Преглед на кодот на Ватикан

{{Инфокутија Држава|conventional_long_name=Ватикан|native_name={{ubl|{{native name|it|Stato della Città del Vaticano}}|{{native name|la|Status Civitatis Vaticanae}}}}|image_flag=Flag of Vatican City State - 2023 version.svg|image_coat=Coat of arms of Vatican City State - 2023 version.svg|symbol_type=[[Грб на Ватикан|Грб]]|common_name=Ватикан|other_symbol={{vunblist |{{native name|la|Sigillum Stati Civitatis Vaticanae}}<br />{{native name|it|Sigillo dello Stato della Città del Vaticano}}}}{{small|[[Национален печат на Ватикан]]}}<br />[[File:Seal of the State of Vatican City.svg|100px|link=Politics of Vatican City#Judiciary]]|other_symbol_type=Национален печат|national_anthem={{native name|it|[[Химна на Ватикан|Inno e Marcia Pontificale]]}}<br />„Понтификална химна и марш“<div style="padding-top:0.5em;">{{center| }}</div>[[file:United States Navy Band - Inno e Marcia Pontificale.ogg|noicon|center]]|image_map=Location_of_the_Vatican_City_in_Europe.svg|map_caption=|official_languages={{hlist|[[латински јазик|латински]]| |[[италијански јазик|италијански]]<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-pope-latin/pope-ditches-latin-as-official-language-of-vatican-synod-idUSKCN0HV1O220141006|title=Pope ditches Latin as official language of Vatican synod|work=Reuters|author=((Reuters Staff))|date=6 October 2014}}</ref><ref name="Visiting The Vatican 2023 x452">{{cite web | title=What language is spoken at the Vatican? | website=Visiting The Vatican | date=2023-04-13 | url=https://visitingthevatican.com/what-language-is-spoken-at-the-vatican/ | access-date=2023-11-05}}</ref>}}|languages_type=[[Национален јазик]]|languages=[[италијански јазик|италијански]] (''де факто'')<!-- While the Holy See uses Latin in official documents, Vatican City State uses Italian only -->{{efn|group="note"|1=Многу други јазици се користат од институции сместени во рамките на државата, како што се [[Света Столица]], [[Швајцарска гарда|Папска швајцарска гарда]] и [[Папска академија на науките]].<br /> Светата столица го користи латинскиот јазик како главен официјален јазик, италијанскиот како главен работен јазик и францускиот како главен дипломатски јазик; дополнително, неговиот [[Државен секретаријат (Света столица)|Државен секретаријат]] користи англиски, француски, германски, италијански, полски, португалски и шпански. Швајцарската гарда, во која командите на парадата се даваат на германски, користи и француски и италијански, два од трите други официјални швајцарски јазици, во своите официјални церемонии, како што е годишната заклетва на новите регрути на 6 мај.<ref>{{cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=QTeh9_3VGLQ |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/QTeh9_3VGLQ| archive-date=2021-12-11 |url-status=live|title=Solemn oath of the Vatican Swiss guards |date=6 May 2014 |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref>}}|government_type=Унитарна [[теократија|теократска]] католичка [[изборна монархија|изборна апсолутна монархија]]<ref>{{cite web |url=https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/StateDepartments/index.htm |title=Internet Portal of Vatican City State |publisher=Vatican City State |access-date=9 July 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524030947/https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/StateDepartments/index.htm |archive-date=24 May 2011 }}</ref><ref name="factbook"/><ref>Robbers, Gerhard (2006) [https://books.google.com/books?id=M3A-xgf1yM4C&pg=PA1009 ''Encyclopedia of World Constitutions''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160429130728/https://books.google.com/books?id=M3A-xgf1yM4C&pg=PA1009 |date=29 April 2016 }}. Infobase Publishing. {{ISBN|978-0-81606078-8}}. p. 1009</ref><ref>Nick Megoran (2009) [https://www.staff.ncl.ac.uk/nick.megoran/pdf/theocracy.pdf "Theocracy"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804152755/https://www.staff.ncl.ac.uk/nick.megoran/pdf/theocracy.pdf |date=4 August 2020 }}, p. 226 in ''International Encyclopedia of Human Geography'', vol. 11, Elsevier {{ISBN|978-0-08-044911-1}}</ref>|leader_title1=[[Суверенитет|Суверен ентитет]]|leader_name1=[[Света Столица]]|leader_title2=[[Папа|Монарх]]|leader_name2={{Incumbent pope 2}}|leader_title3=[[Кардинал државен секретар|Државен секретар]]|leader_name3=[[Пјетро Паролин]]|leader_title4=[[Папска комисија на Ватикан|Претседател на гувернерот]]|leader_name4=[[Фернандо Вергез Алзага]]|legislature=[[Папска комисија на Ватикан|Папска комисија]]{{efn|All powers delegated by the sovereign<ref>{{cite web |title=Legislative and Executive Bodies |url=http://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/StateDepartments/Legislative_and_executive_bodies.htm |website=[[Vatican City State]] |access-date=17 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524024314/http://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/StateDepartments/Legislative_and_executive_bodies.htm |archive-date=24 May 2011 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.vaticanstate.va/NR/rdonlyres/3F574885-EAD5-47E9-A547-C3717005E861/2522/FundamentalLaw1.pdf | title=Fundamental Law of Vatican City State | author=Pope John Paul II | author-link=Pope John Paul II | date=26 November 2000 | access-date=17 April 2022 | publisher=[[Vatican City State]] | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20080226203911/http://www.vaticanstate.va/NR/rdonlyres/3F574885-EAD5-47E9-A547-C3717005E861/2522/FundamentalLaw1.pdf | archive-date=26 February 2008 }}</ref>}}|established_event1=[[Пипинова даровница]]|sovereignty_type=Независност|established_date1=756 ({{years ago|756}} години)|established_event2=[[Латерански договор]]|established_date2=11 февруари 1929 ({{years ago|1929}} години)|area_km2=0.49{{efn|name=area|The [[:it:Calendario Atlante De Agostini|Календар Де Агостини Атлас]] ја навел областа на Ватикан како 44 хектари во неговото издание од 1930 година<ref>[https://books.google.com/books?id=JqlIZ70Jn9gC&q=vaticano De Agostini Atlas Calendar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200603042457/https://books.google.com/books?id=JqlIZ70Jn9gC&q=vaticano |date=3 June 2020 }}, 1930, p. 99. {{in lang|it}}</ref> но го поправил на 49 во неговото издание од 1945–1946 година.<ref name=agostini1945>[https://books.google.com/books?id=ZpJXsBX_6uUC&q=vaticano De Agostini Atlas Calendar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200603173403/https://books.google.com/books?id=ZpJXsBX_6uUC&q=vaticano |date=3 June 2020 }}, 1945–1946, p. 128. {{in lang|it}}</ref> Бројката од 44 хектари сè уште е нашироко цитирана од многу извори и покрај нејзината неточност.<!-- See talk page for further evidence -->}}|area_rank=195-та <!-- Should match [[List of countries and dependencies by area]] -->|population_estimate=764<ref name=population>{{Cite web |url=https://www.vaticanstate.va/it/stato-governo/note-generali/popolazione.html |title=Population |publisher=Vatican City State |date=26 June 2023 |access-date=16 August 2023 |language=it}}</ref>|population_estimate_year=2023|population_estimate_rank=195-та|population_density_km2=1559|population_density_rank=6-та|Gini=<!--number only-->|Gini_year=|Gini_change=<!--increase/decrease/steady-->|Gini_ref=|Gini_rank=|HDI=<!--number only-->|HDI_year=|HDI_change=<!--increase/decrease/steady-->|HDI_ref=|HDI_rank=|currency=[[Евро]] (€)|currency_code=EUR|time_zone=[[Средноевропско време|СЕВ]]|utc_offset=+1|utc_offset_DST=+2|time_zone_DST=[[Средноевропско летно време|СЕЛВ]]|drives_on=десно{{efn|1=На посетителите и туристите не им е дозволено да возат внатре во Ватикан без конкретна дозвола, која вообичаено им се дава само на оние кои се на официјална работа во Ватикан.}}|calling_code=[[Телефонски броеви во Ватикан|+379]]{{efn|1=[[ITU-T]] му ја доделил шифрата 379 на Ватикан. Сепак, Ватикан е вклучен во италијанскиот план за телефонски броеви и го користи италијанскиот код на државата 39, проследен со 06 (за Рим) и 698.}}|cctld=[[.va]]|demonym=Официјално: нема<ref>{{cite web | url=https://italyexplained.com/italy-cities-regions/vatican-city/#:~:text=The%20Italian%20name%20for%20Vatican,is%20really%20%E2%80%9Cfrom%E2%80%9D%20there | title=Vatican City :: Italy Explained | accessdate=2023-12-18 | archive-date=2023-05-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20230529044152/https://italyexplained.com/italy-cities-regions/vatican-city/#:~:text=The%20Italian%20name%20for%20Vatican,is%20really%20%E2%80%9Cfrom%E2%80%9D%20there | url-status=dead }}</ref><br /> Неофицијално: Ватикано или Ватиканци|GDP_PPP=|GDP_PPP_year=|official_website={{official website|https://www.vaticanstate.va/}}}}
{| class="infobox vcard"
|+ class="infobox-title category" id="249" style="font-size:125%;" |Ватикан
! colspan="2" class="infobox-above fn org" style="padding:0.2em;background:#ddd;font-size:100%;" | [[Светско наследство на УНЕСКО]]
|-
| colspan="2" class="infobox-image" style="border-top:1px #aaa solid;padding-top:0.4em;" |[[File:Vatikanische_Gaerten_Museen_Rom.jpg|безрамка]]</img><div class="infobox-caption"> Ватикан</div>
|- class="mergedrow"
! class="infobox-label" scope="row" style="padding-right:0.3em;" | Критериуми
| class="infobox-data category" | Културни: i, ii, iv, vi
|- class="mergedrow"
! class="infobox-label" scope="row" style="padding-right:0.3em;" | Референца
| class="infobox-data" | [https://whc.unesco.org/en/list/286 286]
|- class="mergedrow"
! class="infobox-label" scope="row" style="padding-right:0.3em;" | Натпис
| class="infobox-data" | 1984 година (8-ма [[Одбор на светското наследство|сесија]])
|}
'''Ватикан''', официјално '''Држава Ватикан''' ({{Lang-it|Stato della Città del Vaticano}}; {{Efn|{{lang|it|Stato della Città del Vaticano}}<ref>{{cite web| url = https://www.vaticanstate.va/it/| title = Stato della Città del Vaticano| access-date = 30 November 2019| archive-date = 19 January 2020| archive-url = https://web.archive.org/web/20200119071357/https://www.vaticanstate.va/it/| url-status = live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/vatican/it.html|title=La Santa Sede|website=Vatican.va|access-date=7 December 2021|archive-date=8 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211208130834/https://www.vatican.va/content/vatican/it.html|url-status=live}}</ref> ({{IPA-it|ˈstaːto della tʃitˈta ddel vatiˈkaːno}}) is the name used in [https://web.archive.org/web/20120822001817/https://www.vatican.va/vatican_city_state/legislation/documents/scv_doc_20001126_legge-fondamentale-scv_it.html the text] на државниот [[Устав|Основен закон]] и во [https://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/en.html официјалната веб-страница на државата].}} {{Lang-la|Status Civitatis Vaticanae}}), {{Efn|[[Латински правопис и изговор#Црковен изговор|црковен]], а со тоа и официјалниот, изговор е {{IPA-la|ˈstatus tʃiviˈtatis vatiˈkane|}}; [[латински правопис и изговор#Класичен изговор|класичен]] еден е {{IPA-la|ˈstatʊs kiːwɪˈtaːtɪs waːtɪˈkaːnae̯|}}.}} {{Efn|На јазиците што ги користи [[Државен секретаријат (Светата столица)|Државниот секретаријат]] на [[Света столица]] (освен англискиот и италијанскиот, како што веќе беше споменато погоре):
* {{lang-fr|Cité du Vatican}}—{{lang|fr|État de la Cité du Vatican}}
* {{lang-de|Vatikanstadt}}, cf. {{lang|de|Vatikan}}—{{lang|de|Staat Vatikanstadt}} (in Austria: {{lang|de|Staat der Vatikanstadt}})
* {{lang-pl|Miasto Watykańskie}}, cf. {{lang|pl|Watykan}}—{{lang|pl|Państwo Watykańskie}}
* {{lang-pt|Cidade do Vaticano}}—{{lang|pt|Estado da Cidade do Vaticano}}
* {{lang-es|Ciudad del Vaticano}}—{{lang|es|Estado de la Ciudad del Vaticano}}.}} — независна земја [[Континентална држава|без излез на море]],<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/place/Vatican-City|title=Vatican City|last=Ray|first=Michael|date=2023-05-20|publisher=[[Encyclopedia Britannica]]|language=en|accessdate=2023-05-21}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/nation-state|title=nation-state|last=Duignan|first=Brian|date=2023-03-31|publisher=[[Encyclopedia Britannica]]|language=en|accessdate=2023-05-21}}</ref> [[град-држава]], микродржава и енклава во [[Рим]], Италија.<ref name="Britannica">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/place/Vatican-City|title=Vatican City|work=Encyclopedia Britannica|archive-url=https://web.archive.org/web/20150318193720/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/623972/Vatican-City|archive-date=18 March 2015|accessdate=18 May 2021|ref=121}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-17994868|title=Vatican country profile|date=2018|work=BBC News|access-date=24 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180825011001/https://www.bbc.com/news/world-europe-17994868|archive-date=25 August 2018|language=en-GB}}</ref> Таа станала независна од Италија во 1929 година со [[Латерански договор|Латеранскиот договор]], и е посебна [[територија]] под „''целосна сопственост, ексклузивна доминација и суверена власт и јурисдикција''“ на [[Света Столица|Светата Столица]], со [[Сувереност|суверен ентитет]] според [[Меѓународно право|меѓународното право]], кој одржува во градот временската моќ и управување на државата, дипломатската и духовната независност. {{Efn|Светата столица е централно раководно тело на Католичката црква и суверен ентитет признат со меѓународното право, кој се состои од Папата и Римската курија. Исто така, најчесто се нарекува „Ватикан“, особено кога се користи како [[метоним]] за хиерархијата на Католичката црква.}} <ref name="lateran">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.aloha.net/~mikesch/treaty.htm|title=Text of the Lateran Treaty of 1929|archive-url=https://web.archive.org/web/20210225060950/http://www.aloha.net/~mikesch/treaty.htm|archive-date=25 February 2021|accessdate=3 August 2020}}</ref> Со површина од 49 хектари и според податоци од 2023 година, има население од 764 луѓе. Според тоа, таа е [[Список на држави и територии по површина|најмалата држава во светот и по површина]] и [[Список на држави по население|по население]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|title=Europe :: Holy See (Vatican City) — The World Factbook - Central Intelligence Agency|date=22 September 2021|work=www.cia.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126204237/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|archive-date=26 January 2022|accessdate=25 January 2021}}</ref> Како што управува Светата столица, државата Ватикан е црковна или свештеничка - [[Монархија|монархиска]] држава со која управува [[Папа]]та, кој е [[Папа|бискуп на Рим]] и поглавар на [[Римокатоличка црква|Католичката црква]].<ref name="factbook">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|title=Holy See (Vatican City)|date=22 September 2021|work=CIA—The World Factbook|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126204237/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|archive-date=26 January 2022|accessdate=25 January 2021}}</ref><ref name="pages">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.catholic-pages.com/vatican/vatican_city.asp|title=Vatican City|publisher=Catholic-Pages.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322135430/http://www.catholic-pages.com/vatican/vatican_city.asp|archive-date=22 March 2019|accessdate=12 August 2013}}</ref> Највисоките државни функционери се сите католички свештеници од различно потекло. По [[Авињонско папство|Авињонското Папство]] (1309 – 1377) папите главно престојувале во [[Апостолски дворец|Апостолскиот дворец]] во рамките на денешен Ватикан, иако понекогаш наместо тоа престојувале во [[Квириналски дворец|Квириналскиот дворец]] во Рим или на друго место. Ватикан е исто така [[Метонимија|метоним]] за Светата столица.

