Víctor Jara

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El Víctor Lidio Jara Martínez (nassüü 'l 28 de setember del 1932 a Lonquén arent a Santiago del Chile; murüü 'l 15 de setember del 1973 a Santiago del Chile) l'è staa müsegh, cantant, e regista de teater cilen. L'è staa impresunaa el 12 de Setember 1973 e l'è staa truaa mort 4 dí despö cunt 44 culp de pistola in del corp.

Biugrafia

Giuenezza

El Víctor Jara l'è nassüü a Lonquén, un paesín arent a Santiago del Chile e i so vegg, de mestee, eren vilàn.

El pader del Víctor Jara l'eva vün chel trincava e ghe dava i bot a la sua miee pütost despess. Dopu che 'l pader l'ha lassaa la fameja, l'è stada la mader Amanda che la s'è crüzziada de la fameja, lee deperlee. L'amanda la sunava la ghitara e la canatava pütost ben, suratüt canzun fulcluristegh cilen e südamerican. Dopu la mort de la mader, el giuen Víctor l'ha desmetüü de stüdià de ragiunàt e l'ha tacaa sü a stüdià teulugia catolega per düü agn, però senza mai finì.

Perdüda la Fee, l'ha ciapaa sü e l'è 'ndaa indree a Lonquén indua l'ha faa sü, insem' a un para de amis, una banda ciamada Cuncumén. Pö l'ha scumenciaa a süpdià teater a l'üniversidaa de Santiago. L'incunter cunt la cantant Violeta Parra l'ha müdaa la vita del giuen Víctor. El Víctor l'ha tacaa sü a laurà in del cafè bar de la Parra e lí l'ha anca tacaa sü a cantà. Un bel dí, in del bel mezz d'una turnee de la sua cumpagnía de teater a Musca, la cantant la s'è malada e alura 'l Víctor l'ha ciapaa la sua ghitara e la sunaa e cantaa: el püblegh rüss l'ha reagii entüsiasta e giamò l'istessa sira 'l Víctor l'eva scriüü la sua prima cansun: El cigarrito.

Semper in chi dí chi 'l Víctor Jara l'ha scumenciaa a interessass de pulitega.

Caréra de Cantant

In del 1966 l'è 'gnüü föra 'l so prim LP Víctor Jara. In del medèm ann l'è 'gnüü föra el single La beata, una cansun pupulara cilena. Chela cansun chi l'è 'na cansun ümuristega che la parla de 'na söra che la s'inamura d'un prevet. La versiun del Jara però l'hann retegnüda scandalusa e l'hann faa pü sentì a la radio. Alura la gent l'ha tacaa sü ad andà in del cafè bar de la Barra inscí de sentì 'l Víctor sunà la sua versiun de La beata.

In di agn despö l'ha faa 'l regista però 'l s'è crüzziaa püssee de pulitega e de müsega che del so mestee. Pö del 1970 l'ha lassaa 'l teater del tüt e 'l s'è scuncentraa in sü la müsega. I cansun del Victor Jara parlen de la gent sempliz, de la gent cumün, de la sua vita e di so prublema int una suciedaa cunt grand ingiüstizzij suciaj. Tant di so cansun parlen de scandàj pulitegh e/u de ingiüstizzia suciala.

El Victor Jara l'è vün di represenatant de la „Nueva Canción“ (Nöa Cansun) in Südamerica. La Nueva Cancion l'eva un gross muiment revulüziunari in Südamerica sustegnüü de tanc artista e inteletüaj. I so idej pulitegh eren toch impurtant di so cumpusiziun. A l'eva, inscí 'ma tanc cantant südamerican, un cumünista spetasciaa e diretur de la seziun di artista del partii cumünista cilen. Insem' a olter müsegh l'ha faa cuncert de sustegn per el Salvador Allende e l'Unidad Popular, una liga de partii de senistra.

El dí despö 'l golpe cuntra l'Allende (che l'eva staa elegiüü in manera demucratega) traa inanz de l'Augusto Pinochet (sustegnüü e pagaa di USA), l'è staa cataa sü di gulpista in de l'edifizzi de l'üniversidaa technega indua l'insegnava.

