Anjely (araka ny jodaisma)

Ny anjely dia zava-manan' aina any an-danitra, fanahy, izay irahin' Andriamanitra ho mpanelanelana azy sy ny olona ety ambonin' ny tany sady ho mpampita ny hafatra sy ny sitrapon' Andriamanitra amin' ny olona (anjely tsara), na koa manatanteraka ny sitrapony tsy araka ny sitrapon' Andriamanitra.

Ny finoana ao amin' ny jodaisma momba ny anjely dia mifototra amin' ny Tanakh (Baiboly jiosy), nefa misy koa ny lovantsofina ivelan' ny Tanakh. Ao amin' io boky io, ny teny hoe מַלְאָךְ / mal’akh na mal’ekh dia midika hoe "iraka" (irak' Andriamanitra) na "mpitondra hafatra" ka mety manondro tokoa ny anjely nefa koa mety manondro ny mpaminany (Isa. 14.32) na ny mpisorona (Mal. 2.7).

Ny anjely araka ny Tanakh

Ny teny na andian-teny ilazana ny anjely

Hita ao amin' ny Bokin' ny Genesisy (na Bokin' ny Jenezy) (hebreo: Sefer Bereshit), ny Bokin' i Jôba (hebreo: Sefer Iyyov), ny Bokin' i Jôsoa (hebreo: Sefer Yehoshua), ny Bokin' ny Mpanjaka (hebreo: Sefer Melakhim), ny Bokin' i Daniela (na Bokin' i Daniely) (hebreo: Sefer Daniel) sy ny Bokin' ny Mpitsara (hebreo: Sefer Shoftim), ny Boky voalohan' ny Tantara (hebreo: Sefer Divrei haYamim) sy ny boky hafa koa ao amin' ny Testamenta Taloha ny momba ny anjely. Ny Testamenta Taloha dia miantso ny anjely hoe:

בני האלהים / bənê hāʼĕlōhîm "zanak' Andriamanitra" (Gen. 6.1-4; Joba 1.6);
צבאות / sabaoth izay nadika hoe "tafik' i Jehovah" na "tafik' i Iahveh" na "tafiky ny Tompo" (Jôs. 5. 14), na "tafiky ny lanitra" (1Mpanj. 22.19);
הקודשים / haqqôd̠əšîm ("masina") (Jôb. 5.1; Dan. 7.13);
מלאך יהוה / mal’akh IHVH ("irak' i / anjelin' i Jehovah", "irak' i / anjelin' i Iahveh" na "iraky ny / anjelin' ny Tompo") dia heverin' ny mpandinika ny Baiboly fa manambara ny fisehoan' Andriamanitra tenany mihitsy (Gen. 16.7-11; Gen. 22.11-15; Mpits.13);
Hita ao amin' ny Bokin' i Isaia ny hoe מַלְאַךְ פָּנָיו / mal’ak panav ("anjelin' ny fanatrehany": fanatrehan' Andriamanitra) (Is. 63.9) na ny hoe מלאך הפנים / mal’ak ha panim ("anjelin' ny tavany": tavan' Andriamanitra);
Hita koa ny hoe מלאך אלהים / mal'āk̠ 'ĕlōhîm ("irak' /anjelin' Andriamanitra") sy ny hoe העליונים / hā'elyônîm ("ny avo");

Anjely fantatra anarana

Telo ny anjely fantatra anarana ao amin' ny Tanakh, dia i Gabriela na Gabriely (Dan. 8.16-26) sy i Mikaela na Misely (Dan.12.1). Ny Bokin' i Tôbia (boky deoterôkanônika katôlika na apôkrifa prôtestanta sy jiosy) dia miresaka momba ny anjely Rafaely (na Rafaela) niaraka tamin' i Tôbia (Tôbia. 12.15).

Ny fisehoan' ny anjely

*Mitolona amin'ny anjely i Jakoba*, nataon'i Alexander Louis Leloir tamin'ny 1865

Nisy anjely niteny tamin' i Hagara, vady sy mpanompon' i Abrahama nandositra ny tompovaviny Saraha, anjely izay nanambara tamin' i Abrahama ny hahaterahan’ i Ismaela sady nampanantena azy taranaka maro (Gen. 16.7-11).

Nisy koa anjelin' i Iahveh (na anjelin' i Jehovah na anjelin' ny Tompo) niseho tamin' i Abrahama tao Mamre (na Mambre) nanambara taminy ny hahaterahan' i Isaka sy ny handravana an' i Sôdôma (Gen. 18-19).

Tamin' ny saika hanaovan' i Abrahama sorona an' i Isaka zanany dia nisy anjelin' i Jehovah (na anjelin' i Iahveh) nisakana izany ka nanome azy ondry ho solony (Gen. 22.11-15). Nisy anjely niseho tamin' i Jakoba tamin' ny alalan’ ny nofy raha natory izy (Gen. 28.11-19).

Nitolona tamin' anjely i Jakoba sady nisehoan' Andriamanitra, ka nahazoany ny anarana hoe Israely, izay midika hoe "mpitolona amin' Andriamanitra". (Gen. 32.28). Nanambara mialoha ny hahaterahan' i Samsôna tamin-drainy ny anjely iray (Mpits. 13).

Ny toetra sy ny fahefan' ny anjely

Mahery ny anjely, ka anjely iray fotsiny dia nandripaka ny olo-mahery tao amin' ny tafik' i Asiria izay hiady amin' i Hezekia (Ezekiasa) mpanjaka (2 Tant. 32.21). Nisy anjely nanidy ny vavan' ny liona tao amin' ny lavaka nisy an' i Daniela (Dan.6.22).

Araka ny lovantsofina jiosy sy ny literatiora apôkaliptika

Ny literatiora apôkaliptika sy ny lovantsofina jiosy ivelan' ny Tanakh taorian' ny fahababoana tany Babilôna dia miresaka betsaka ny amin’ ny anjely sy ny demony.

Mpanalalana ny anjely

Voizin' ireo literatiora ireo fa tsy takatry ny olombelona Andriamanitra ka ny anjely no hanalalana azy amin' Andriamanitra sy hitondra ny vavaka ataony mankany aminy.

Ny fanjakàn' i Satana sy ny fanjakan' Andriamanitra

Misy ny fanjakan' i Satana sy ny fanjakan' Andriamanitra. Ao amin' ny fanjakan' i Satana no misy ireo anjely nikomy tamin' Andriamanitra, ka nahatonga ny ratsy rehetra eto an-tany: ireo no atao hoe demony na demonia. Ity tontolo ankehitriny ity dia eo ambany fahefan' ireo anjely ratsy tarihin' i Satana. Ny fanjakan' Andriamanitra kosa dia misy ireo anjely tsara izay manoa mandrakariva an' Andriamanitra. Ho resy ihany anefa i Satana sy ny anjely miaraka aminy amin' ny farany ka ny fanjakan' Andriamanitra kosa hiverina eto amin' izao tontolo izao. Izany no ivon' ny literatiora apôkaliptika jiosy.