Светата столица датира од [[Историја на христијанството|раното христијанство]] и е главното епископско седиште на Католичката црква, која има приближно 1.329 милијарди крстени католици во светот според податоци од 2018 година во  во Латинската црква и 23 источни католички цркви.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.asianews.it/news-en/Catholics-increasing-worldwide,-reaching-1.329-billion-49663.html|title=Catholics increasing worldwide, reaching 1.329 billion|date=26 March 2020|access-date=9 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414050802/http://www.asianews.it/news-en/Catholics-increasing-worldwide,-reaching-1.329-billion-49663.html|archive-date=14 April 2021|agency=[[AsiaNews]]}}</ref> Независната држава Ватикан, од друга страна, настанала на 11 февруари 1929 година со Латеранскиот договор помеѓу Светиот Престол и Италија, кој зборуваза него како нова креација,<ref name="Preamble">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/content/dam/vaticanstate/documenti/leggi-e-decreti/Normative-Penali-e-Amministrative/LateranTreaty.pdf|title=Preamble of the Lateran Treaty|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010175158/https://www.vaticanstate.va/content/dam/vaticanstate/documenti/leggi-e-decreti/Normative-Penali-e-Amministrative/LateranTreaty.pdf|archive-date=10 October 2017|accessdate=21 July 2014}}</ref> не како остаток од многу поголемите [[Папска Држава|Папски држави]] (756–1870), кои претходно опфаќале голем дел од [[Средна Италија|Централна Италија]].

Ватикан содржи религиозни и културни места како што се [[Базилика Свети Петар|базиликата Свети Петар]], [[Систинска капела|Сикстинската капела]], [[Ватиканска библиотека|Ватиканската апостолска библиотека]] и [[Ватикански музеи|Ватиканските музеи]]. Во нив се прикажани некои од најпознатите слики и скулптури во светот. Уникатната економија на Ватикан е финансиски поддржана од донации од верниците, со продажба на [[Поштенска марка|поштенски марки]] и сувенири, такси за прием во музеи и продажба на публикации. Ватикан нема даноци и предметите се без царина.

== Име ==
Името ''{{Вовикиречник|Ватикан}}'' за прв пат се користело во Латеранскиот договор, потпишан на 11 февруари 1929 година, со кој е воспоставен современ град-држава именуван по Ватиканскиот рид, географската локација на државата во рамките на градот [[Рим]]. „Ватикан“ е изведен од името на [[Етрурци|етрурска]] населба, Ватика или Ватикум, сместена во општата област што Римјаните ја нарекувале ''Агер Ватикан'', „''ватиканска територија''“.<ref>{{Наведена книга|title=New Topographical Dictionary of Ancient Rome|last=Richardson|first=L.|publisher=Johns Hopkins University Press|isbn=0-8018-4300-6|location=Baltimore|page=405}}</ref>

[[Италијански јазик|Италијанското]] име на градот е Сита дел Ватикано ({{lang|it|Città del Vaticano}}) или, поформално, Стато дела Сита дел Ватикано ({{lang|it|Stato della Città del Vaticano}}), што значи „држава на градот Ватикан“. Неговото [[Латински јазик|латинско]] име е ''{{Јаз|la|Status Civitatis Vaticanae}}'';<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://w2.vatican.va/content/pius-xii/la/apost_constitutions/documents/hf_p-xii_apc_19451208_vacantis-apostolicae-sedis.html|title=Apostolic Constitution|language=la|archive-url=https://web.archive.org/web/20200912234026/http://w2.vatican.va/content/pius-xii/la/apost_constitutions/documents/hf_p-xii_apc_19451208_vacantis-apostolicae-sedis.html|archive-date=12 September 2020|accessdate=3 August 2020}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://w2.vatican.va/content/francesco/la/letters/2014/documents/papa-francesco_20140908_lettera-card-giovanni-lajolo.html|title=Letter to John Cardinal Lajolo|last=Pope Francis|date=8 September 2014|publisher=The Vatican|language=la|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418013034/http://w2.vatican.va/content/francesco/la/letters/2014/documents/papa-francesco_20140908_lettera-card-giovanni-lajolo.html|archive-date=18 April 2015|accessdate=28 May 2015}}</ref> ова се користи во официјалните документи од страна на Светата Столица, Црквата и [[Папа]]та.

== Историја ==
{{Panorama|image=File:Vatican StPeter Square.jpg|height=230|alt=St. Peter's Square, the basilica and obelisk, from Piazza Pio XII|caption={{center|St. Peter's Square, the basilica and obelisk, from Piazza Pio XII}}}}

=== Рана историја ===
[[Податотека:Obelisk of St. Peter.jpg|лево|мини| Ватиканскиот обелиск на [[Плоштад „Свети Петар“|плоштадот Свети Петар]] бил донесен во Рим од [[Египет]] од [[Калигула]]]]
Името „Ватикан“ веќе било во употреба во времето на [[Римска Република|Римската Република]] за ''Агер Ватиканус'', мочурлива област на западниот брег на [[Тибар]] спроти градот Рим, сместена помеѓу Јаникулум, Ватиканскиот рид и Монте Марио, до [[Авентин|ридот Авентин]] и до сливот на потокот Кремера.<ref name="Liverani 2016 21">{{Harvnb|Liverani|2016}}</ref> Топонимот Агер Ватиканус (''Ager Vaticanus)'' е посведочен до 1 век од нашата ера: потоа се појавил друг топоним, ''Ватиканус (Vaticanus)'', означувајќи област многу поограничена: Ватиканскиот рид, денешниот [[Плоштад „Свети Петар“|плоштад Свети Петар]], а можеби и денешната Виа дела Кончилијационе.<ref name="Liverani 2016 21" /> Поради неговата близина до главниот непријател на Рим, [[Етрурци|етрурскиот]] град Веј (друго име за ''Агер Ватиканус'' било ''Рипа Веиентана'' или ''Рипа Етруска''), и поради тоа што бил подложен на поплавите на [[Тибар]], Римјаните го сметале овој првично ненаселен дел од Рим за лош и застрашувачки.<ref>{{Harvnb|Petacco|2016}}</ref>

Посебно слабиот квалитет на ватиканското вино, дури и по мелиорацијата на областа, го коментирал поетот [[Марко Валериј Марцијал|Марцијал]] (40 – меѓу 102 и 104 г. н.е.).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mospace.umsystem.edu/xmlui/bitstream/handle/10355/8100/research.pdf?sequence=3|title=Damien Martin, "Wine and Drunkenness in Roman Society"|archive-url=https://web.archive.org/web/20140918040152/https://mospace.umsystem.edu/xmlui/bitstream/handle/10355/8100/research.pdf?sequence=3|archive-date=18 September 2014|accessdate=27 August 2013}}</ref> [[Такит|Тацит]] напишал дека во 69 н.е., Годината на четворицата цареви, кога северната војска која го донела [[Вителиј]] на власт пристигнала во Рим, „''голем дел се сместиле во нездравите области на Ватикан, што резултирало со многу смртни случаи помеѓу обичните војници; а Тибар што бил блиску, неспособноста на [[Гали]]те и Германците да ја поднесат топлината и последователната алчност со која пиеле од потокот ги ослабнале нивните тела, кои веќе биле лесен плен на болеста''“.<ref>Tacitus, ''The Histories'', II, 93, translation by Clifford H. Moore (The Loeb Classical Library, first printed 1925)</ref>
[[Податотека:Plan_of_Circus_Neronis_and_St._Peters.gif|мини| Рана интерпретација на релативните локации на циркусот и средновековните и [[Базилика Свети Петар|сегашните]] базилики на Свети Петар]]
[[Податотека:Circus_of_Nero.png|мини| Едно можно современо толкување <ref>Based on "[https://web.archive.org/web/20100305113143/http://www.saintpetersbasilica.org/images.htm Outline of St. Peter's, Old St. Peter's, and Circus of Nero]".</ref>]]
За време на [[Римско Царство|Римското Царство]], таму биле изградени многу вили, откако Агрипина Постарата (14 п.н.е.–18 октомври н.е. 33) ја исцедила областа и ги поставила нејзините градини во почетокот на 1 век од нашата ера. Во 40 н.е., нејзиниот син, царот [[Калигула]] (31 август н.е. 12-24 јануари н.е. 41; р. 37-41) изградил во нејзините градини циркус за кочии (40 н.е.) кој подоцна бил завршен од [[Нерон]], {{Јаз|la|Circus Gaii et Neronis}},<ref>Lanciani, Rodolfo (1892).</ref> обично се нарекува, едноставно, Циркус на Нерон.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/en/stato-e-governo/storia/la-citta-del-vaticano-nel-tempo.html|title=Vatican City in the Past|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528110717/http://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/en/stato-e-governo/storia/la-citta-del-vaticano-nel-tempo.html|archive-date=28 May 2019|accessdate=3 August 2020}}</ref>

Ватиканскиот обелиск на плоштадот Свети Петар е последниот видлив остаток од циркусот на Нерон. Ја донел царот [[Калигула]] од Хелиополис во [[Египет (римска провинција)|Египет]]. Обелискот првично стоел во центарот на римскиот циркус.<ref>[[Pliny the Elder]], [[Natural History (Pliny)|Natural History]] XVI.76.</ref> Циркусот станал место на мачеништво за многу христијани по големиот римски пожар во 64 н.е. Традицијата вели дека токму во овој циркус [[Апостол Петар|Свети Петар]] бил [[Крст на Свети Петар|распнат наопаку]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.newadvent.org/cathen/11744a.htm#IV|title=St. Peter, Prince of the Apostles|publisher=Catholic Encyclopedia|archive-url=https://web.archive.org/web/20190915021152/http://newadvent.org/cathen/11744a.htm#IV|archive-date=15 September 2019|accessdate=12 August 2013}}</ref> Во 1586 година, [[Папа Сикст V|папата Сикст V]]  го преместил обелискот на својата денешна позиција користејќи метод смислен од италијанскиот архитект Доменико Фонтана.<ref name="Tafur">''[http://depts.washington.edu/silkroad/texts/tafur.html#ch3 Travels and Adventures]'', Chapter 3, [[Pero Tafur]], digitized from [[The Broadway Travellers]] series, edited by Sir [[E. Denison Ross]] and [[Eileen Power]], translated and edited with an introduction by [[Malcolm Letts]] (New York, London: Harper & brothers 1926)</ref>

Спроти циркусот постоеле гробишта разделени со [[Вија Корнелија|Виа Корнелија]]. Погребни споменици и мавзолеи, и мали гробници, како и олтари на паганските богови од сите видови политеистички религии, биле изградени кои постоеле до пред изградбата на Константиовата базилика Свети Петар во првата половина на IV век. Светилиштето посветено на фригиската божица [[Кибела]] и нејзиниот сопружник Атис останало активно долго откако во близина била изградена античката базилика Свети Петар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mv.vatican.va/3_EN/pages/x-Schede/MGEs/MGEs_Sala16_03_040.html|title=Altar dedicated to Cybele and Attis|publisher=Vatican Museums|archive-url=https://web.archive.org/web/20120124211312/http://mv.vatican.va/3_EN/pages/x-Schede/MGEs/MGEs_Sala16_03_040.html|archive-date=24 January 2012|accessdate=26 August 2013}}</ref> Остатоците од оваа древна некропола биле изнесени на виделина спорадично за време на реновирањето од страна на различни папи во текот на вековите, зголемувајќи се во зачестеноста за време на [[ренесанса]]та додека не била систематски ископана по наредба на [[Папа Пиј XII|папата Пиј XII]] од 1939 до 1941 година. Константиовата базилика била изградена во 326 година над, според верувањата, [[Гроб на Свети Петар|гробот на Свети Петар]], закопан на тие гробишта.<ref>[https://books.google.com/books?id=37b9V9IXDsYC&dq=Gardner+%22reputed+grave%22&pg=PA126 Fred S. Kleiner, ''Gardner's Art through the Ages'' (Cengage Learning 2012] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150912151621/https://books.google.com/books?id=37b9V9IXDsYC&pg=PA126&dq=Gardner+%22reputed+grave%22&hl=en&sa=X&ei=A3gQUqPdOYWThgeirYCgDg&redir_esc=y#v=onepage&q=Gardner%20%22reputed%20grave%22&f=false}} {{ISBN|978-1-13395479-8}}), p. 126</ref>

Оттогаш, областа станала понаселена во врска со активноста во базиликата. Во близина била изградена палата уште во 5 век за време на понтификатот на [[Папа Симах|папата Симах]] (владеел 498–514).