Ciapaa e Cupaa

Una völta cataa sü, el Victor Jara l'è staa recugnussüü di suldaa gulpista e menaa de quij in del stadi de balun ciamaa Estadio Chile e, insema a olter malcapitaa, turtüraa senza misericordia. Propi in chela cundiziun chi a l'ha scriüü la sua ültema puesia (a cüntàla giüsta sensa titul, però ciamada de tücc inscí 'ma i so prim parol Somos cinco mil, „sem cinch mila“). Pö, püssee tard i so turtüradur gh'hann s'cepaa i man inscí che 'l saria staa pü bun de sunà la ghitara. Tanc hann credüü ch'i man al Victor gh'i even tajaa, ma l'eva minga vera: la sua miee Joan Jara l'haa dii anca lee che l'eva minga vera, e lee l'eva vedüü 'l cadaver del so marii. Quand ch'i suldaa gulpista hann pruaa a ümejàl cunt el dumandagh de cantà, già che de mestee lü l'eva semper faa 'l cantant, de stizza e cunt curagg e urgöj, 'l Victor Jara l'ha traa föra per l'ültema völta la sua vus e l'ha intunaa Venceremos – "Vengiarèm", la cansun del muiment pulitegh Unidad Popular. A chel punt chi, i so turtüradur gh'hann daa sgiò di bot de orb e l'hann faa föra cunt un mitrajadur. Un para de dí despö gh'hann dii inscí a la sua miee che l'even truaa 'l so corp, mort e mütilaa, e de 'gnì a ciapassel. De li a poch la miee del Jara l'ha lassaa 'l Cile, e l'è gnüda anmò 'ndree dumà a la fin di agn '80. In del 1994 l'haa faa sü la "Fundaziun Victor Jara"

In del setember del 2003, cunt el trentesem aniversari del dí che l'hann cupaa, l' Estadio Chile l'è staa ciamaa Estadio Víctor Jara

La tumba del Victor Jara al fupun central de Santiago

In del Giügn del 2009 i rest del cantant cilen hinn staa resümaa e gh'hann faa l'ütòpsia: gh'hann truaa 30 oss rot. I oss gh'i even rumpüü cunt tarej e cunt culp de arma de fögh. In del dezember de l'istess ann i so rest hinn staa traa in del fupun central de Santiago indua mijaja e mijaja hinn vegnüü a dagh l'ültem salüd, in tra de quij, anca la presidenta del Cile Michelle Bachelet

Laurà Müsegaj

I cansun del Víctor Jaras se poden spartii, pü u manch, in sèt toch:

1. Cansun che parlen de la sitüaziun pulitega in Cile, p.e. Ni chicha ni limoná e „Movil“ Oil Special. Un para de chi toch müsegaj chi hinn di acüs liregh cuntra i perpetradur de scàndaj e sassinaziun pulitegh, p.e. Las casitas del barrio alto und Preguntas por Puerto Montt
2. Cabsun di ton pupular che parlen de la vita di puarít cunt di sutaton revulüssiunari, p.e. Plegaria a un labrador eEl hombre es un creador.
3. Toch literari de puèta (suratüt del Pablo Neruda) postpunüü in cansun.
4. Cansun che prumöven la sulidaredaa internaziunala, p.e. Una palabra solamente und El derecho de vivir en paz.
5. Cansun de olter cantant: I so artista preferii eren Daniel Viglietti, Violeta Parra e Atahualpa Yupanqui.
6. Cansun pupular: la püpart de chi cansu chi vegnen del Süd America ma anca vöna nordamericana (Hush a bye). El so LP Canto por travesura l'è tüt de müsega fulcluristega cilena
7. Toch istrümentaj: Cai cai vilú, La partida e i quater toch de La remolienda

Driss de la Buca del Víctor Jara

Adess vöri propi güstàm, insema 'l me fradél e al me bagaj, la primavera che nüjolter insèma sèm 'dree a fà sü tücc i dí, i minàcc me fann minga pagüra, cara i mee sciur de la miseria La stela de la speransa la següta a sberlüscià per nüm.

I rusciád del popul me ciamen, i ruscád del popul me trann de chi e de la, fann el me cör ancamò püssee fort e impienissen la mia gura de aira. Inscí 'l cantaraa 'l puèta, menter la mia anema la suna in sü la via del popul d'incö in pö e per semper. – Rusciád del poupl – (1973)

Toch Teatraj

• 1959: Alejandro Sieveking: Parecido a la Felicidad
• 1960: Germán Luco Cruchagas: La Viuda de Apablaza
• 1960: Niccolò Machiavelli: La Mandragola
• 1961: Alejandro Sieveking: La Madre de los Conejos
• 1962: Alejandro Sieveking: Ánimas de Día Claro (Daylight Spirits)
• 1963: Bertolt Brecht: Der kaukasische Kreidekreis
• 1963: Egon Wolff: Los Invasores
• 1963: Raúl Ruiz: Dúo (Duet)
• 1963: Alejandro Sieveking: Parecido a la Felicidad”
• 1965: Alejandro Sieveking: La Remolienda
• 1965: Ann Jellicoe: The Knack
• 1966: Peter Weiss: Marat/Sade
• 1966: Abelardo Estorino: La Casa Vieja
• 1967: Alejandro Sieveking: La Remolienda
• 1967: Germán Luco Cruchaga: La Viuda de Apablaza
• 1968: Joe Orton: Entertaining Mr. Sloane
• 1969. Megan Ferry: Viet Rock
• 1969. Sophokles: Antigone

