел да се ослободи од фашистичкиот окупатор и да се здобие со национална слобода, државност и црковно осамостојување. Првиот официјален акт во врска со регулирањето на македонското црковно прашање бил донесен на 15 септември 1943 година од страна на тукушто формираното Верско поверенство при Главниот штаб на Македонската војска. Веднаш по формирањето на Верското поверенство, на ослободената територија, во селото Издеглавје - Охридско, бил одржан Првиот свештенички собор, на кој биле донесени едногласни решенија од првостепено значење за натамошната иднина за црковното управување во Македонија. Тогаш македонското свештенство одбило да ја признае јурисдикцијата на која и да е туѓинска црква, барајќи во слободна Македонија да се обнови Охридската архиепископија и црковниот живот на слободниот македонски народ да биде раководен од Македонска православна црква. Подоцна и во селото Горно Врановци, уште за време на војната, бил формиран Иницијативен одбор за поствоено организирање на Македонската православна црква. По завршувањето на војната, тој Иницијативен одбор го презел црковното раководење и ги спровел подготовките за одржување на Првиот македонски црковно-народен собор.

Првиот македонски црковно-народен собор се одржал во Скопје на 4 и 5 март 1945 година. На овој Собор зеле учество повеќе од 300 делегати - свештеници и мирјани. Како главна цел на соборот била да се обнови Охридската архиепископија како Македонска самостојна православна црква, која нема да биде потчинета на која и да било помесна православна црква; со своја народна хиерархија и народно свештенство. Српската православна црква во месец септември истата година, на заседанието на својот Архијерејски синод, се изјаснила дека не може да ја признае самостојноста и независноста на Македонската православна црква, тврдејќи дека таа сè уште има јурисдикција на Епархиите во Македонија. Таа го повикала православниот македонски народ да се врати на состојбата меѓу двете светски војни.

Трпејќи големи притисоци, поврзани со обновата на Охридската архиепископија и конечното организационо обновување на Македонската православна црква од страна на раководството на Српската православна црква, Иницијативниот одбор за организирање на Македонската православна црква на 23 јули 1958 година, заедно со целокупното свештенство донел одлука за свикување на Вториот македонски црковно-народен собор. Соборот бил одржан во Охрид, во црквата „Света Софија“. Таму повторно била донесена одлука за обновување на Охридската архиепископија. Веднаш потоа бил избран македонски митрополит, поглавар на Македонската православна црква, кој ја добил титулата, „Охридски архиепископ“. Тоа бил Доситеј II.

На Третиот црковно - народен собор, одржан на 18 јули 1967 година била прогласена автокефалност на Македонската православна црква6, настан, кој треба секако да се прифати како момент за возобновување на МПЦ, два века по нејзиното незаконско укинување.

Од обнова до денес

Одлуката за самостојност на МПЦ била потврдена преку отслужувањето на заедничка архиерејска Литургија со српскиот патријарх Герман, на 19 јули 1959 година во црквата на Свети Мина во Скопје, и истовремено е извршена и хиротонија на преспанско-битолскиот владика Климент. Со тоа Светиот Архиерејски Синод на СПЦ дал самостојност на Македонската православна црква, со тоа што таа и понатаму останува во канонско единство со СПЦ преку нејзиниот Патријарх. По неколку дена во црквата на Свети Никола во Штип е хиротонисан за владика на Злетовско-струмичката епархија г. Наум. Конституиран е Синодот на МПЦ според Уставот на МПЦ, како и другите административни органи и тела во Архиепископијата и во епархиите. Во мај 1962 година во придружба од патријархот Герман, со неколку епископи на СПЦ, во посета на МПЦ дошол Патријархот Московски Алексиј, придружуван од митрополитот Никодим, епископот Пимен и повеќе високодостоинственици на Руската Православна црква. На празникот на Свети Кирил и Методиј во црквата Света Богородица Каменска во Охрид беше одржана и архиерејска литургија, на која што зеле учество патријархот Московски Алексиј, патријархот Српски Герман и Архиепископот Охридски и Митрополит Македонски Доситеј. Ова било прво сосложување на поглаварот на МПЦ со поглавари на други автокефални цркви.

Во 1966 година односите со СПЦ повторно се влошуваат. По новонастанатите недоразбирања и судири, Светиот Синод на МПЦ на 17 јули 1967 година во Охрид го свикува Третиот црковно-народен собор и на свечената седница во охридската црква Свети Климент ја прогласува Македонската православна црква за автокефална. Чинот на прогласувањето на автокефалноста на Македонската православна црква е совршен на Светата Архиерејска Литургија, отслужена во црквата Света Богородица Перивлепта (тогаш позната и како Св. Климент) на 19 јули 1967 година, од Светиот Архиерејски Синод на МПЦ. Точно 200 години по нејзиното укинувањето од страна на Турција.

