Преглед на кодот на Одеса

{{Инфокутија Населено место
|name         = Одеса
|image_skyline    =Odessa-Montage-2016.png
|image_caption    =
|image_flag      =Flag of Odesa.svg
|image_shield     =Coat of Arms of Odesa.svg
|shield_size     =90px
|pushpin_map     =Ukraine
|pushpin_mapsize   =250
|pushpin_map_caption =Местоположба во Украина
|coordinates_region  =UA
|subdivision_type   =[[Држави во светот|Држава]]
|subdivision_name   ={{UKR}}
|subdivision_type1  =[[Административна поделба на Украина|Област]]
|subdivision_name1  ={{знаме|Odessa Oblast}}
|subdivision_type2  =Реон
|subdivision_name2  ={{знаменце|Flag of Odesa.svg}} Одеса
|leader_title     =[[Градоначалник|Претседавач на градскиот совет]]
|leader_name     =Алексеј Костушев
|established_title  =Основан
|established_date   =2 септември 1794
|area_total_km2    =236.9
|population_as_of   =1 јули 2011
|population_total   =1,003,705
|population_metro   =1,191,000<sup>1</sup>
|population_blank1_title= [[Демоним]]
|population_blank1= {{lang-uk|Одесит, одеситка}}
|population_density_km2= 6141
|timezone       =EET
|utc_offset      =+2
|timezone_DST     =EEST
|utc_offset_DST    =+3
|latd=46 |latm=28 |latNS=N
|longd=30 |longm=44 |longEW=E
|elevation_m     =40
|elevation_max_m   =65
|elevation_min_m   =-4.2
|postal_code_type   =Поштенски број
|postal_code     =65000–65480
|area_code      =+380 48
|website       =[http://www.odessa.ua/ odessa.ua]
|footnotes      =<sup>1</sup> Населението во градскиот дел според пописот 2001
}}
'''Одеса''' ({{lang-uk|Одеса}}, {{lang-rus|Одесса}}, {{lang-ro|Odesa}}) — град во [[Украина]] на [[Црно Море|Црното Море]]. Одеса е големо пристаниште и културен центар, како и административен центар на [[Одеска област|Одеската Област]]. Населението на градот според последниот попис во 2004 било 1 012 500 жители. Во 1945&nbsp;г. година е прогласен за ''град-херој''.

Претходница на градот Одеса било едно мало место населено со [[Татари]], чиј водач бил [[Хаџи I Герај]], кримски хан, по кого и тогашното гратче се викало „Хаџибеј“. По кус период на литванско владеење, градот потпаднал под османлиска власт во 1529&nbsp;г. Под нивна управа останал сè до поразот на [[Османлии]]те во [[Руско-турска војна (1787-1792)|Руско-турската војна]] од 1792. Денешната Одеса била изградена по декрет од кралицата [[Катерина II (Русија)|Катерина II]] во 1794. Од 1819 до 1858 градот бил слободна зона, а за време на [[Советскиот Сојуз]] претставувал главно поморско упориште и важна база за [[морнарица]]та.<ref>{{Наведена мрежна страница |author=Nataliya and Yuri Kruglyak, KRT Web Studio at www.webservicestudio..com , Odessa, Ukraine |url=http://www.odessitclub.org/en/archives/dallin/chapter_5.html#Elite |title=Odessa population during WWII |publisher=Odessitclub.org |accessdate=28 October 2011 |archive-date=2011-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110929073610/http://www.odessitclub.org/en/archives/dallin/chapter_5.html#Elite |url-status=dead }}</ref> На 1 јануари 2000&nbsp;г. одеското пристаниште било прогласено за [[слободна економска зона]] во период од 25 години.

Во 19. век Одеса бил четвртиот најголем град во [[Руската Империја]], веднаш зад [[Москва]], [[Санкт Петербург]] и [[Варшава]].<ref name="PH">{{Наведено списание|first=Patricia|last=Herlihy|year=1977|title=The Ethnic Composition of the City of Odessa in the Nineteenth Century|pages=g. 53}}</ref> Архитектонскиот стил на градот повеќе наликува на оној од средоземните земји, отколку на стилот од словенските. Дел од постарите градби се мешавина од [[модерна архитектура|модернистички]], [[Ренесансна архитектура|ренесансен]] и [[Класицизам|класичен]] стил.<ref name="UKRWorld">{{Наведена мрежна страница|url=http://ukrworld.com.ua/odesskaya-oblast/odessa/97-odessa-architecture-and-monuments.html|title=Odessa: Architecture and Monuments|publisher=2009 [http://ukrworld.com.ua/ UKRWorld.Com]|accessdate=2009-06-09|archive-date=2012-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20120306163050/http://ukrworld.com.ua/odesskaya-oblast/odessa/97-odessa-architecture-and-monuments.html|url-status=dead}}</ref>

Одеса е стратешки важен пристаништен град на [[Црното Море]]. Пристаништата Јужна и Иличовск се двете витални точки на градот. Тие меѓусебно се поврзани со развиена и модернизирана [[железница]]. Во градот се изградени неколку нафтени и хемиски фабрики, кои преку долги [[цевковод]]и се поврзани со [[Русија]] и земјите од [[ЕУ]].