=== Папски држави ===

[[Податотека:Italy_1796.svg|лево|мини| Италијанскиот полуостров во 1796 г. Папските држави во централна Италија се обоени во виолетова боја.]]
Папите постепено започнале да имаат секуларна улога како гувернери на регионите во близина на Рим. Тие владееле со [[Папска Држава|папските држави]], кои покривале голем дел од [[Апенински Полуостров|Италијанскиот Полуостров]], повеќе од илјада години до средината на 19 век, кога целата територија што му припаѓала на папството била заземена од [[Обединување на Италија|новосоздаденото]] [[Кралство Италија]].

Поголемиот дел од овој период, папите не живееле во Ватикан. Латеранската палата, на спротивната страна на Рим, била нивна вообичаена резиденција околу илјада години. Од 1309 до 1377 година, тие живееле во [[Авињон]] во Франција. По враќањето во Рим, тие избрале да живеат во Ватикан. Тие се преселиле во [[Квириналски дворец|Квириналскиот дворец]] во 1583 година, откако бил изграден во времето на [[Папа Павле V|папата Павле V]] (1605–1621), но по заземањето на Рим во 1870 година се повлекле во Ватикан, а она што било нивна резиденција станало резиденција на кралот на Италија.

=== Под италијанска власт (1871–1929) ===
{{Panorama|image=File:Vatican panorama from St. Peters Basilica.jpg|height=240|alt=A panorama of gardens and several buildings viewed from St. Peter's Basilica|caption={{center|Панорама на градините гледана од базиликата Свети Петар}}}}Во 1870 година, имотите на папата биле оставени во неизвесна ситуација кога самиот Рим бил припоен од италијанските сили, со што се довршило [[Обединување на Италија|италијанското обединување]], по номиналниот отпор на папските сили. Помеѓу 1861 и 1929 година, статусот на папата се нарекувало „''Римско прашање''“.

Италија не се обидела да се меша со Светата столица во Ватиканските ѕидини. Меѓутоа, на многу места го конфискувала црковниот имот. Во 1871 година, [[Квириналски дворец|Квириналскиот дворец]] бил конфискуван од кралот на Италија и станала кралска палата. Потоа, папите непречено престојувале во ѕидините на Ватикан, а одредени папски прерогативи биле признати со Законот за гаранции, вклучувајќи го и правото да испраќаат и примаат амбасадори. Но, папите не го признале правото на италијанскиот крал да владее во Рим и тие одбиле да го напуштат комплексот на Ватикан додека не се реши спорот во 1929 година; [[Папа Пиј IX|Папата Пиј IX]] (1846–1878), последниот владетел на папските држави, бил нарекуван „ затвореникот во Ватикан“. Принудени да се откажат од секуларната власт, папите се фокусирале на духовните прашања.<ref name="World History">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/worldhistorydict00wett|title=World History: A Dictionary of Important People, Places, and Events, from Ancient Times to the Present|last=Wetterau|first=Bruce|date=1994|publisher=Henry Holt & Co.|isbn=978-0805023503|location=New York}}</ref>

Оваа ситуација била решена на 11 февруари 1929 година, кога Латеранскиот договор меѓу Светата столица и Кралството Италија бил потпишан од [[Премиер на Италија|премиерот и шеф на владата]] [[Бенито Мусолини]] во име на кралот [[Виктор Емануел III]] и од кардиналот државен секретар Пјетро Гаспари за [[Папа Пиј XI|папата Пиј XI]].<ref name="lateran"/><ref name="Preamble"/><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html#TRATTATO_FRA_LA_SANTA_SEDE_E_L%E2%80%99ITALIA|title=Patti lateranensi, 11 febbraio 1929 - Segreteria di Stato, card. Pietro Gasparri|work=The Holy See|archive-url=https://web.archive.org/web/20210119131557/http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html#TRATTATO_FRA_LA_SANTA_SEDE_E_L%E2%80%99ITALIA|archive-date=19 January 2021|accessdate=5 April 2020}}</ref> Договорот, кој стапил во сила на 7 јуни 1929 година, ја основал независната држава Ватикан и го потврдил специјалниот статус на католичкото христијанство во Италија.<ref name="Statute">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|title=Patti lateranensi, 11 febbraio 1929 – Segreteria di Stato, card. Pietro Gasparri|work=vatican.va|archive-url=https://web.archive.org/web/20210119131557/http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|archive-date=19 January 2021|accessdate=5 April 2020}}</ref>

=== Втора светска војна ===
[[Податотека:The_British_Army_in_Italy_1944_NA16179.jpg|мини| Бендовите на 38-та бригада на британската армија свират пред [[Базилика Свети Петар|базиликата Свети Петар]], јуни 1944 година]]
Светата столица, која управувала со Ватикан, водела политика на неутралност за време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], под водство на [[Папа Пиј XII|папата Пиј XII]]. Иако германските трупи го окупирале градот Рим по примирјето во Касибиле во септември 1943 година, и [[Сојузници во Втората светска војна|Сојузниците]] од 1944 година, тие го почитувале градот Ватикан како неутрална територија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005446|title=Rome|publisher=Ushmm.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20131215103412/http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005446|archive-date=15 December 2013|accessdate=12 December 2013}}</ref> Еден од главните дипломатски приоритети на [[Папа|римскиот бискуп]] бил да го спречи бомбардирањето на градот; Папата бил толку чувствителен што протестирал дури и поради британските воздушни фрлања на памфлети над Рим, тврдејќи дека неколкуте слетувања во градот-држава ја нарушуваат неутралноста на Ватикан.<ref name="Chadwick1">Chadwick, 1988, pp. 222–232</ref> Британската политика, како што била изразена во записникот од состанокот на кабинетот, била: „''во никој случај не треба да го малтретираме Ватикан, туку дека нашата акција во однос на остатокот од Рим ќе зависи од тоа колку италијанската влада ги почитува правилата на војна''“.<ref name="Chadwick1" />

Откако САД влегла во војната, САД се спротивставиле на таквото бомбардирање, плашејќи се да не ги навредат католичките членови на нивните воени сили, но рекле дека „''не можат да ги спречат Британците да го бомбардираат Рим ако Британците така решат''“. Американската војска дури ги изземала католичките пилоти и членовите на екипажот од воздушни напади врз Рим и други црковни имоти, освен ако доброволно не се договори. Имено, со исклучок на Рим, а веројатно и можноста на Ватикан, ниту еден католички американски пилот или екипаж од воздух не одбил мисија во Италија под германска контрола. Британците бескомпромисно изјавиле „''ќе го бомбардираат Рим секогаш кога ќе побараат потребите на војната''“.<ref>Chadwick, 1988, pp. 232–236</ref> Во декември 1942 година, пратеникот на Обединетото Кралство и предложил на Светата столица Рим да биде прогласен за „отворен град“, предлог што Светата столица го сфатила посериозно отколку што веројатно сметало Обединетото Кралство, кое не сакало Рим да биде отворен град, но Мусолини го отфрлил предлогот кога Светата столица му го дала. Во врска со сојузничката инвазија на Сицилија, 500 американски авиони го бомбардирале Рим на 19 јули 1943 година, особено насочени кон железничкиот центар. Загинале околу 1.500 луѓе. Пиј XII, кој претходниот месец бил опишан како „загрижениот болен“ поради можниот бомбашки напад, ги согледал последиците. Друг напад се случил на 13 август 1943 година, откако Мусолини бил соборен од власт.<ref>Chadwick, 1988, pp. 236–244</ref> Следниот ден, новата влада го прогласила Рим за отворен град, откако се консултирала со Светата столица за формулацијата на декларацијата, но Обединетото Кралство одлучило дека никогаш нема да го признае Рим како отворен град.<ref>Chadwick, 1988, pp. 244–245</ref>

=== Повоена историја ===
[[Податотека:St_Peter's_Square,_Vatican_City_-_April_2007.jpg|десно|мини| Поглед на плоштадот Свети Петар од врвот на куполата на Микеланџело]]
Пие XII се воздржуваше од именување на [[кардинал]]и за време на војната. До крајот на Втората светска војна, имало неколку истакнати слободни места: кардинал државен секретар, Камерленго, канцелар и префект на Конгрегацијата за религиозни меѓу нив.<ref>{{Harvnb|Chadwick|1988}}</ref> Пиј XII именувал 32 кардинали на почетокот на 1946 година, откако ја објавил својата намера да го стори тоа во неговата претходна божиќна порака.

[[Војска на Ватикан|Папскиот воен корпус]], освен [[Швајцарска гарда|Швајцарската гарда]], бил распуштен по волјата на [[Папа Павле VI|Павле VI]], како што е изразено во писмото од 14 септември 1970 година <ref name="Vatican State">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/History/Vatican_City_today.htm|title=Vatican City Today|publisher=Vatican City Government|archive-url=https://web.archive.org/web/20071211020340/https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/History/Vatican_City_today.htm|archive-date=11 December 2007|accessdate=28 November 2007}}</ref> [[Ватиканска жандармерија|Жандармерискиот корпус]] бил трансформиран во цивилна [[полиција]] и безбедносни сили.

Во 1984 година, нов конкордат помеѓу Светата столица и Италија изменил одредени одредби од претходниот договор, вклучувајќи ја позицијата на католичкото христијанство како италијанска државна религија, позиција што му била дадена со статутот на [[Кралство Сардинија (1720–1861)|Кралството Сардинија]] од 1848 година <ref name="Statute"/>

Изградбата во 1995 година на нова куќа за гости, Domus Sanctae Marthae, во непосредна близина на базиликата Свети Петар била критикувана од италијанските еколошки групи, поддржани од италијанските политичари. Тие тврделе дека новата зграда ќе го блокира погледот на базиликата од блиските италијански станови.<ref name="guest house">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/vaticandiariesbe0000thav|title=The Vatican Diaries: A Behind-the-Scenes Look at the Power, Personalities and Politics at the Heart of the Catholic Church|last=Thavis|first=John|date=2013|publisher=Viking|isbn=978-0-670-02671-5|location=NY|pages=[https://archive.org/details/vaticandiariesbe0000thav/page/121 121–122]|url-access=registration}}</ref> Плановите за кратко време ги заостриле односите меѓу Ватикан и италијанската влада. Шефот на Одделот за технички услуги на Ватикан остро ги отфрлил предизвиците на правото на државата Ватикан да гради во нејзините граници.<ref name="guest house" />

[[John R. Morss|Џон Р. Морс]] во ''European Journal of International Law'' напишал дека поради условите на Латеранскиот договор, статусот на Ватикан како суверена држава и статусот на Папата како шеф на држава се проблематични.<ref name=":0">{{Наведено списание|last=Morss|first=John R.|date=2015|title=The International Legal Status of the Vatican/Holy See Complex|url=https://academic.oup.com/ejil/article/26/4/927/2599610|journal=European Journal of International Law|publisher=OUP|volume=26|issue=4|page=927|doi=10.1093/ejil/chv062|archive-url=https://web.archive.org/web/20210122174103/https://academic.oup.com/ejil/article/26/4/927/2599610|archive-date=22 January 2021|access-date=6 February 2021|doi-access=free|hdl-access=free}}</ref>

== Географија ==
[[Податотека:Vatican_City_map_EN.svg|мини|Карта на Ватикан, истакнувајќи значајни градби и ватиканските градини]]
Името „Ватикан“ веќе било во употреба во времето на [[Римска Република|Римската Република]] како ''Агер Ватиканус'', мочурлива област на западниот брег на [[Тибар]] спроти градот Рим, сместена помеѓу Јаникулум, ридот Ватикан и Монте Марио до [[Авентин|ридот Авентин]] и до сливот на потокот Кремера.<ref name="Liverani 2016 21">{{Harvnb|Liverani|2016}}</ref> Територијата на Ватикан е дел од Ватиканскиот рид и од соседните поранешни Ватикански полиња. На оваа територија се изградени [[Базилика Свети Петар|базиликата Свети Петар]], [[Апостолски дворец|Апостолската палата]], [[Систинска капела|Систинската капела]] и музеи, заедно со разни други градби. Областа била дел од римскиот ''рион'' на Борго до 1929 година. Бидејќи е одвоена од градот, на западниот брег на реката Тибар, областа излегува на градот што била заштитена со тоа што била вклучена во ѕидините на [[Папа Лав IV|Лав IV]] (847–855), а подоцна била проширена со денешните ѕидини за утврдување, изградена во времето на [[Папа Павле III|Павле III]] (1534–1549), [[Папа Пиј IV|Пиј IV]] (1559–1565) и [[Папа Урбан VIII|Урбан VIII]] (1623–1644).<ref>{{Наведување|title=Holy See (Vatican City)|date=2022-12-28|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|journal=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|language=en|access-date=2023-01-04}}</ref>
[[Податотека:VaticanCity_Annex.jpg|мини|Територија на државата Ватикан според Латеранскиот договор]]
Кога се подготвувал Латеранскиот договор од 1929 година, кој дал држава форма на Ватикан, границите на предложената територија биле под влијание на фактот дека голем дел од Ватикан бил целосно опкружен со оваа јамка. За некои делови од границата немало ѕид, но линијата на одредени згради обезбедувала дел од границата, а за мал дел од границата бил изграден современ ѕид.<ref>Lateran Treaty of 1929, Article 3</ref>

Територијата го опфаќа [[Плоштад „Свети Петар“|плоштадот Свети Петар]], кој е одделен од територијата на Италија единствено со бела линија долж границата на плоштадот, каде што допира до Пјаца Пио&nbsp;XII. До плоштадот Свети Петар се стигнува преку Виа дела Кончилијационе која се протега од близина на Тибар до Свети Петар. Овој голем пристап бил конструиран од [[Бенито Мусолини]] по склучувањето на Латеранскиот договор.