На 12 ноември 2009 година Македонската православна црква во своето име ја додаде додавката Охридска Архиепископија како директна наследничка на старата Охридска архиепископија. Покрај додавање на додавка, МПЦ-ОА изврши и промени во грбот и знамето, односно наместо приказот на црквата Света Богородица - Перилепта, сега е црквата Света Софија од Охрид како седиште на архиепископите на Охридската архиепископија.

Католицизмот во Македонија

Главна статија: Католицизмот во Македонија

Мајка Тереза, најпознатиот католик од Македонија

Католицизмот во Македонија е една од поголемите религиски заедници кои опстојуваат на територијата на Републиката. Католицизмот во Македонија е дел од Римокатоличката црква, која пак е под духовно водство на папата во Рим. Римокатоличките верници од Македонија најмногу се од македонска, албанска и хрватска националност и се најмногу сконцентрирани во северниот и југоисточниот регион на Македонија.

По Берлинскиот конгрес дошло до стагнација и опаѓање на унијатската пропагнда. По формирањето на Бугарската егзархија дел од македонскиот народ почнал да преминува под јурисдикција на Егзархијата, бегајќи од погрчувањето тие наишле на егзрхиска стапица која била поставена на словенска основа но со тенденција да бугаризира. Бугарскиот трговски агент од Солун, Атанас Шопов, во разговор со францускиот конзул Стег, истакнува дека е нормално откажувањето од унијата и преминувањето во Егзархијата, бидејќи унијатите не можеле да преживеат во православна провинција. Егзархијата на своите верници им забранила да даваат или земаат моми од унијатите, да венчаваат, крштеваат и обратно. Католичката црква имала слична забрана до своите верници.

Сè до 1914, Скопје го носи насловот „Надбискупија“. Но со конкордатот помеѓу Светиот Стол и кралството Србија тој наслов преоѓа на Белград. Последен надбискуп е Лазар Миеда сè до 1921 година кога е поставен за митрополит во Скадар. Во 2000 година Светитот Отец Папа Јован Павле II ја разделува Скопска од Призренската бискупија и денес нејзината јурисдикција се протега на целата територија на Македонија.

Според Центарот за информации на малцинствата во Европа, во Република Македонија денеска живеат околу 12.000 католички верници, од кои околу 8.000 се грко-католици а околу 4.000 се римокатолици. Според податоци од Папскиот годишник во Македонија живеат 11.266 католици . Според Роналд Робертсон, бројот на католиците во Македонија во 2010 година бил 15.037 верници.

Протестантство во Македонија

Главна статија: Протестантството во Македонија

Протестантството во Македонија почнува да продира во втората половина на XIX век, а неговото влијание било ограничено во источна Македонија, во Разлошко, Неврокопоско и по долините на Струма и Струмешница, а имало и малку протестанти во Битола.

Протестантството зачекорува на балканските простори, преку првите американски мисионери, кои пристигнуваат после официјалното воспоставување на дипломатските односи на САД со Отоманското Царство. Во Цариград, во 1831 година американските мисионери ја основаат првата мисионерска станица во тогашната Империја.

Со отворањето на првото мисионерско седиште, се создаваат изгледни можности за планско делување и ширење на протестантските идеи, првенствено меѓу христијанското население, бидејќи припадниците на исламот коишто се преобраќале, биле казнувани со смрт. За теренска работа на мисионерите неопходен бил преводот на Библијата и обезбедувањето литература на матичниот јазик на населението. Поради тоа прво се отпочнувало со превод на Библијата, преку печатење на брошури кои ги појаснувале библиските содржини. Мисионерите, на тој начин постепено почнале да учествуваат во создавањето на нивниот поединечен и групен духовен живот.

Во Република Македонија денес постојат повеќе малцински христијански верски заедници и вкупниот број напротестанти изнесува 61.358 или 3% од вкупното население.

Регистрирани цркви во Македонија

Име на верската заедница	Овластено лице
МПЦ-ОА	Архиепископ Охридски и Македонски г.г. Стефан
Риммокатоличка црква	Бискуп скопски и апостолски егзарх од Струмица Киро Стојанов
Евангелско-методистичка црква	Михаил Цеков
Христијанска адвентистичка црква	Благоја Николовски
Црква на Адвентистите на седмиот ден	Михајло Гурев
Баптистичка Црква Радосна вест	Иван Грозданов
Евангелска црква на Македонија	Мирчо Андреев
Црква Божја	Павле Гиновски
Христијанска црква Божји Глас	Јован Јоновски
Христијанска црква Блага вест	Власте Петрушевски
Апостолска реформирана црква	Борче Поповски
Црква на Исус Христос на светите од подоцнежните дни	Милијан Савиќ