== Демографија ==
[[Украинци]]те се доминатниот етникум со 62% од вкупното население во Одеса. [[Руси|Руското малцинство]] е доста застапено, со 29% од популацијата во милионски населениот град. И покрај тоа што поголемиот дел од жителите национално се произнесле како Украинци, [[рускиот јазик]] е јазикот кој најмногу се говори во градот, па дури и од страна на мештаните со не-руско потекло. Освен овие две етнички групи, во Одеса уште живеат [[Албанци]], [[Ерменци]], [[Бугари]], [[Кримски Татари]], [[Грузијци]], [[Грци]], [[Евреи]], [[Роми]] и [[Турци]]. Пред почетокот на [[Втората светска војна]], во местото имало голема еврејска заедница, но поради нивната [[Холокауст|масовна депортација во концентрационите логори]], нивниот број значително опаднал. Во текот на 1970-тите и преостанатите [[Евреи]] се иселиле од градот во странство. Во прилог е табелата со бројот на вкупното население по определени временски периоди.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! colspan=2 | Според извршените пописи и проценки
|-
!Година!!Население
|-
|-
|1795||122
|-
|1799||4.117
|-
|1814||20.000
|-
|1820||60.000
|-
|1850||100.000
|-
|1873||181.000
|-
|1881||208.000
|-
|1900||400.000
|-
|1910||500.000
|-
|2001||1.029.000
|-
|2006||993.000
|-
|2007||1.080.000
|-
|2010||1.009.000
|-
|2011||1.004.000
|-
|2012||1.007.000
|-
|}

== Клима ==
Одеса има [[суптропска клима]], со влијанија од [[континентална клима|континентална]] и [[степска клима]]. Поради овие поволни [[клима]]тски услови, туризмот во градот бележел постојан развој. За време на [[царска Русија]], богатите болни луѓе биле испраќани на престој во ова крајбрежно место како би се одмориле и закрепнале. Вредно е да се спомене дека таму [[снег]]от е многу ретка појава, за што придонесува топлото зимско време. Зимите се благи и суви, а температурата на воздухот ретко оди под нулата. Речните корита во Одеса никогаш не замрзнуваат. Што се однесува до летата, тогашната просечна температура е над 30&nbsp;°C.
{{Weather box
|location= Одеса, 1981-2010
|metric first= yes
|single line= yes
| Jan record high C = 15.1
| Feb record high C = 18.6
| Mar record high C = 24.1
| Apr record high C = 29.4
| May record high C = 33.3
| Jun record high C = 35.6
| Jul record high C = 39.3
| Aug record high C = 38.0
| Sep record high C = 32.4
| Oct record high C = 30.5
| Nov record high C = 26.0
| Dec record high C = 16.3
|year record high C = 39.3
|Jan high C= 2.2
|Feb high C= 2.7
|Mar high C= 6.6
|Apr high C= 13.0
|May high C= 19.5
|Jun high C= 24.0
|Jul high C= 27.0
|Aug high C= 26.5
|Sep high C= 21.0
|Oct high C= 15.0
|Nov high C= 8.4
|Dec high C= 3.7
|year high C= 14.1
|Jan mean C= -0.5
|Feb mean C= -0.2
|Mar mean C= 3.5
|Apr mean C= 9.4
|May mean C= 15.6
|Jun mean C= 20.0
|Jul mean C= 22.6
|Aug mean C= 22.3
|Sep mean C= 17.2
|Oct mean C= 11.6
|Nov mean C= 5.7
|Dec mean C= 1.1
|year mean C= 10.7
|Jan low C= -2.8
|Feb low C= -2.6
|Mar low C= 1.0
|Apr low C= 6.6
|May low C= 12.1
|Jun low C= 16.3
|Jul low C= 18.5
|Aug low C= 18.2
|Sep low C= 13.5
|Oct low C= 8.6
|Nov low C= 3.2
|Dec low C= -1.2
|year low C= 7.6
| Jan record low C = -26.2
| Feb record low C = -28.0
| Mar record low C = -16.0
| Apr record low C = -5.9
| May record low C = 0.3
| Jun record low C = 5.2
| Jul record low C = 7.5
| Aug record low C = 7.9
| Sep record low C = -0.8
| Oct record low C = -13.3
| Nov record low C = -14.6
| Dec record low C = -19.6
|year record low C = -28.0
|Jan precipitation mm = 34
|Feb precipitation mm = 37
|Mar precipitation mm = 32
|Apr precipitation mm = 27
|May precipitation mm = 36
|Jun precipitation mm = 49
|Jul precipitation mm = 45
|Aug precipitation mm = 38
|Sep precipitation mm = 43
|Oct precipitation mm = 34
|Nov precipitation mm = 41
|Dec precipitation mm = 35
|year precipitation mm = 451
|Jan precipitation days = 9
|Feb precipitation days = 7
|Mar precipitation days = 10
|Apr precipitation days = 11
|May precipitation days = 12
|Jun precipitation days = 13
|Jul precipitation days = 10
|Aug precipitation days = 8
|Sep precipitation days = 9
|Oct precipitation days = 10
|Nov precipitation days = 13
|Dec precipitation days = 10
|year precipitation days = 122
|unit precipitation days=
|Jan sun= 77.5
|Feb sun= 81.9
|Mar sun= 124.0
|Apr sun= 186.0
|May sun= 263.5
|Jun sun= 291.0
|Jul sun= 313.1
|Aug sun= 300.7
|Sep sun= 240.0
|Oct sun= 170.5
|Nov sun= 78.0
|Dec sun= 55.8
|source 1= pogoda.ru,<ref>{{Наведена мрежна страница|author=pogoda.ru |url=http://pogoda.ru.net/climate/33837.htm |title=Погода и Климат – Климат Одессы |language = руски |accessdate=2 октомври 2012}}.</ref>
|source 2= опсерваторијата во [[Хонгконг]].<ref name="HKO">[http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/ukr_lith/odessa_e.htm Климатолошки податоци за Одеса, Украина] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20121120102836/http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/ukr_lith/odessa_e.htm |date=2012-11-20 }}, опсерваторијата во [[Хонгконг]]. Проверено на 19 мај 2012.</ref>
|date=April 2011}}