Според Латеранскиот договор, одредени имоти на Светата столица кои се наоѓаат на италијанска територија, особено Папската палата Кастел Гандолфо и главните базилики, уживаат вонтериторијален статус сличен на оној на странските [[Дипломатска делегација|амбасади]].<ref name="treaty">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|title=Patti Lateranensi|publisher=vatican.va|archive-url=https://web.archive.org/web/20210119131557/http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|archive-date=19 January 2021|accessdate=6 November 2013}}</ref><ref name="treaty text" /> Во овие имоти, расфрлани низ Рим и Италија, се сместени основните канцеларии и институции неопходни за карактерот и мисијата на Светата столица.<ref name="treaty text">Lateran Treaty of 1929, Articles 13–16</ref>

Кастел Гандолфо и именуваните базилики внатрешно се патролираат од [[Ватиканска жандармерија|полициски агенти на државата Ватикан]], а не од италијанската полиција. Според Латеранскиот договор (чл. 3) на плоштадот Свети Петар, но не вклучувајќи ги скалите што водат до базиликата, вообичаено патролира италијанската полиција.<ref name="treaty"/>

Нема пасошка контрола за посетителите кои влегуваат во Ватикан од околната италијанска територија. Има бесплатен јавен пристап до плоштадот и базиликата Свети Петар и, по повод папската општа аудиенција, до салата во која се одржуваат. За оваа публика и за големите церемонии во базиликата и плоштадот Свети Петар, претходно мора да се набават билети бесплатно. Ватиканските музеи, каде се наоѓа Сикстинската капела, обично наплаќаат влез. Нема општ јавен пристап до градините, но може да се организираат тури со водич за мали групи до градините и ископувања под базиликата. Другите места се отворени единствено за оние поединци кои имаат финансиски бизнис за извршување на свои трансакции.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/content/vatican/en/info.html|title=Useful Information|work=The Holy See|accessdate=2023-01-04}}</ref>

=== Клима ===
Климата на Ватикан е иста како и во Рим: [[Умерена клима|умерена]], медитеранска клима со благи, дождливи зими од октомври до средината на мај и топли, суви лета од мај до септември. Некои помали локални карактеристики, главно магла и роси, се предизвикани од невообичаениот дел од базиликата Свети Петар, надморската височина, фонтаните и големината на големиот поплочен плоштад. Највисоката температура досега била {{Convert|40.7|C|F}}, и на 2 август 2017 и на 27 јуни 2022 година.<ref name="JeffMasters2017records">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.wunderground.com/cat6/noaa-earth-had-its-third-warmest-year-record-2017|title=NOAA: Earth Had Its Third Warmest Year on Record in 2017|last=Masters|first=Jeff|date=18 January 2018|publisher=Wunderground|archive-url=https://web.archive.org/web/20180430045703/https://www.wunderground.com/cat6/noaa-earth-had-its-third-warmest-year-record-2017|archive-date=30 April 2018|accessdate=29 April 2018}}</ref>

{{Weather box|location=Ватикан ''(податоци на Аеродром Рим-Чампино")''|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=19.8|Feb record high C=21.2|Mar record high C=26.6|Apr record high C=27.2|May record high C=33.0|Jun record high C=37.8|Jul record high C=39.4|Aug record high C=40.7|Sep record high C=38.4|Oct record high C=30.0|Nov record high C=25.0|Dec record high C=20.2|Jan high C=11.9|Feb high C=13.0|Mar high C=15.2|Apr high C=17.7|May high C=22.8|Jun high C=26.9|Jul high C=30.3|Aug high C=30.6|Sep high C=26.5|Oct high C=21.4|Nov high C=15.9|Dec high C=12.6|year high C=20.4|Jan mean C=7.5|Feb mean C=8.2|Mar mean C=10.2|Apr mean C=12.6|May mean C=17.2|Jun mean C=21.1|Jul mean C=24.1|Aug mean C=24.5|Sep mean C=20.8|Oct mean C=16.4|Nov mean C=11.4|Dec mean C=8.4|year mean C=15.2|Jan low C=3.1|Feb low C=3.5|Mar low C=5.2|Apr low C=7.5|May low C=11.6|Jun low C=15.3|Jul low C=18.0|Aug low C=18.3|Sep low C=15.2|Oct low C=11.3|Nov low C=6.9|Dec low C=4.2|year low C=10.0|Jan record low C=-11.0|Feb record low C=-4.4|Mar record low C=-5.6|Apr record low C=0.0|May record low C=3.8|Jun record low C=7.8|Jul record low C=10.6|Aug record low C=10.0|Sep record low C=5.6|Oct record low C=0.8|Nov record low C=-5.2|Dec record low C=-4.8|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=67|Feb precipitation mm=73|Mar precipitation mm=58|Apr precipitation mm=81|May precipitation mm=53|Jun precipitation mm=34|Jul precipitation mm=19|Aug precipitation mm=37|Sep precipitation mm=73|Oct precipitation mm=113|Nov precipitation mm=115|Dec precipitation mm=81|year precipitation mm=804|Jan precipitation days=7.0|Feb precipitation days=7.6|Mar precipitation days=7.6|Apr precipitation days=9.2|May precipitation days=6.2|Jun precipitation days=4.3|Jul precipitation days=2.1|Aug precipitation days=3.3|Sep precipitation days=6.2|Oct precipitation days=8.2|Nov precipitation days=9.7|Dec precipitation days=8.0|year precipitation days=79.4|unit precipitation days=1 mm|Jan sun=120.9|Feb sun=132.8|Mar sun=167.4|Apr sun=201.0|May sun=263.5|Jun sun=285.0|Jul sun=331.7|Aug sun=297.6|Sep sun=237.0|Oct sun=195.3|Nov sun=129.0|Dec sun=111.6|year sun=2472.8|source 1=[[Servizio Meteorologico]], 1970–2000 data<ref name=ServizioMeteorologico1>[https://clima.meteoam.it/AtlanteClimatico/pdf/(239)Roma%20Ciampino.pdf Tabelle climatiche 1971–2000 della stazione meteorologica di Roma-Ciampino Ponente dall'Atlante Climatico 1971–2000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190110014759/http://clima.meteoam.it/AtlanteClimatico/pdf/%28239%29Roma%20Ciampino.pdf |date=10 January 2019 }}&nbsp;– Servizio Meteorologico dell'Aeronautica Militare</ref> data of sunshine hours<ref>{{cite web |url=https://clima.meteoam.it/web_clima_sysman/Clino6190/CLINO239.txt |title=Visualizzazione tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Roma Ciampino |access-date=13 June 2011 |archive-date=19 August 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110819073317/http://clima.meteoam.it/web_clima_sysman/Clino6190/CLINO239.txt |url-status=live }}</ref>|date=April 2012|source=https://www.wunderground.com/cat6/noaa-earth-had-its-third-warmest-year-record-2017}}

Во јули 2007 година, Ватикан го прифатил предлогот на две фирми со седиште во [[Сан Франциско]] и [[Будимпешта]],<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.thegwpf.com/vatican-footprint-wrong-footed/|title=Vatican footprint wrong-footed|date=26 May 2010|publisher=The Global Warming Policy Forum|archive-url=https://web.archive.org/web/20150102201530/http://www.thegwpf.com/vatican-footprint-wrong-footed/|archive-date=2 January 2015|accessdate=2 January 2015}}</ref> со кој ќе стане првата јаглеродно неутрална држава со неутрализирање на емисиите на јаглерод диоксид со создавање на климатска шума на Ватикан во Унгарија,<ref>{{Наведени вести|url=https://www.physorg.com/news103554442.html|title=The Vatican to go carbon neutral|date=13 July 2007|access-date=12 September 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090112190438/http://www.physorg.com/news103554442.html|archive-date=12 January 2009|agency=United Press International}}</ref> како чисто симболичен гест <ref name="CN070713">[https://www.cathnews.com/news/707/76.php Vatican signs up for a carbon offset forest] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080705173031/https://www.cathnews.com/news/707/76.php |date=2008-07-05 }}, ''Catholic News Service'', published 13 July 2007.</ref> за да ги поттикне [[Римокатоличка црква|католиците]] да направат повеќе за да ја заштитат планетата.<ref>[https://www.wcr.ab.ca/news/2007/0723/carbon072307.shtml Climate forest makes Vatican the first carbon-neutral state], ''Western Catholic Reporter'', published 23 July 2007.</ref> Ништо не излегло од проектот.<ref>[https://www.csmonitor.com/Environment/2010/0420/Carbon-offsets-How-a-Vatican-forest-failed-to-reduce-global-warming "Carbon offsets: How a Vatican forest failed to reduce global warming"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200801031710/https://www.csmonitor.com/Environment/2010/0420/Carbon-offsets-How-a-Vatican-forest-failed-to-reduce-global-warming|date=1 August 2020}}.</ref><ref>[https://www.ethicalcorp.com/environment/dangers-lurk-offset-investments "Dangers lurk in offset investments"], ''Ethical Corporation'' published 19 September 2011.</ref>

На 26 ноември 2008 година, самиот Ватикан го спровел планот објавен во мај 2007 година за покривање на покривот на салата Павле VI со соларни панели.<ref>[http://webarchive.loc.gov/all/20070612183543/https://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0702971.htm "Going green: Vatican expands mission to saving planet, not just souls"], ''Catholic News Service'', published 25 May 2007.</ref><ref>Glatz, Carol (26 November 2008) [https://salt.claretianpubs.org/sjnews/2008/12/sjn081210a.html "Vatican wins award for creating rooftop solar-power generator"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20171010164738/http://salt.claretianpubs.org/sjnews/2008/12/sjn081210a.html|date=10 October 2017}}, ''Catholic News Service''.</ref>

=== Градини ===
На територијата на Ватикан се наоѓаат Ватиканските градини ({{Lang-it|Giardini Vaticani}} ),<ref name="VaticanMap">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm|title=Map of Vatican City|publisher=saintpetersbasilica.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104104919/http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm|archive-date=4 November 2021|accessdate=11 October 2009}}</ref> кои опфаќаат околу половина од оваа територија. Градините, основани за време на [[ренесанса]]та и [[барок]]от, се украсени со фонтани и скулптури.

Градините датираат од средновековните времиња кога овоштарниците и лозјата се протегале на север од Папската [[Апостолски дворец|апостолска палата]].<ref name="Pellegrino">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm|title=Al Pellegrino Cattolico: ''The Vatican Gardens''|publisher=2008 Al Pellegrino Cattolico s.r.l. Via di Porta Angelica 81\83 (S.Pietro) I- 00193 Roma, Italy|archive-url=https://web.archive.org/web/20080413133503/https://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm|archive-date=13 April 2008|accessdate=21 November 2008}}</ref> Во 1279 година, [[Папа Никола III|папата Никола III]] (Џовани Гаетано Орсини, 1277–1280) ја преселил својата резиденција назад во Ватикан од Латеранската палата и ја оградил оваа област со ѕидови.<ref name="Vatican">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/|title=Official Vatican City State Website: ''A Visit to the Vatican Gardens''|date=2007|publisher=Uffici di Presidenza S.C.V.|archive-url=https://web.archive.org/web/20081108134258/https://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/|archive-date=8 November 2008|accessdate=21 November 2008}}</ref> Засадил овоштарник ''(помериум)'', тревник ''(прателум)'' и градина ''(виридариум)''.<ref name="Vatican" />

== Управување ==
Политиката на Ватикан се одвива во контекст на [[Апсолутна монархија|апсолутна]] изборна монархија, во која власта ја има поглаварот на Католичката црква. Папата ја извршува главната законодавна, извршна и судска власт над државата Ватикан (ентитет различен од Светата столица), што е редок случај на ненаследна монархија.

=== Држава и Света столица ===
Државата Ватикан, која била создадена во 1929 година со Латеранските договори, и обезбедува на Светата столица временска јурисдикција и независност на мала територија. таа се разликува од Светата столица. Така, државата може да се смета за значаен, но не суштински инструмент на Светата столица. Самата Света Столица постоела континуирано како правен ентитет уште од римското царско време и е меѓународно призната како моќен и независен суверен ентитет од [[Доцна антика|доцната антика]] до денес, без прекин дури и во моменти кога била лишена од територија (на пр. од 1870 до 1929 г. ).

Ватикан е една од ретките широко признати независни држави што не станала членка на [[Обединети нации|Обединетите нации]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=56121#.WnNenpM-dsM|title=UN News - FEATURE: Diplomacy of the conscience – The Holy See at the United Nations|last=Section|first=United Nations News Service|date=7 February 2017|work=UN News Service Section|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180202202155/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=56121#.WnNenpM-dsM|archive-date=2 February 2018|accessdate=1 February 2018}}</ref> Светата столица, која се разликува од државата Ватикан, има статус на постојан набљудувач, со сите права на полноправна членка, освен за гласање во [[Генерално собрание на Обединетите нации|Генералното собрание на ОН]].