Христијански места и храмови

Плаошник

Главна статија: Плаошник

Црквата Свети Климент и Пантелејмон

Во периодот од христијанизацијата на Македонија до денес, на просторот на Македонија биле изградени голем број на христијански храмови, манастири, универзитети. Еден од најпознатите е месноста Плаошник кој се наоѓа во стариот дел од градот Охрид. Плаошник е познат како светилиште уште од раното христијанство. Во текот на археолошките истражувања, на местото биле пронајдени неколку големи ранохристијански базилики, како и остатоците од црквата Свети Пантелејмон која била изградена од страна на Свети Климент Охридски. Христијанскиот храм бил неколкупати обновуван сѐ до 15 век, кога конечно била разрушен од Османлиите и на нејзините темели била изградена џамија позната како Имарет-џамија. Во 1943 година професорот Димче Коцо ги открил темелите на Климентовата црква и во исто време и гробницата на св. Климент Охридски. Во 1999 година археологот Владо Маленко открил крстилницата на петкорабната базилика со кукести крстови (свастики) на мозаичните подови кои потекнуваат од периодот меѓу 4 век и 6 век. Се претпоставува дека ова ранохристијанска базилика била посветена на Апостол Павле. По реставрацијата во 2002, по 530 години, овде повторно се пренесени моштите на св. Климент Охридски кои во меѓувреме биле сместени во црквата Света Богородица Перивлепта во Охрид.

На овие простори била создадена Охридската книжевна школа како најстара во Македонија. Во рамките на оваа школа се подготвувал образовен кадар кој бил испраќан во учителска, проповедничка и свештеничка дејност во сите делови на Западна Македонија, во денешна Албанија и во другите делови на средновековна Бугарија. Во најстарите зачувани ракописи се вбројуваат глаголските ракописи како: Асеманово евангелие, Синајски псалтир, Синајски еухологиј. Од понов период се ракописите со кирилско писмо како што се: Добромирово евангелие, Битолски триод, Охридски апостол, Болоњски псалтир.

Охридски цркви

Црквата Свети Јован Канео

Во минатото во Охрид имало 365 цркви, и затоа се нарекува „Европскиот Ерусалим“. На територија на општина Охрид постојат повеќе од 100 православни цркви од кои 60 активни и една католичка црква.

Една од најпознатите цркви во градот е катедралната црква Света Софија каде се наоѓало седиштето на Охридската архиепископија и која датира од времето на цар Самоил. Црквата Свети Јован Канео се наоѓа на самиот брег од Охридското Езеро и била изградена пред 14 век. Црквата Пресвета Богородица Перивлептос била изградена во 11 век, и претставувала седиште на архиепископијата во времето кога црквата Света Софија била претворена во џамија. Манастирот Свети Наум кој датира од 10 век и е идентичен по градба со црквата Свети Пантелејмон, бил изграден на карпа.

Други цркви

Меѓу позначајните христијански храмови во Македонија се издвојуваат Црквата Свети Георгиј во Старо Нагоричане, Црквата Свети Петнаесет тивериополски маченици во Струмица, Црквата Свети Климент Охридски во Скопје итн.

Манастири

Поголемиот дел од македонските манастири биле градени во различни периоди, посебно оние градени од 11 до 17 век, во целост се сочувани и денес. Освен вредниот живопис, тие во своите древни ризници кријат невидливи записи за духовниот код на монашкиот подвиг што се одвивал во нив. Честопати метоси на големите светогорски манастири, од кои монасите посветени на молитвата се повлекувале во нив.

Најпознати манастири во Мзкедонија се: Лесновски манастир, Марков манастир, Вељушки манастир, Водочки манастир, Варошки манастир, Осоговски манастир, Поречки манастир, Бигорски манастир, Лешочки манастир, итн.

Празници

Главна статија: Државни празници на Република Македонија

Државни празници на Македонија
Датум	Име на празник
24 мај	Ден на македонските и сесловенските просветители и учители
8 декември	Св. Климент Охридски
Празници на Македонија
1 јануари	Нова Година
7 јануари	Прв ден Божиќ - (православен)
—	Втор ден Велигден - (православен)
Верски празници за припадници на верските заедници
6 јануари	Бадник, ден пред Божиќ
19 јануари	Водици
—	Втор ден Велигден (католички)
—	Велики петок, петок пред Велигден
28 август	Успение на Пресвета Богородица (Голема Богородица)
1 ноември	Сите Светци (католички)
25 декември	Божиќ (католички)
—	Духовден, петок пред Духовден.

Надворешни врски

• Официјална страница на Македонската православна црква
• Со МПЦ ги бараме патиштата што не зближуваат - Интервју на Киро Стојанов за Утрински Весник
• Евангелско-методистичка црква на Македонија Архивирано на 12 август 2012 г.
• Комисија за односи со верските заедници и религиозни групи Архивирано на 1 јули 2012 г.
• Драган Зајковски: Христијанството во Македонија од 313 до 700 година: векови на консолидација, етаблирање и дефинирање (II издание)

Статијата „Христијанството во Македонија“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).