== Личности ==
[[Податотека:Dawe, Mikhail Vorontsov.jpg|мини|100px|десно|Михаил Воронцов]]
[[Податотека:Kiprensky Pushkin.jpg|мини|100px|десно|Александар С. Пушкин]]
* [[Јосип Михајлович де Рибас]] (1749-1800) - руски воен адмирал, се смета за татко на градот Одеса.
* [[Арман Емануел де Плеси Ришелје]] (1766-1822) - француски државник, привремено гувернер на Одеса.
* [[Михаил Воронцов]] (1782-1856) - руски принц и фелдмаршал, познат по успесите во војните со Наполеон и во Кавкаската војна (1844-1853).
* [[Александар Сергеевич Пушкин]] (1799-1837) - руски поет од ерата на романтизмот.
* [[Адам Мицкевич]] (1798-1855) - полски поет, есеист, публицист и преведувач.
* [[Михаил Александрович Врубељ]] (1856-1910) - руски сликар од модернистичкиот правец симболизам.
* [[Владислав Гордецки]] (1863-1930) - руско-полски архитект.
* [[Борис Фармаковски]] (1870-1928) - руски археолог.
* [[Иван Бунин]] (1870-1953) - прв руски поет добитник на [[Нобеловата награда за литература]].
* [[Владимир Филатов]] (1875-1956) - украински лекар-офталмолог и академик.
* [[Корнеј Иванович Чуковски]] (1882-1969) - руски поет за деца.
* [[Константин Паустовски]] (1892-1968) - советски писател номиниран за [[Нобеловата награда за литература]] во 1965&nbsp;г.
* [[Исак Бабељ]] (1894-1940) - руски новинар и драматург.
* [[Едуард Багрицки]] (1895-1934) - влијателен советски поет од стилот конструктивизам.
* [[Иљја Илф]] (1897-1937) - популарен советски писател.
* [[Свјатослав Рихтер]] (1915-1997) - украински музичар и пијанист.
* [[Емил Гилељс]] (1916-1985) - советски пијанист.