=== Структура ===
[[Податотека:Portrait_of_Pope_Francis_(2021).jpg|мини| [[Папа Франциск|Папата Франциск]] во Ватикан, 2021 година]]
Владата на Ватикан има уникатна структура. Папата е суверен на државата, додека законодавната власт е доделена на Папската комисија за државата Ватикан, тело на кардинали назначени од Папата за периоди од пет години. Извршната власт е во рацете на претседателот на таа комисија, потпомогнат од генералниот секретар и заменикот генерален секретар. Надворешните односи на државата се доверени на Државниот секретаријат и дипломатската служба на Светата столица. Сепак, Папата има апсолутна моќ во извршната, законодавната и судската власт над Ватикан,<ref name="Vatican City">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.catholic-pages.com/vatican/vatican_city.asp|title=Vatican City|publisher=Catholic-Pages.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20070504093117/http://www.catholic-pages.com/vatican/vatican_city.asp|archive-date=4 May 2007|accessdate=4 March 2007}}</ref> и затоа е единствениот апсолутен монарх во Европа.<ref>"[https://timesofindia.indiatimes.com/india/Learning-with-the-Times-7-nations-still-under-absolute-monarchy/articleshow/3692953.cms Learning with the Times: 7 Nation Still Under Absolute Monarchy]", ''The Times of India'', published 10 November 2008.</ref>

Оперативно, постојат одделенија кои се занимаваат со здравство, безбедност, телекомуникациски и други работи.<ref name="Vatican City"/>

==== Празно папско место ====
Кардиналот Камерленго претседава со Апостолската камера, на која и е доверено управувањето со имотот и заштитата на другите папски временски овластувања и права на Светата столица за време на периодот на празниот престол или седе ватикано (празно папско место).<ref>{{Наведена книга|title=Royal Courts in Dynastic States and Empires|last=Visceglia|first=Maria Antonietta|date=2011-01-01|publisher=BRILL|isbn=9789004206236|pages=237–264|chapter=The Pope’s Household And Court In The Early Modern Age|doi=10.1163/ej.9789004206229.i-444.57|chapter-url=https://brill.com/display/book/edcoll/9789004206236/Bej.9789004206229.i-444_012.xml|doi-access=free}}</ref> Оние од државата Ватикан остануваат под контрола на Папската комисија за државата Ватикан. Постапувајќи со тројца други кардинали избрани со ждрепка на секои три дена, по еден од секој ред на кардинали (кардинал епископ, кардинал свештеник и кардинал ѓакон), тој во извесна смисла ги извршува функциите на шеф на државата на градот Ватикан.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_22021996_universi-dominici-gregis.html|title=Universi Dominici Gregis (February 22, 1996) {{!}} John Paul II|work=The Holy See|accessdate=2022-12-14}}</ref> Сите одлуки што ги носат овие четворица кардинали мора да бидат одобрени од Кардиналскиот Збор како целина.

==== Папско благородништво ====
Благородништвото кое било тесно поврзано со Светата столица во времето на Папските држави продолжило да биде поврзано со Папскиот двор по губењето на овие територии, генерално со само номинални должности (види Папски господар на коњот, Префектура на папското домаќинство, Наследни офицери на Римската Курија, Црно благородништво). Тие ја формирале и свечената Благородна гарда. Во првите децении од постоењето на државата Ватикан, [[Извршна власт|извршните функции]] биле доверени на некои од нив, вклучувајќи ја и онаа на делегат на државата Ватикан (денес деноминиран претседател на Комисијата за градот Ватикан). Но, со моту проприо (сопствена иницијатива) ''Pontificalis Domus'' од 28 март 1968 година,<ref>[https://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/motu_proprio/documents/hf_p-vi_motu-proprio_19680328_pontificalis-domus_lt.html ''Pontificalis Domus''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140112075641/http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/motu_proprio/documents/hf_p-vi_motu-proprio_19680328_pontificalis-domus_lt.html}}, 3</ref> [[Папа Павле VI|папата Павле VI]] ги укинал почесните позиции што продолжиле да постојат дотогаш, како што се генерал-мајстор и мајстор на коњот.<ref>The site [https://www.chivalricorders.org/vatican/pplcourt.htm "Hereditary Officers of the Papal Court"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070313165610/https://www.chivalricorders.org/vatican/pplcourt.htm |date=2007-03-13 }} continues to present these functions and titles as still in use, several decades after their abolition.</ref>

=== Шеф на државата и влада ===
[[Податотека:20070610_Rome_29.jpg|десно|мини| [[Апостолски дворец|Апостолската палата]] (''Палацо Апостолико''), официјалната резиденција на папата. Овде, [[Папа Бенедикт XVI|Бенедикт XVI]] е на прозорецот означен со канелени транспарент кој виси на прозорецот во центарот.]]
Папата според својата <nowiki><i id="mwAmQ">службена должност</i></nowiki> претставува [[шеф на држава]]та <ref>One of the titles of the Pope listed in the ''[[Папски годишник]]'' is "[[List of Sovereigns of the Vatican City State|Sovereign of Vatican City State]]" (page 23* in recent editions).</ref> на Ватикан, функција која зависи од неговата исконска функција како епископ на Римската епархија и поглавар на [[Римокатоличка црква|Католичката црква]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://theconversation.com/in-bidens-visit-with-the-pope-a-page-from-reagans-playbook-170077|title=In Biden's visit with the pope, a page from Reagan's playbook?|date=2021-10-27|work=www.theconversation.com|accessdate=2022-05-08}}</ref> Терминот „Света столица“ не се однесува на државата Ватикан, туку на духовното и пасторалното владеење на Папата, во голема мера извршено преку Римската курија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.intratext.com/IXT/ENG0017/_P19.HTM|title=Code of Canon Law: text – IntraText CT|archive-url=https://web.archive.org/web/20201009091217/http://www.intratext.com/IXT/ENG0017/_P19.HTM|archive-date=9 October 2020|accessdate=3 August 2020}}</ref> Неговата официјална титула во однос на градот Ватикан е ''Суверен на државата Ватикан''.

[[Папа Франциск|Папата Франциск]], роден како Хорхе Марио Бергољо во [[Буенос Аирес]], Аргентина, билизбран на 13 март 2013 година. Неговиот главен подреден владин функционер за Ватикан, како и шеф на владата на земјата е претседателот на Папската комисија за државата Ватикан, кој од 1952 година ги извршува функциите што претходно му припаѓале на гувернерот на Ватикан. Од 2001 година, претседателот на Папската комисија за државата Ватикан ја има и титулата претседател на гувернерот на државата Ватикан. Претседател е шпанскиот кардинал Фернандо Вергез Алзага, кој бил назначен на 1 октомври 2021 година.

=== Администрација ===
[[Податотека:Palace_of_the_Governorate._Vatican_City_State..jpg|десно|мини| Палата на гувернерот на државата Ватикан]]
[[Законодавна власт|Законодавните]] функции се делегирани на [[Еднодомен парламент|еднодомната]] Папска комисија за државата Ватикан, предводена од претседателот на Папската комисија за државата Ватикан. Нејзините седум членови се кардинали кои се назначуваат од страна на папата со мандат од пет години. Актите на комисијата мора да бидат одобрени од папата, преку Државниот секретаријат на Светата столица, а пред да стапат на сила мора да бидат објавени во посебен додаток на ''Acta Apostolicae Sedis''. Поголемиот дел од содржината на овој додаток се состои од рутински извршни декрети, како што е одобрување за нов сет на поштенски марки.

[[Извршна власт|Извршната власт]] е делегирана на гувернерот на Ватикан. Гувернератот се состои од претседател на Папската комисија - користејќи ја титулата „''Претседател на гувернерот на Ватикан''“ - генерален секретар и заменик генерален секретар, секој назначен од Папата за петгодишен мандат. Важните активности на гувернерот мора да бидат потврдени од Папската комисија и од Папата преку Државниот секретаријат.

Гувернератот ги надгледува функциите на централната власт преку неколку одделенија и канцеларии. Директорите и службениците на овие канцеларии ги именува Папата за петгодишен мандат. Овие органи се концентрираат на материјални прашања во врска со територијата на државата, вклучувајќи ја локалната безбедност, евиденцијата, транспортот и финансиите. Гувернерата го надгледува современ безбедносен и полициски корпус, ''[[Ватиканска жандармерија|Ватиканска жандармерија (Corpo della Gendarmeria dello Stato della Città del Vaticano]]'').

[[Судска власт|Судските]] функции се делегирани на врховен суд, апелационен суд, трибунал (Трибунал на државата Ватикан) и судија. На барање на Ватикан, изречените казни може да се издржуваат во Италија (погледнете го делот за криминал, подолу).

[[Поштенски број|Префиксот на меѓународниот поштенски код на земјата]] е ''SCV'', а единствениот поштенски код е ''00120'' – целосно ''SCV-00120''.

=== Одбрана и безбедност ===
[[Податотека:Garde_Suisse_guérite,_Cité_du_Vatican.jpg|мини|Чувар на Ватикан кај неговата стражарска кутија]]
Бидејќи Ватикан е енклава во рамките на Италија, неговата воена одбрана ја обезбедуваат италијанските вооружени сили. Сепак, нема формален договор за одбрана со Италија, бидејќи Ватикан е [[Неутралност|неутрална држава]]. Ватикан нема свои вооружени сили, иако [[Швајцарска гарда|швајцарската гарда]] е воен корпус на Светата столица одговорна за личната безбедност на папата и жителите во државата. Војниците на швајцарската гарда имаат право да поседуваат државни пасоши и националност на Ватикан. Швајцарските платеници историски биле регрутирани од папите како дел од армијата за Папските држави, а [[Швајцарска гарда|Папската швајцарска гарда]] била основана од [[Папа Јулиј II|папата Јулиј II]] на 22 јануари 1506 година како личен телохранител на папата и продолжува да ја исполнува таа функција. Тој е наведен во ''Папски годишник'' под „Светата столица“, а не под „Држава Ватикан“. На крајот на 2005 година, гардата броела 134 членови. Регрутирањето е договорено со посебен договор меѓу Светата столица и Швајцарија. Сите регрути мора да бидат католици, немажени мажи со швајцарско државјанство кои ја завршиле основната обука во швајцарските вооружени сили со сертификати за добро однесување, да бидат на возраст меѓу 19 и 30 години и да имаат најмалку 174 сантиметри висина. Членовите се опремени со [[Огнено оружје|мало оружје]] и традиционален [[Хелебарда|халберд]] (исто така наречен швајцарски волж) и се обучени за тактики за телохранители. Палатинската гарда и благородната гарда, последните вооружени сили на државата Ватикан, биле распуштени од [[Папа Павле VI|папата Павле VI]] во 1970 година <ref name="Vatican State"/> Бидејќи Ватикан ја има наведено секоја зграда на својата територија во Меѓународниот регистар на културни добра под специјална заштита, Хашката конвенција за заштита на културните добра во случај на вооружен конфликт теоретски ја прави имуна на вооружени напади.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=CgVDprXjkIYC&pg=PA396|title=Fragmentation and the International Relations of Micro-states: Self-determination and Statehood|last=Duursma|first=Jorri C.|date=1996|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521563604|page=396|access-date=9 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414053158/https://books.google.com/books?id=CgVDprXjkIYC&pg=PA396|archive-date=14 April 2021}}</ref>
[[Податотека:Fiat_Bravo_Gendarmeria_Vaticana.png|мини| Автомобил на [[Ватиканска жандармерија|жандармеријата]]]]
Цивилната одбрана е одговорност на Пожарникарскиот корпус на државата Ватикан, националната противпожарна бригада. Датирајќи го своето потекло од почетокот на 19 век, Корпусот во неговата дененшна форма е основан во 1941 година. Тој е одговорен за гаснење пожари, како и за низа сценарија за цивилна одбрана, вклучувајќи поплави, природни катастрофи и управување со масовни жртви. Корпусот е надгледуван од владата преку Дирекцијата за безбедносни служби и цивилна одбрана, која исто така е одговорна за Жандармеријата.

