Sjpekhoes
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Sjpekhoes ies 'ne Limburgse naam veur 'n hoes geboewd van baksjtein of veldbrandsjtein, die aafgewieseld were mèt horizontaal beng van mergel of andere natuursjtein. De naam kump van de vergelieking mèt doorrege sjpek. In de loup van de tied were de sjpeklaoge van natuursjtein ummer dunner en de baksjteinlaoge diekker. Van 3-4 laoge baksjtein in de 17e ièw nao 7-8 laoge in de 18e en 19e ièw.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]
In de 16e ièw, 't renaissancetiedperk, begint de toepassing van natuursjtein in combinatie mèt baksjtein vaster vörm te kriege. In de dao-opvolgende ièwe zal dat väöl decoratief geboewe oplevere. In Belsj en in Limburg ies ein aantal kesjtièle en häöf geboewd in dae sjtiel, dèks gecombineerd mèt voluut- en krolgevele. De sjtiel krieg hie de naam Maaslandse renaissance en Maaslandse barok. Ónder invlood van dae architectuur were basemente, lateie, risaliete, pilere, kapitele, deur- en vènsterumliestinge gemaak van natuursjtein. Dèks vèlt de keus op de helle blauwe sjtein aafkómstig oet de Ardenne. De Naamse sjtein ies 'n bekènd veurbeeld. In Nederlands Limburg en in Belsj Limburg pas me mergelsjtein toe, es dae in de buurt aan de oppervlakte kump. Väöl geboewe kriege noe gevele mèt sjpeklaoge.
Tot ca. 1800 zint baksjtein en mergel eve duur. Es in de 18e ièw de baksjteinfabricage good op gank kump, raak 't gebroek van mergel op de achtergrónd. 't Weurt dan allein nog gebroek es materiaalbesjparing, umdat door de gruètde van de blokke 't metsele good opsjuut. Nao 1900 krieg baksjteinboew miè sjtatus en nao 1950 weurt boewe mèt mergel, vanwege arbeidskoste, hièl duur.
Woa sjtoon sjpekhoezer
[bewirk | brón bewèrke]Veurbeelde van sjpekhoezer zint in Zuud-Limburg o.m. te vinge in:
- Mestreech (Natuurhistorisch museum)
- Tersjtraote, Hunnekem, Vink, Mergraote, Keer (häöf)
- Sub ('t Subberhuuske)
- Oarsjbeek en Groêselt (Gronsveld) (kèrke)
- Heerle (de veurmalige ambachsjoal)
- Eysde ('t kesjtièl en 't gemeintehoes).
- In Belsj o.a. in de Voorsjtreek.