== Меѓународни односи ==
=== Збратимени градови ===
{|style="width:100%"
|-
|style="width:33.3%;"|
* {{знамеикона|Канада}} [[Ванкувер]], [[Канада]] <small>''(од 1944)''</small>
* {{знамеикона|Велика Британија}} [[Ливерпул]], [[Велика Британија]] <small>''(од 1957)''</small>
* {{знамеикона|Финска}} [[Оулу]], [[Финска]] <small>''(од 1957)''</small>
* {{знамеикона|Хрватска}} [[Сплит]], [[Хрватска]] <small>''(од 1964)''</small>
* {{знамеикона|Египет}} [[Александрија]], [[Египет]] <small>''(од 1968)''</small>
* {{знамеикона|Јапонија}} [[Јокохама]], [[Јапонија]] <small>''(од 1968)''</small>
* {{знамеикона|Италија}} [[Џенова]], [[Италија]] <small>''(од 1972)''</small>
* {{знамеикона|Франција}} [[Марсеј]], [[Франција]] <small>''(од 1973)''</small>
* {{знамеикона|САД}} [[Балтимор]], [[САД]] <small>''(од 1975)''</small>

|style="width:33.3%;"|
* {{знамеикона|Унгарија}} [[Сегед]], [[Унгарија]] <small>''(од 1977)''</small>
* {{знамеикона|Шпанија}} [[Валенсија]], [[Шпанија]] <small>''(од 1982)''</small>
* {{знамеикона|Индија}} [[Калкута]], [[Индија]] <small>''(од 1986)''</small>
* {{знамеикона|Германија}} [[Регенсбург]], [[Германија]] <small>''(од 1990)''</small>
* {{знамеикона|Романија}} [[Констанца]], [[Романија]] <small>''(од 1991)''</small>
* {{знамеикона|Бугарија}} [[Варна]], [[Бугарија]] <small>''(од 1992)''</small>
* {{знамеикона|Израел}} [[Хаифа]], [[Израел]] <small>''(од 1992)''</small>
* {{знамеикона|Полска}} [[Лоѓ]], [[Полска]] <small>''(од 1993)''</small>
* {{знамеикона|Грција}} [[Пиреја]], [[Грција]] <small>''(од 1993)''</small>
|style="width:33.3%;"|
* {{знамеикона|Либија}} [[Триполи]], [[Либија]] <small>''(од 1993)''</small>
* {{знамеикона|Кина}} [[Циндао]], [[НР Кина]] <small>''(од 1993)''</small>
* {{знамеикона|Молдавија}} [[Кишинев]], [[Молдавија]] <small>''(од 1994)''</small>
* {{знамеикона|Ерменија}} [[Ереван]], [[Ерменија]] <small>''(од 1995)''</small>
* {{знамеикона|Кипар}} [[Никозија]], [[Кипар]] <small>''(од 1996)''</small>
* {{знамеикона|Турција}} [[Истанбул]], [[Турција]] <small>''(од 1997)''</small>
* {{знамеикона|Мексико}} [[Леон (Мексико)|Леон]], [[Мексико]] <small>''(од 2012)''</small>
|}

=== Градови партнери ===
{|style="width:100%"
|-
|style="width:33.3%;"|
* {{знамеикона|Русија}} [[Таганрог]], [[Русија]] <small>''(од 1993)''</small>
* {{знамеикона|Русија}} [[Москва]], [[Русија]] <small>''(од 1995)''</small>
* {{знамеикона|Полска}} [[Гдањск]], [[Полска]] <small>''(од 1996)''</small>
* {{знамеикона|Грузија}} [[Тбилиси]], [[Грузија]] <small>''(од 1996)''</small>
* {{знамеикона|Белорусија}} [[Минск]], [[Белорусија]] <small>''(од 1996)''</small>
|style="width:33.3%;"|
* {{знамеикона|Естонија}} [[Талин]], [[Естонија]] <small>''(од 1997)''</small>
* {{знамеикона|Русија}} [[Волгоград]], [[Русија]] <small>''(од 2001)''</small>
* {{знамеикона|Русија}} [[Санкт Петербург]], [[Русија]] <small>''(од 2002)''</small>
* {{знамеикона|Литванија}} [[Клајпеда]], [[Литванија]] <small>''(од 2004)''</small>
* {{знамеикона|Белорусија}} [[Брест (Белорусија)|Брест]], [[Белорусија]] <small>''(од 2004)''</small>
|style="width:33.3%;"|
* {{знамеикона|Кипар}} [[Ларнака]], [[Кипар]] <small>''(од 2004)''</small>
* {{знамеикона|Чиле}} [[Валпараисо]], [[Чиле]] <small>''(од 2004)''</small>
* {{знамеикона|Австрија}} [[Виена]], [[Австрија]] <small>''(од 2006)''</small>
* {{знамеикона|Кина}} [[Нингбо]], [[НР Кина]] <small>''(од 2008)''</small>
|}