[[Ватиканска жандармерија|Жандармерискиот корпус]] (''Corpo della Gendarmeria'') е [[жандармерија]], или полициски и безбедносни сили на Ватикан и вонтериторијалните имоти на Светата столица.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/IT/Servizi/Direzione_SdS_VVFF/corpo_della_gendarmeria.htm|title=Corpo della Gendarmeria|publisher=Stato della Città del Vaticano|language=it|archive-url=https://web.archive.org/web/20121225094441/https://www.vaticanstate.va/IT/Servizi/Direzione_SdS_VVFF/corpo_della_gendarmeria.htm|archive-date=25 December 2012|accessdate=15 January 2013}}</ref> Корпусот е одговорен за безбедноста, јавниот ред, граничната контрола, контролата на сообраќајот, [[Кривична постапка|криминалната истрага]] и другите општи полициски должности во Ватикан, вклучително и обезбедувањето на папата надвор од Ватикан. Корпусот има 130 лица и е дел од Дирекцијата за безбедносни служби и цивилна одбрана (во која е вклучена и противпожарната бригада на Ватикан), орган на гувернерот на Ватикан.<ref name="Gendarme">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Structure_Governorate/Gendarme_Corps.htm|title=Gendarme Corps|date=2007|publisher=Office of the President of Vatican City State|archive-url=https://web.archive.org/web/20071023001945/https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Structure_Governorate/Gendarme_Corps.htm|archive-date=23 October 2007|accessdate=15 October 2007}}</ref><ref name="Administrations">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Structure_Governorate/Administrations_and_Central_Offices.htm|title=Administrations and Central Offices|date=2007|publisher=Office of the President of Vatican City State|archive-url=https://web.archive.org/web/20071023001914/https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Structure_Governorate/Administrations_and_Central_Offices.htm|archive-date=23 October 2007|accessdate=15 October 2007}}</ref>

==== Криминал ====
[[Податотека:Crowds_in_St._Peter's_Square.jpg|мини| Толпата туристи на [[Плоштад „Свети Петар“|плоштадот Свети Петар]] мета на џепчии.]]
Криминалот главно се состои од грабнување чанти, џебни кражби и кражби од странци.<ref name="crime rate">{{Наведени вести|url=https://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/2639777.stm|title=Vatican crime rate 'soars'|date=8 January 2003|access-date=28 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080108222354/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/2639777.stm|archive-date=8 January 2008|publisher=BBC}}</ref> Туристичкиот пешачки сообраќај на [[Плоштад „Свети Петар“|плоштадот Свети Петар]] е една од главните места за џепчии во Ватикан.<ref>[https://www.romereports.com/palio/vatican-surpasses-all-nations-in-pickpockets-english-3545.html#.UPt_Wc0hclk "Vatican surpasses all nations... in pickpockets?"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20121115144215/https://www.romereports.com/palio/Vatican-surpasses-all-nations-in-pickpockets-english-3545.html|date=15 November 2012}}.</ref> Доколку се извршат злосторства на плоштадот Свети Петар, сторителите може да бидат уапсени и судени од италијанските власти, бидејќи таа област вообичаено е патролирана од италијанската полиција.<ref>Glatz, Carol (19 December 2013) [https://www.catholicnews.com/services/englishnews/2013/man-seriously-injured-after-setting-self-on-fire-in-st-peter-s-square.cfm "Man seriously injured after setting self on fire in St. Peter's Square"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20190621003837/https://www.catholicnews.com/services/englishnews/2013/man-seriously-injured-after-setting-self-on-fire-in-st-peter-s-square.cfm|date=21 June 2019}}.</ref>

Според условите од членот 22 од Латеранскиот договор,<ref name="treaty1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|title=Inter Sanctam Sedem et Italiae Regnum Conventiones* Initae Die 11 Februarii 1929|publisher=Vatican.va|language=it|archive-url=https://web.archive.org/web/20210119131557/http://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html|archive-date=19 January 2021|accessdate=12 July 2013}}</ref> Италија, на барање на Светата столица, треба да казнува поединци за злосторства извршени во Ватикан и самата ќе покрене иницијатива против лицето кое го извршило прекршокот, доколку тоа лице се засолни на италијанска територија. Лицата обвинети за злосторства признати како такви и во Италија и во Ватикан, извршени на италијанска територија, ќе бидат предадени на италијанските власти доколку се засолнат во Ватикан или во згради кои уживаат имунитет според договорот.<ref name="treaty1" /><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nyulawglobal.org/globalex/vatican1.htm|title=Researching the Law of the Vatican City State|last=Shea|first=Alison|date=2009|work=Hauser Global Law School Program|publisher=[[New York University School of Law]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131017130729/https://www.nyulawglobal.org/globalex/Vatican1.htm|archive-date=17 October 2013}}</ref>

Ватикан нема затворски систем, освен неколку притворски ќелии за притвор.<ref>[https://www.slate.com/articles/news_and_politics/explainer/2012/05/paolo_gabriele_case_how_does_the_vatican_deal_with_criminals_.html How Does Vatican City Deal With Criminals?]</ref> Луѓето осудени за извршување на злосторства во Ватикан отслужуваат затворски казни во [[италија]]нските затвори (Полиција Пенитензијарија), а трошоците ги покрива Ватикан.<ref>"[https://www.spiegel.de/international/0,1518,460967,00.html Is the Vatican a Rogue State?] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120406122805/http://www.spiegel.de/international/0,1518,460967,00.html|date=6 April 2012}}" ''[[Шпигел онлајн|Spiegel Online]]''.</ref>

=== Надворешни односи ===
[[Податотека:Vatican_City_-_main_entrance_with_Swiss_Guard.jpg|мини|''Ingresso di Sant'Anna'', влез во Ватикан од Италија]]
Ватикан како земја е призната национална територија според меѓународното право, но Светата столица е таа која води дипломатски односи во нејзино име, покрај сопствената дипломатија на Светата столица, која склучува меѓународни договори во однос на неа. Така, Ватикан нема своја дипломатска служба.

Поради ограничувањата на просторот, Ватикан е една од ретките земји во светот која не може да биде домаќин на амбасади. Странските амбасади на Светата столица се наоѓаат во градот Рим; единствено за време на Втората светска војна персоналот на некои амбасади бил акредитиран во Светата столица со оглед на тоа каква гостопримливост била возможна во тесните граници на Ватикан - амбасади како онаа на Обединетото Кралство додека Рим го држеле [[Сили на Оската|Силите на Оската]] и Германија кога Сојузниците го контролирале Рим.

Според тоа, големината на земјата не е поврзана со големиот глобален досег што го практикува Светата столица како ентитет сосема различен од земјата.

Меѓутоа, самата земја Ватикан учествува во некои меѓународни организации чии функции се однесуваат на државата како географски ентитет, различен од нетериторијалната правна личност на Светата столица. Овие организации се многу помалку бројни од оние во кои Светата столица учествува или како членка или со статус на набљудувач. Тие ги вклучуваат следните осум, членства:<ref name="Participation">[https://www.vaticanstate.va/EN/State_and_Government/Internationalrelations/Participation_with_international_Organizations.htm "Vatican City State: Participation in International Organizations"].</ref><ref>See also appendix at end of [https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/documents/rc_seg-st_20010123_holy-see-relations_en.html "Bilateral Relations of the Holy See"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140709142833/https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/documents/rc_seg-st_20010123_holy-see-relations_en.html}}.</ref>

* Европска конференција на поштенски и телекомуникациски администрации (CEPT)
* Европска телекомуникациска сателитска организација (Eutelsat IGO)
* Меѓународен совет за житарки (IGC)
* Меѓународен институт за административни науки (IIAS)
* [[Меѓународна унија за телекомуникации|Меѓународна телекомуникациска унија]] (ITU)
* Меѓународна телекомуникациска сателитска организација (ITSO)
* [[Интерпол]] <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.interpol.int/Member-countries/Europe/Vatican-City-State|title=Membership Vatican City State|publisher=[[Interpol]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010164743/https://www.interpol.int/Member-countries/Europe/Vatican-City-State|archive-date=10 October 2017|accessdate=5 June 2012}}</ref>
* [[Светски поштенски сојуз|Универзален поштенски сојуз]] (UPU)

Учествува и во:<ref name="Participation"/>

* Светската медицинска асоцијација
* [[Светска организација за интелектуална сопственост]] (WIPO)

=== Непартиска, непотписничка политика ===
Градот Ватикан не е член на [[Обединети нации|Обединетите нации]] (ОН), но добил статус на набљудувач на [[Генерално собрание на Обединетите нации|Генералното собрание на Обединетите нации]] во 1968 година; единствената друга земја во слична позиција е делумно признатата [[Палестина (држава)|држава Палестина]]. Бидејќи не е член на ОН, Ватикан не е под јурисдикција на [[Меѓународен суд на правдата|Меѓународниот суд на правдата]] (МСП). Сепак, Ватикан се ангажира со различни специјализирани агенции на ОН преку својот статус на набљудувач, вклучувајќи го и Централниот фонд за одговор при вонредни состојби, во кој придонесувал со 20.000 американски долари помеѓу 2006 и 2022 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://cerf.un.org/our-donors/contributions-by-donor|title=Contributions by donor|date=|work=[[Central Emergency Response Fund]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220807043845/https://cerf.un.org/our-donors/contributions-by-donor|archive-date=2022-08-07|accessdate=2022-08-23}}</ref>

Државата Ватикан не е членка на [[Меѓународен кривичен суд|Меѓународниот кривичен суд]] (МКС). Во Европа, единствено [[Белорусија]] е исто така непартиска, непотписничка, додека Украина и [[Монако]] се држави потписнички кои не ја ратификувале и Русија се повлекла од неа во 2016 година.

Државата Ватикан не е членка на [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]]. Меѓу европските држави, Белорусија исто така не е членка, додека Русија престанала да биде дел од неа откако била исфрлена од [[Совет на Европа|Советот на Европа]] по [[Руска инвазија на Украина (2022)|руската инвазија на Украина во 2022 година]].

„Заедничкиот стандард за известување“ (ЦРС) на [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]], кој има за цел спречување даночно затајување и [[перење пари]], исто така не е потпишан.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.oecd.org/tax/transparency/AEOI-commitments.pdf|title=AEOI: STATUS OF COMMITMENTS|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629140220/https://www.oecd.org/tax/transparency/AEOI-commitments.pdf|archive-date=29 June 2019|accessdate=29 June 2019}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.oecd.org/ctp/exchange-of-tax-information/Status_of_convention.pdf|title=Jurisdictions participating in the Convention on Mutual Administrative Assistance in Tax Matters|work=OECD|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629140217/https://www.oecd.org/ctp/exchange-of-tax-information/Status_of_convention.pdf|archive-date=29 June 2019|accessdate=29 June 2019}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.oecd.org/tax/exchange-of-tax-information/MCAA-Signatories.pdf|title=SIGNATORIES OF THE MULTILATERAL COMPETENT AUTHORITY AGREEMENT ON AUTOMATIC EXCHANGE OF FINANCIAL ACCOUNT INFORMATION AND INTENDED FIRST INFORMATION EXCHANGE DATE|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629140216/https://www.oecd.org/tax/exchange-of-tax-information/MCAA-Signatories.pdf|archive-date=29 June 2019|accessdate=29 June 2019}}</ref> Државата Ватикан била критикувана за практиките на перење пари во изминатите децении.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.reuters.com/article/us-vatican-financial-evaluation-idUSKBN1E20X8|title=Vatican should bring money-laundering cases to trial, watchdog...|last=Pullella|first=Philip|date=8 December 2017|work=Reuters|access-date=29 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190602095231/https://www.reuters.com/article/us-vatican-financial-evaluation-idUSKBN1E20X8|archive-date=2 June 2019|language=en}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.europeanceo.com/finance/top-5-financial-transgressions-committed-by-the-vatican/|title=Top 5 financial transgressions committed by the Vatican|last=Perryer|first=Sophie|date=20 Nov 2018|work=European CEO|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327132811/https://www.europeanceo.com/finance/top-5-financial-transgressions-committed-by-the-vatican/|archive-date=27 March 2019|accessdate=29 June 2019}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/business-23289297|title=The Vatican Bank is rocked by scandal again|last=Willey|first=David|date=18 July 2013|work=BBC News|access-date=29 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629142358/https://www.bbc.com/news/business-23289297|archive-date=29 June 2019|language=en-GB}}</ref> Единствената друга земја во Европа која не се согласила да го потпише ЦРС е Белорусија.

Ватикан е исто така една од ретките земји во светот што не обезбедува никакви јавно достапни финансиски податоци до Меѓународниот монетарен фонд.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://data.imf.org/?sk=388DFA60-1D26-4ADE-B505-A05A558D9A42|title=&ensp;|work=IMF Data|archive-url=https://web.archive.org/web/20191215234732/https://data.imf.org/?sk=388DFA60-1D26-4ADE-B505-A05A558D9A42|archive-date=15 December 2019|accessdate=18 December 2019}}</ref>

== Економија ==
Државниот буџет на Ватикан ги вклучува [[Ватикански музеи|музеите и поштата на Ватикан]] и финансиски е поддржан со продажба на поштенски марки, монети, медали и туристички спомени; по такси за прием во музеи; и со продажба на публикации. {{Efn|Буџетот на Светата столица, кој се разликува од оној на државата Ватикан, е финансиски поддржан од различни извори, вклучувајќи инвестиции, приходи од недвижнини и донации од католички поединци, епархии и институции; тие помагаат во финансирањето на Римската курија (бирократијата на Ватикан), дипломатските мисии и медиумите. Згора на тоа, годишната збирка земена во епархиите и директните донации одат во небуџетски фонд познат како Петар Пенс, кој се користи директно од Папата за добротворни цели, помош при катастрофи и помош за црквите во земјите во развој.}} Приходите и животниот стандард на работниците лаици се споредливи со оние на колегите кои работат во градот Рим.<ref name="economy factbook">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|title=Holy See (Vatican City): Economy|work=CIA – The World Factbook|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126204237/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/|archive-date=26 January 2022|accessdate=10 October 2010}}</ref> Други индустрии вклучуваат печатење, производство на мозаици и производство на униформи за персонал. Постои и аптека во Ватикан.
[[Податотека:Musei_Vaticani._Braccio_Nuovo.JPG|мини|„Новото крило“ на Ватиканските музеи, изградено од Рафаеле Стерн (1774–1820)]]
Институтот за религиозни дела (ИРД, ''Istituto per le Opere di Religione'' ), исто така познат како Банка на Ватикан, е финансиска агенција која се наоѓа во Ватикан која спроведува финансиски активности низ целиот свет. Има повеќејазични [[банкомат]]и со инструкции на [[Латински јазик|латински]], можеби единствениот банкомат во светот со оваа функција.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cardinalseansblog.org/?p=232|title=A Glimpse Inside the Vatican & Msgr. Robert Deeley's Guest Post|last=O'Malley, Seán P.|authorlink=Seán Patrick O'Malley|date=28 September 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20071020213924/http://www.cardinalseansblog.org/?p=232|archive-date=20 October 2007|accessdate=30 January 2008}}</ref>

Ватикан издава свои монети и поштенски марки. Го користи еврото како своја валута од 1 јануари 1999 година, поради специјалниот договор со Европската унија (одлука на Советот 1999/98/ЕЗ). Монетите и банкнотите на еврото биле воведени на 1 јануари 2002 година - Ватикан не издава банкноти на евра. Издавањето на монети деноминирани во евра е строго ограничено со договор, иако е дозволено нешто повеќе од вообичаено во годината во која има промена во папството.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25040_en.htm|title=Agreements on monetary relations (Monaco, San Marino, the Vatican and Andorra)|work=Activities of the European Union: Summaries of legislation|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327132038/http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25040_en.htm|archive-date=27 March 2010|accessdate=23 February 2007}}</ref> Поради нивната реткост, ватиканските евро монети се многу барани од колекционерите.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://cathnews.acu.edu.au/604/100.html|title=Benedict Vatican euros set for release|date=21 April 2006|work=Catholic News|archive-url=https://web.archive.org/web/20140911140958/http://cathnews.acu.edu.au/604/100.html|archive-date=11 September 2014|accessdate=25 September 2014}}</ref> До усвојувањето на еврото, ватиканските монети и поштенски марки биле деноминирани во сопствената валута на ватиканската лира, која била на исто ниво со италијанската лира.