Discugrafía

LP in Stüdio

• Víctor Jara [Canto a lo humano] (1966)
• Canciones folklóricas de América (1967)
• Víctor Jara [Odeon] (1967)
• Pongo en tus manos abiertas (1969)
• Canto libre (1970)
• El derecho de vivir en paz (1971)
• La población (1972)
• Canto por travesura (1973)
• Manifiesto (1974)

LP Live

• El Recital (1983)
• Víctor Jara en México, WEA International (1996)
• Habla y Canta en la Habana Cuba, WEA International (2001)
• En Vivo en el Aula Magna de la Universidad de Valparaíso, WEA International (2003)

Cumpilations Post Mortem

• Te recuerdo Amanda, Fonomusic (1974)
• Presente, (1975)
• Vientos del Pueblo, Monitor (1976)
• Canto Libre, Monitor (1977)
• 10 Anos Cantando con Nosotros (1983)
• An Unfinished Song, Redwood Records (1984)
• Todo Víctor Jara, EMI (1992)
• 20 Años Despues, Fonomusic (1992)
• Deja la Vida Volar (Lass das Leben fliegen) (1996)
• Víctor Jara presente, colección „Haciendo Historia“, Odeon (1997)
• Te Recuerdo, Víctor, Fonomusic (2000)
• Antología Musical, WEA Warner (2001) 2CDs
• 1959–1969 – Víctor Jara, EMI Odeon (2001) 2CDs
• Latin Essential: Victor Jara, (WEA) 2CDs (2003)
• Collección Victor Jara – Warner Bros. (2004) (8-CD-Box)
• Victor Jara. Serie de Oro. Grandes Exitos, EMI (2005)

Literadüra

• Joan Jara: L'ültema cansun. La vita del Victor Jara. Wilhelm Goldmann Verlag, Münegh 2000, ISBN 3-442-72388-4.
• Joan Jara: El Victor. Una cansun mai finida del tüt. Cà edituriala Volk und Welt, Berlin 1986, ISBN 3-353-00043-7.

Citassiun Unurari

• LA Joan Baez l'haa ciapaa la sua cansun Te recuerdo Amanda e la'ha metüda in del so LP de müsega spagnöla ciamaa Gracias a la vida
• El Cumpunista Leon Schidlowsky l'ha cumpunüü misa sine nomine (1973-1975), in so unur.
• La Metalcore band Heaven Shall Burn la canta de lü in di cansun The Weapon they Fear e Buried In Forgotten Grounds.
• La band The Clash la canta de lü in de la cansun Washington Bullets de l'LP Sandinista (1980).
• El cantütur Ernst Born el canta de lü in del so LP Aendschtation Paradies
• La band Simple Minds la met insema in so unur la cansun Street Fighting Years (1989).
• La band ispagnöla Ska-P la canta de lü in de la cansunJuan Sin Tierra.
• La band Zupfgeigenhansel l'ha cumpunüü na cansun ciamada Victor Jara indua 'l se parla de la sua vita.
• La vita del Víctor Jaras l'è 'l tema del Film El Cantor del 1978 de Dean Reed.
• La band Freundeskreis la fa 'l so nom in de la cansun Leg dein Ohr auf die Schiene der Geschichte (1997)
• La band argentina Los Fabulosos Cadillacs la canta de lü in de la cansun El Matador.
• Die Schauspielerin und Sängerin Donata Höffer singt Mitte der 1980er Jahre einige der wichtigsten Lieder von Víctor Jara. Begleitet wird sie u. a. von dem Gitarristen Hector Sandos.
• La regista cilena Carmen Luz Parot in del 1999 l'ha giraa un film ducümentari ciamaa El derecho de vivir en paz in sü la vita del Víctor Jaras indua la sua vedua e un para de omen impresunaa insem' a.
• El Pippo Pollina in de la sua cansun Il giorno del falco 'l cünta sü quel che l'è sücedüü a l' Estadio Chile.
• A lipsia gh'è 'l Verein Victor Jara.
• Sensa vess numinaa, ma sübet recugnussibel, el Víctor Jara l'è un cantant in del liber La casa de espiritu de Isabel Allende.
• La rockband U2 canta in de la sua cansun One Tree Hill de l'LP Joshua Tree: „And in the world a heart of darkness - A fire zone. Where poets speak their heart then bleed for it. Jara sang - his song a weapon - In the hands of one whose blood still cries from the ground“
• La band Calexico la canta de lü in de la cansun Victor Jara’s Hands.
• La cantütura irlandesa Christy Moore l'ha püblegaa una cansun che la parla de la sua vita in sü 'l so LP This Is The Day (2001).
• A Berlin gh'è un dormitori de stüdent ciamaa Victor Jara.

Ligam in sü la Red

• Sit üfizial de la Fundassiun Victor Jara (in ispagnö) Arqiviad qé: [1]