== Галерија ==
==== Култура ====
<gallery>
Податотека:Odessa 2.jpg|<center>Улиците на Одеса</center>
Податотека:Odessa by night.JPG|<center>Градот преку ноќ</center>
Податотека:Одесский театр оперы и балета.jpg|<center>Театарот за опера и балет</center>
Податотека:Hall and scene.jpg|<center>Внатрешноста на оперската куќа</center>
Податотека:Odessa Hotel Mozart.jpg|<center>Хотелот „Моцарт“</center>
Податотека:Музей Пушкина в Одессе.jpg|<center>Музејот на Пушкин</center>
</gallery>
==== Траснпорт ====
<gallery>
Податотека:Odessaaeroport.jpg|<center>Терминал на аеродромот</center>
Податотека:73 Odessa railway station.jpg|<center>Железничката станица</center>
Податотека:Odessa harbour.jpg|<center>Брод на пристаништето</center>
Податотека:Tram K-1 in Odessa.JPG|<center>Трамвај</center>
Податотека:Odessa cableway4.jpg|<center>Жичарницата</center>
Податотека:Одесский троллейбусный билет.jpg|<center>тролејбуски билет</center>
</gallery>

== Поврзано ==
* [[Одеска област]]
* [[Административна поделба на Украина]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Литература ==
==== На англиски ====
*{{Наведена книга|last= King|first= Charles|year= 2011|title= Odessa: Genius and Death in a City of Dreams|publisher=W. W. Norton & Company|isbn= 978-0-393-07084-2}}
*{{Наведена книга|last= Richardson|first= Tanya|year= 2008|title= Kaleidoscopic Odessa: History and Place in Contemporary Ukraine|publisher=University of Toronto Press|isbn= 0-8020-9563-1|url= http://books.google.com/?id=BmXmyel_q6EC|accessdate= 2009-11-07}}
*{{Наведена книга|last= Tanny|first= Jarrod|year= 2011|title= City of Rogues and Schnorrers: Russia's Jews and the Myth of Old Odessa|publisher=Indiana University Press|isbn= 0-253-22328-9|url= http://www.iupress.indiana.edu/product_info.php?products_id=650630|accessdate= 2012-05-28}}

==== На украински ====
* Болдирєв О.&nbsp;В.&nbsp;Одесі&nbsp;— 600: Іст. нарис.&nbsp;— О.: Юг, 1994.&nbsp;— 72 с.
* Герлігі, Патриція. ''Одеса: Історія міста, 1794–1914''. Київ: Критика, 1999 (ISBN 966-7679-04-7).
* Сапожников Ігор Вікторович, Сапожникова Г.&nbsp;В.&nbsp;Запорожские и черноморские казаки в Хаджи-бее и Одессе (1770—1820-е годы).&nbsp;— О., 1998.&nbsp;— 272 с.&nbsp;— (монографія).
* Трусов Юрій Сергійович&nbsp;— Хаджибей (трилогія).
* Бучач і Бучаччина

== Надворешни врски ==
{{рв|Odessa}}
{{Портал|Украина}}
*{{dmoz|Regional/Europe/Ukraine/Provinces/Odesa_Oblast/Odesa}}
*{{Наведена мрежна страница|url= http://www.odessa.ua/en/|title= Официјалното мрежно место на градот|publisher= Градскиот совет, оддел за информации за јавноста|accessdate= 2013-02-04|archive-date= 2011-10-14|archive-url= https://web.archive.org/web/20111014211810/http://www.odessa.ua/en/|url-status= dead}} {{ru}}, {{uk}} и {{en}}
*{{Наведена мрежна страница|url= http://www.citymap.odessa.ua/map/?lang=1|title= Официјалниот водич низ градот|accessdate= 2013-02-04|archive-date= 2010-08-11|archive-url= https://web.archive.org/web/20100811014942/http://www.citymap.odessa.ua/map/?lang=1|url-status= dead}} {{ru}}, {{uk}} и {{en}}
*{{Наведена мрежна страница|url= http://www.eway.in.ua/en/cities/odessa|title= Мапа на постојните линии на сите видови траснпорт во Одеса}} {{ru}}, {{uk}} и {{en}}
*{{Наведена мрежна страница|url= http://www.youtube.com/watch?v=ab9dX-xHXyQ|title= Народот ја мие Одеса. Овој видео запис беше поставен од страна на  Александар Милов.}}

{{Административна поделба на Украина}}
{{Градови-херои на СССР}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Одеса| ]]
[[Категорија:Градови во Украина]]
[[Категорија:Црно Море]]
[[Категорија:Украинска морнарица]]
[[Категорија:Градови-херои на Советскиот Сојуз]]
[[Категорија:Населени места основани во 1794 година]]