Државата Ватикан, која вработува речиси 2.000 луѓе, имала вишок од 6,7&nbsp;милиони евра во 2007 година, но имала и дефицит во 2008 година од над 15 милиони евра.<ref>[https://www.christiantelegraph.com/issue6216.html Holy See's budget shortfall shrinks in 2008] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110722045938/https://www.christiantelegraph.com/issue6216.html|date=22 July 2011}}.</ref>

Во 2012 година, Извештајот за меѓународна стратегија за контрола на наркотици на Стејт департментот на САД ја навела земјата за прв пат меѓу нациите кои се загрижени за [[перење пари]], ставајќи ја во средната категорија, која вклучува земји како Ирска, но не и меѓу најранливите. земји, кои ги вклучуваат самите САД, Германија, Италија и Русија.<ref>Pullella, Philip (8 March 2012).</ref>

На 24 февруари 2014 година, Ватикан објавил дека формира секретаријат за економија, кој ќе биде одговорен за сите економски, финансиски и административни активности на Светата столица и државата Ватикан, на чело со кардиналот Џорџ Пел. Ова следело по обвинението против двајца високи свештеници, вклучително и [[монсињор]] за прекршоци за перење пари. Папата Франциск исто така назначил генерален ревизор овластен да врши случајни ревизии на која било агенција во секое време и ангажирал американска компанија за финансиски услуги да ги прегледа 19.000 сметки на Ватикан за да обезбеди усогласеност со меѓународните практики за перење пари. Папата, исто така, наредила Управата на наследството на Апостолската столица да биде централната банка на Ватикан, со одговорности слични на другите централни банки ширум светот.<ref name="VaticanEconomicSecretariat">{{Наведени вести|url=https://www.theitalynews.net/index.php/sid/220216280/scat/145bb158ac2f80f2/ht/Vatican-financial-system-restructuring-begins-with-new-secretariat|title=Vatican financial system restructuring begins with new secretariat|date=25 February 2014|access-date=25 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140720193128/https://www.theitalynews.net/index.php/sid/220216280/scat/145bb158ac2f80f2/ht/Vatican-financial-system-restructuring-begins-with-new-secretariat|archive-date=20 July 2014|publisher=The Italy News.Net}}</ref>

Во 2022 година, Ватикан планирал да издаде NFT од својата музејска колекција.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.artnews.com/art-news/news/vatican-nft-gallery-1234627189/|title=The Vatican Will Create a NFT Gallery to 'Democratize Art'|date=2 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220505121235/https://www.artnews.com/art-news/news/vatican-nft-gallery-1234627189/|archive-date=5 May 2022|accessdate=5 May 2022}}</ref>

== Демографија ==
Според податоци од 2023 година, Ватикан имал население од 764 жители, без оглед на државјанството.  Имало и 372 граѓани на Ватикан кои живееле на друго место,  составени од дипломати на Светата столица во други земји и кардинали кои престојувале во Рим.<ref name="citizenship">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/phocadownload/leggi-decreti/Leggesullacittadinanzalaresidenzaelaccesso.pdf|title=Law on citizenship, residence and access|date=22 February 2011|publisher=Vatican City State|language=it|accessdate=31 July 2022}}</ref>

Населението на Ватикан се состои од свештенство, религиозни членови, лаици кои служат на државата (како што е швајцарската гарда) и членовите на нивните семејства.<ref name="population2011">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/it/stato-e-governo/note-generali/popolazione.html|title=Population|publisher=Vatican City State|language=it|archive-url=https://web.archive.org/web/20190414002752/https://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/it/stato-e-governo/note-generali/popolazione.html|archive-date=14 April 2019}}</ref> Во 2013 година во Ватикан живееле 13 семејства кои биле всушност вработениво Светата столица,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://worldcrunch.com/the-next-pope/behind-the-walls-what-it039s-like-to-live-inside-the-vatican-for-a-woman|title=Behind The Walls: What It's Like To Live Inside The Vatican, For A Woman|last=MrowiÅ„ska|first=Alina|date=26 February 2013|publisher=NET TV - Catholic TV from the Diocese of Brooklyn}}</ref> во 2019 година во Ватикан живееле 20 деца на швајцарската гарда.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://netny.tv/episodes/currents/raising-children-within-vatican-swiss-guard-family/|title=Raising Children Within the Vatican: Life of a Swiss Guard Familydate =5 August 2019|publisher=Pew Research Center}}</ref> Сите граѓани, жители и места за богослужба во градот се католици. Градот секојдневно прима и илјадници туристи и работници.

<div style="display:inline-table; line-height: 1.2; padding-right: 1em;">
{| class=wikitable style="font-size:small; text-align:center"
|+ class=nowrap style=line-height:1.5 | Население на Ватикан на 26 јуни 2023 година <ref name=population/>
! Пол!! colspan=3 | all
|-
! Државјанство!! colspan=2 {{free|Ватикан}} !! останати
|-
! Резиденти!! Останати!! colspan=2 {{maybe|Ватикан}}
|-
| Папа|| || 1 ||
|-
| Кардинали|| 55 || 9 ||
|-
| Дипломати|| 317 || ||
|-
| Швајцарска гарда|| || 104 ||
|- style=line-height:2.7
| Останати|| || 132 || 518
|-
! rowspan=4 | Вкупно!! colspan=2 {{free|618}} !! rowspan=2 | 518
|-
! rowspan=2 | 372 !! 246
|-
! colspan=2 {{maybe|764}}
|-
! colspan=3 {{yes2|1,136}}
|}
</div>
<div style="display:inline-table;">
{| class=wikitable style="font-size:small; text-align:center; line-height:1.2"
|+ class=nowrap style=line-height:1.5 | Население на Ватикан на 1 март 2011 година<ref name=population2011/>
! Пол!! colspan=3 | вкупно!! colspan=3 | мажи!! colspan=3 | жени
|-
! Државјанство!! colspan=2 {{free|Ватикан}} !! останати!! colspan=2 {{free|Ватикан}} !! останати!! colspan=2 {{free|Ватикан}} !! останати
|-
! Резиденти!! останати!! colspan=2 {{maybe|Ватикан}} !! останати!! colspan=2 {{maybe|Ватикан}} !! останати!! colspan=2 {{maybe|Ватикан}}
|-
| Папа|| || 1 || || || 1 || || || ||
|-
| Кардинали|| 43 || 30 || || 43 || 30 || || || ||
|-
| Дипломати|| 306 || || || 306 || || || || ||
|-
| Швајцарска гарда|| || 86 || || || 86 || || || ||
|-
| Останати верници|| || 50 || 197 || || 49 || 102 || || 1 || 95
|-
| Останати|| || 56 || 24 || || 25 || 3 || || 31 || 21
|-
! rowspan=4 | Вкупно!! colspan=2 {{free|572}} !! rowspan=2 | 221 !! colspan=2 {{free|540}} !! rowspan=2 | 105 !! colspan=2 {{free|32}} !! rowspan=2 | 116
|-
! rowspan=2 | 349 !! 223 !! rowspan=2 | 349 !! 191 !! rowspan=2 | !! 32
|-
! colspan=2 {{maybe|444}} !! colspan=2 {{maybe|296}} !! colspan=2 {{maybe|148}}
|-
! colspan=3 {{yes2|793}} !! colspan=3 {{yes2|645}} !! colspan=3 {{yes2|148}}
|}
</div>

=== Јазици ===
[[Податотека:Seal_of_Vatican_City.svg|десно|мини| Печатот на Ватикан. Забележежлива е употребата на италијанскиот јазик.]]
Ватикан нема формално усвоен [[Службен јазик|официјален јазик]], но, за разлика од Светата столица која најчесто користи [[Латински јазик|латински]] за авторитетната верзија на своите официјални документи, Ватикан користи единствено италијански во своето законодавство и официјалните комуникации.<ref>Vatican City State appendix to the [[Acta Apostolicae Sedis]] is entirely in Italian.</ref> Италијанскиот е исто така секојдневен јазик што го користат повеќето од оние кои работат во Ватикан. Во швајцарската гарда, швајцарскиот германски јазик е јазикот што се користи за давање команди, но поединечните стражари ја полагаат својата заклетва за лојалност на нивните јазици: германски, француски, италијански или [[Реторомански јазик|римски]]. Официјалните мрежни места на Светата столица <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.vatican.va/content/vatican.html|title=Vatican|work=The Holy See|archive-url=https://web.archive.org/web/20150206111318/http://www.vatican.va//|archive-date=6 February 2015|accessdate=7 December 2021}}</ref> и на градот Ватикан  се првенствено на италијански, со верзии на нивните страници на голем број јазици во различни размери.

=== Државјанство ===
За разлика од [[државјанство]]то на други земји, кое се заснова или на ''jus sanguinis'' (раѓање на граѓанин, дури и надвор од територијата на земјата) или на ''jus soli'' (раѓање на територијата на земјата), државјанството на градот Ватикан се доделува по ''jus officii'', имено по основ на назначување да работи во одредено својство во служба на Светата столица. Обично престанува по престанокот на службата. Државјанството се проширува и на брачниот другар и децата на граѓанинот, под услов да живеат заедно.<ref name="citizenship"/> Некои поединци се исто така овластени да престојуваат во градот, но не се квалифицирани да бараат државјанство.<ref name="citizenship" /> Секој што ќе го изгуби ватиканското државјанство или нема друго државјанство автоматски станува италијански државјанин како што е предвидено во Латеранскиот договор.<ref name="treaty"/>

Светата столица, бидејќи не е земја, издава единствено дипломатски и службени пасоши, додека Ватикан издава нормални пасоши за своите граѓани.

=== Статистички необичности ===
Во статистичките податоци што ги споредуваат земјите во различни показатели [[по глава на жител]] или по површина, Градот Ватикан често е одвоен - тие можат да произлезат од малата големина и црковната функција на земјата.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/vatican-city-drinks-more-wine-per-person-than-anywhere-else-in-the-world-9151475.html|title=Vatican City drinks more wine per person than anywhere else in the world|date=25 February 2014|work=The Independent|archive-url=https://web.archive.org/web/20180727222225/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/vatican-city-drinks-more-wine-per-person-than-anywhere-else-in-the-world-9151475.html|archive-date=27 July 2018|accessdate=27 July 2018}}</ref> На пример, бидејќи повеќето улоги кои би доделиле државјанство се резервирани за мажи, родовиот сооднос на државјанството е неколку мажи по жена.<ref>Mrowińska, Alina.</ref> Понатамошни карактеристики се ситните злосторства против туристите што резултираат со многу висока стапка на криминал по глава на жител,<ref>{{Наведени вести|url=https://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2639777.stm|title=Vatican crime rate 'soars'|date=8 January 2003|access-date=6 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190205082725/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2639777.stm|archive-date=5 February 2019|language=en-GB}}</ref> и градот-држава која претставува лидер во светот во потрошувачката на вино по глава на жител поради неговата сакраментална употреба.<ref name=":1" /> Некогаш се прави шеговита илустрација за овие аномалии со пресметување на статистиката „Папите на км<sup>2</sup>“, која е поголема од два бидејќи земјата има површина помала од половина квадратен километар.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.telegraph.co.uk/men/the-filter/qi/9930677/QI-some-quite-interesting-facts-about-Popes.html|title=QI: some quite interesting facts about Popes|last=Miller|first=Anne|date=14 March 2013|work=The Daily Telegraph|access-date=6 March 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/men/the-filter/qi/9930677/QI-some-quite-interesting-facts-about-Popes.html|archive-date=10 January 2022|last2=Mitchinson|first2=John|language=en-GB|issn=0307-1235}}</ref>

== Култура ==
[[Податотека:Museums_in_the_Vatican_City.jpg|мини| [[Ватикански музеи|Ватиканските музеи]] (''Musei Vaticani'') прикажуваат дела од големата колекција на Католичката црква.]]
Ватикан е дом на некои од најпознатите уметнички дела во светот. [[Базилика Свети Петар|Базиликата Свети Петар]], чии последователни архитекти ги вклучуваат [[Донато Браманте|Браманте]], [[Микеланџело Буонароти|Микеланџело]], [[Џакомо дела Порта]], Мадерно и [[Џан Лоренцо Бернини|Бернини]], е позната градба на [[Ренесансна архитектура|ренесансната архитектура]]. [[Систинска капела|Систинската капела]] е позната по своите фрески, кои ги вклучуваат делата од Перуџино, [[Доменико Гирландајо]] и [[Сандро Ботичели|Ботичели]], како и таванот и [[Страшниот суд]] од [[Микеланџело Буонароти|Микеланџело]]. Меѓу уметниците кои ги украсиле ентериерите на Ватикан се [[Рафаело Санти|Рафаел]] и Фра Анџелико.

[[Ватиканска библиотека|Апостолската библиотека на Ватикан]] и збирките на [[Ватикански музеи|Ватиканските музеи]] се од највисоко историско, научно и културно значење.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.openculture.com/2020/01/the-vatican-library-goes-online-and-digitizes-tens-of-thousands-of-manuscripts-books-coins-and-more.html|title=The Vatican Library Goes Online and Digitizes Tens of Thousands of Manuscripts, Books, Coins, and More|date=January 6, 2020|work=Open Culture|accessdate=April 5, 2022}}</ref> Во 1984 година, Ватикан бил вклучен од [[УНЕСКО]] на списокот на [[Светско наследство на УНЕСКО|светско наследство]]; Ватикан е единствената земја на списокот која е вклучена во целост како земја.<ref name="UNESCO">{{Наведена мрежна страница|url=https://whc.unesco.org/en/list/286|title=Vatican City – UNESCO World Heritage Centre|publisher=UNESCO|archive-url=https://web.archive.org/web/20171225203638/http://whc.unesco.org/en/list/286/|archive-date=25 December 2017|accessdate=10 October 2009}}</ref> Понатаму, Ватикан е единственото место досега регистрирано во УНЕСКО како ''центар што содржи споменици'' во „Меѓународниот регистар на културни добра под специјална заштита“ според Хашката конвенција од 1954 година за заштита на културните добра во случај на вооружен судир.<ref name="UNESCO" />

[[Фудбал]]от во Ватикан е организиран од Асоцијацијата за аматерски спортови на Ватикан, која го одржува националниот шампионат, наречен Градски шампионат на Ватикан, со осум екипи, вклучувајќи ги, на пример, швајцарската гарда ФК Гардија и полициските и музејските чувари.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.guardiasvizzera.va/content/guardiasvizzera/en/guardia/vita-nella-guardia.html|title=Life in the Guard|work=Pontifical Swiss Guard|archive-url=https://web.archive.org/web/20190204065802/http://www.guardiasvizzera.va/content/guardiasvizzera/en/guardia/vita-nella-guardia.html|archive-date=4 February 2019|accessdate=10 September 2016}}</ref> Здружението го организира и Купот на Серхио Валчи и Суперкупот на Ватикан. Ја контролира фудбалската репрезентација на Ватикан, која не е ниту поврзана со [[УЕФА]] или [[ФИФА]].

== Инфраструктура ==

=== Транспорт ===
[[Податотека:0_Gare_du_Vatican.JPG|мини|Најкраткиот национален железнички систем во светот]]
Ватикан има разумно добро развиена сообраќајна мрежа со оглед на неговата големина (најчесто се состои од плоштад и патеки). Како држава долга 1,05 километри  и 0,85 километри широка,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html|title=Holy See – State of the Vatican City|publisher=Vatican Papal Conclave|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529155107/https://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html|archive-date=29 May 2010|accessdate=28 November 2007}}</ref> има мал [[Сообраќајна мрежа|транспортен систем]] без аеродроми или автопати. Единствениот воздухопловен објект во Ватикан е Хелидромот на Ватикан. Ватикан е една од ретките независни земји без аеродром, а ја опслужуваат аеродромите што го опслужуваат градот Рим, [[Аеродром Рим Фјумичино|аеродромот Леонардо да Винчи-Фјумичино]] и во помала мера аеродромот Чампино.<ref name="Sinfin">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sinfin.net/railways/world/vatican/vaticanrail.html#Origini|title=Railways of the World|publisher=Sinfin.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010161429/http://www.sinfin.net/railways/world/vatican/vaticanrail.html#Origini|archive-date=10 October 2017|accessdate=8 August 2006}}</ref>

Постои стандардна железничка пруга, која главно се користи за пренос на товар, поврзана со италијанската мрежа на станицата Свети Петар во Рим преку 852 метри, од кои 300 метри е на територијата на Ватикан.<ref name="Sinfin"/> [[Папа Јован XXIII|Папата Јован XXIII]] бил првиот папа што ја искористил железницата; [[Јован Павле II|Папата Јован Павле II]] ретко ја користел железницата.<ref name="Sinfin" />

Најблиската [[Римско метро|метро]] станица е Отавијано – Сан Пјетро – Ватикански мѕзеи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rometoolkit.com/whattodo/vatican.htm|title=The Vatican Museums & St Peter's, Rome; getting there -|work=www.rometoolkit.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202751/https://www.rometoolkit.com/whattodo/vatican.htm|archive-date=5 March 2018|accessdate=19 March 2018}}</ref>

=== Комуникации ===
[[Податотека:Poste_Vaticane.jpg|мини|Поштата на Ватикан била основана на 11 февруари 1929 година.]]
Градот го опслужува независен, современ телефонски систем наречен Телефонска служба на Ватикан  и поштенски систем (Поште Ватикан) која започнала со работа на 13 февруари 1929 година. На 1 август, државата започнала да издава свои поштенски марки, под надлежност на Филателистичката и нумизматичка канцеларија на државата Ватикан.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vaticanphilately.org/vc.htm|title=The Early Definitives|publisher=Vatican Philatelic Society|archive-url=https://web.archive.org/web/20071211191109/https://www.vaticanphilately.org/vc.htm|archive-date=11 December 2007|accessdate=28 November 2007}}</ref> За градската поштенска услуга понекогаш се вели дека е „најдобра во светот“,<ref name="NYT">{{Наведени вести|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950CEFDE1738F934A15755C0A9629C8B63&n=Top/News/World/Countries%20and%20Territories/Vatican%20City|title=Hail Marys Not Needed: Vatican Mail Will Deliver|last=Baker|first=Al|date=27 June 2004|work=The New York Times|access-date=28 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080101222204/http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950CEFDE1738F934A15755C0A9629C8B63&n=Top%2FNews%2FWorld%2FCountries%20and%20Territories%2FVatican%20City|archive-date=1 January 2008}}</ref> и побрза од поштенската услуга во Рим.<ref name="NYT" />

Ватикан, исто така, го контролира својот [[Највисок домен|домен на највисоко ниво]] на Интернет, кој е регистриран како [[.va]]. Широкопојасната услуга е широко обезбедена во Ватикан. На Ватикан, исто така, му е даден префикс на радио ITU, HV, и тоа понекогаш го користат [[Радиоаматерство|радиоаматерски]] оператори.

Радиото Ватикан, кое било организирано од [[Гуљелмо Маркони]], се емитува на кратки бранови, средни бранови и FM фреквенции и на Интернет.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/news_services/radio/index.htm|title=Vatican Radio – Index|date=2 September 2005|publisher=Vatican.va|archive-url=https://web.archive.org/web/20090503202313/http://www.vatican.va/news_services/radio/index.htm|archive-date=3 May 2009|accessdate=6 May 2009}}</ref> Неговите главни преносни антени се наоѓаат на италијанска територија и ги надминуваат италијанските нивоа на емисија на заштита на животната средина. Поради оваа причина, Радиото на Ватикан било тужено. Телевизиските услуги се обезбедуваат преку друг субјект, Телевизискиот центар на Ватикан.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.vatican.va/news_services/television/index.htm|title=Vatican Television Center – Index|publisher=Vatican.va|archive-url=https://web.archive.org/web/20090503202319/http://www.vatican.va/news_services/television/index.htm|archive-date=3 May 2009|accessdate=6 May 2009}}</ref>

''L'Osservatore Romano'' е повеќејазичен полуофицијален весник на Светата столица. Го објавува приватна корпорација под раководство на католички лаици, но известува за официјални информации. Сепак, официјалните текстови на документите се во ''Acta Apostolicae Sedis'', службениот весник на Светата столица, кој има додаток за документите на државата Ватикан.

Радиото на Ватикан, Телевизискиот центар Ватикан и ''L'Osservatore Romano'' се органи не на државата Ватикан, туку на Светата столица, и како такви се наведени во ''Папски годишник'', кој ги става во делот „Институции поврзани со Светата столица“, пред секциите за дипломатската служба на Светата столица во странство и дипломатскиот кор акредитиран во Светата столица, по што е ставен делот за државата Ватикан.

=== Рециклирање ===
Во 2008 година, Ватикан започнал „''еколошки остров''“ за отпад од обновливи извори на енергија и ја продолжил иницијативата по доаѓањето на папството на [[Папа Франциск|Франциск]]. Овие иновации вклучувале, на пример, инсталација на систем за соларна енергија на покривот на салата на Павле VI. Во јули 2019 година, било објавено дека Ватикан ќе ја забрани употребата и продажбата на пластика за еднократна употреба веднаш штом ќе се исцрпи снабдувањето, многу пред крајниот рок во 2021 година, утврден од [[Европска Унија|Европската унија]]. Се проценува дека 50-55% од комуналниот цврст отпад во Ватикан е соодветно селектиран и рециклиран, со цел да се достигне стандардот на ЕУ од 70-75%.<ref name="end sale of single-use plastics">{{Наведена мрежна страница|url=https://cruxnow.com/vatican/2019/07/16/vatican-city-state-set-to-end-sale-of-single-use-plastics/|title=Vatican City State set to end sale of single-use plastics|last=Glatz|first=Carol|publisher=Crus|archive-url=https://web.archive.org/web/20190716230355/https://cruxnow.com/vatican/2019/07/16/vatican-city-state-set-to-end-sale-of-single-use-plastics/|archive-date=16 July 2019|accessdate=17 July 2019}}</ref>

==Ватикан како тема во уметноста и во популарната култура==
* „[[Подрумите на Ватикан]]“ - [[роман]] на францускиот писател [[Андре Жид]].<ref>Магор, ''Каталог 2015''. Скопје, 2015, стр. 17.</ref>
[[Податотека:Vatican StPeter Square.jpg|center|thumb|700px|Плоштадот Св. Петар]]
===Белешки===
{{notelist|30em}}

== Наводи ==
{{наводи}}

== Библиографија ==
* {{Наведена книга|title=Britain and the Vatican During the Second World War|last=Chadwick|first=Owen|date=1988|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36825-4|location=Cambridge|author-link=Owen Chadwick}}
* {{Наведена книга|title=The Lonely Cold War of Pope Pius XII: The Catholic Church and the Division of Europe, 1943–1950|last=Kent|first=Peter C.|date=2002|publisher=McGill-Queen's University Press|isbn=978-0-7735-2326-5|location=Montreal}}
* {{Наведена книга|url=https://archive.org/details/vaticandiplomacy00morl|title=Vatican Diplomacy and the Jews During the Holocaust, 1939–1943|last=Morley|first=John F.|date=1980|publisher=Ktav Pub. House|isbn=978-0-87068-701-3|location=New York}}
* {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=S-TekVnvyx4C&pg=PA85|title=Rome and the Vatican|last=Nichols|first=Fiona|date=2006|publisher=New Holland|isbn=978-1-84537-500-3|location=London|pages=85–96|ref=Nichols69}}{{Мртва_врска|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Мртва врска|date=February 2023}}
* {{Наведена книга|title=The Vatican: Its History, Its Treasures|last=Ricci|first=Corrado|last2=Begni|first2=Ernesto|date=2003|publisher=Kessinger Publishing|isbn=978-0-7661-3941-1}}
* {{Наведена книга|title=La Spina: dall'Agro vaticano a via della Conciliazione|last=Petacco|first=Laura|date=2016|publisher=Rome|isbn=978-88-492-3320-9|editor-last=Claudio Parisi Presicce|language=it|chapter=''La'' Meta Romuli ''e il'' Terebinthus Neronis|editor-last2=Laura Petacco}}
* {{Наведена книга|title=La Spina: dall'Agro vaticano a via della Conciliazione|last=Liverani|first=Paolo|date=2016|publisher=Rome|isbn=978-88-492-3320-9|editor-last=Claudio Parisi Presicce|language=it|chapter=''Un destino di marginalità: storia e topografia dell'area vaticana nell'antichità''|editor-last2=Laura Petacco}}

== Надворешни врски ==
* {{Матична|https://www.vaticanstate.va/it/}} {{In lang|it}}
* {{Матична|https://w2.vatican.va/content/vatican/en.html}} of the Holy See
* {{Ризница-вметнато|Vaticano}}
* {{Википатување-ред|Rome/Vatican|The Vatican}}
* {{Викиатлас|Vatican City}}
* {{OSM-однос|36989}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=Svaxr4erV_Q Inside the Vatican] on National Geographic [[YouTube]] channel
* [https://web.archive.org/web/20081210073743/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-h/holy-see-vatican-city.html Vatican Chief of State and Cabinet Members]
* [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city/ Holy See (Vatican City)]. ''[[„Светска книга на факти“ на ЦИА|The World Factbook]]''. [[Централна разузнавачка агенција|Central Intelligence Agency]].
* [https://web.archive.org/web/20080607084938/https://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/holysee.htm Holy See (Vatican City)] from ''UCB Libraries GovPubs''
* {{Dmoz|Regional/Europe/Vatican_City}}
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17994868 Vatican] from [[BBC News]]
* [https://cdm16028.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/107497 ''The Vatican: spirit and art of Christian Rome''], a [[Книга|book]] from [[Метрополитен (музеј)|The Metropolitan Museum of Art]] (fully available on the [[Интернет|Internet]] as [[PDF]])

== Поврзано ==
* [[Армија на Ватикан]] 
* [[Музеи на Ватикан]]

{{Држави на Европскиот континент}}
{{Главни градови во Европа}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Теократии]]
[[Категорија:Религија и политика]]
[[Категорија:Градови-држави]]
[[Категорија:Католицизмот во Европа]]
[[Категорија:Монархии во Европа]]
[[Категорија:Земји од италијанското говорно подрачје]]
[[Категорија:Свети градови]]
[[Категорија:Држави во Европа]]
[[Категорија:Светско наследство во Европа]]
[[Категорија:Држави и територии настанати во 1929 година]]
[[Категорија:Статии со извори на италијански (it)]]
[[Категорија:Врски за Wayback од предлошката „Семарх“]]
[[Категорија:Ватикан| ]]
[[Категорија:Географија на Рим]]
[[Категорија:Енклави]]