Араб чӀал
| Арабрин чӀал (اللغة العربية) |
|
| Уьлквеяр: | Алжир, АСЭ, Багьрейн, РаъэкӀидай патан Сахара, Иордания, Ирак, Йемен, Катар, Кувейт, Ливан, Ливия, Мавритания, Марокко, Мисри, Оман, Палестинадин чилер, Сауди Арабистан, Сирия, Судан, Тунис, Джибути, Израиль, Иран, Комордин Островар, Мали, Сомали |
| Рейтинг: | 5 |
| Классриз ччара хьун | |
| — | |
| Кхьинар: | Арабрин кхьинар |
| ЧӀалан кодар | |
| ГОСТ 7.75–97: | ара 050 |
| ISO 639-1: | ar |
| ISO 639-2: | ara |
| ISO 639-3: | ara |
Араб чӀал (араб. اللغة العربية, al-luġa al-ʿarabiyya) — афразиядин чӀаларин хизандин семит хилек квай чӀал я. Араб чӀалални адан жуьрейрал рахадайбурун кьадар 240 млн кьван кас (хайи чӀалалди хьиз), гьакӀни 50 млн касди ам кьведлагьай чӀал хьиз ишлемишзава. Классикадин араб чӀал — Къуръандин чӀал — вири дуьньяда мусурманри диндин мураддалди ишлемишзава (вири санлай къачурла — 1,5 млрд касди).
Кхьинар араб алфавитдал бинеламишзава. Им Садхьанвай миллетрин тешкилатдин (СМТ) Генерал ассамблеядинни масса идайрадин ругуд официални кӀвалахдин чӀаларикай сад я. Вири арабрин уьлквейрин официал чӀал я (Иракьда — курд чӀалахъ галаз санал). ГьакӀни ам Израилдин, Чаддин, Эритреядин, Джибутидин, Сомалиленддин, Сомали, Комор Островрин официал чӀаларикай сад я.
Нугъатар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Гилан чӀаван рахунрин араб чӀал 5 нугъатрин кӀватӀалдиз чара жезва, гьакъикъатда лингвистикадин фикирдалди абур кьилдин чӀалар я:
- Магъриб нугъатрин кӀватӀал
- Мисридинни судандин араб чӀал
- Сириядинни месопотамиядин араб чӀал
- Аравиядин нугъатрин кӀватӀал
- Юкьван Азиядин нугъатрин кӀватӀал.
Магъриб чӀал рагъакӀидай патан кӀватӀалдик акатзава, амайбур — араб чӀаларинни нугъатрин рагъэкъечӀдай патан кӀватӀалдик ква. Адаз «нугъат» лугьудай термин ишлемишиз масадалай хъсан яз гьисабзава (араб لهجة).
Эдебиатдин чӀал (рагъакӀидай патан арабистикада инг. Modern Standard Arabic — гилан чӀаван стандартдин араб чӀал) — сад тирди. Эдебиатдин араб чӀала и дуьньядани илимда авай пара затӀаризни лугьудай гафар сад ийизва, гьакӀ ятӀани бязи араб уьлквейра рахунрин чӀала ам лап кьериз ишлемишзава.
Чара-чара уьлквейра араб нугъатар сад-садалай лап чара жезва, пара вахтара абурал рахадайбур сад-садан гъавурда акьазвач.
Гьар араб уьлкведа филмар, телевидение, газетар ва мсб гзаф пай эдебиатдин араб чӀалал акъатзава.
Ислам ва сифтени-сифте Къуръан умуми эдебиатдин чӀал (жуьреба-жуьре нугъатрал рахазвайбурун койне тирди) вилик ракъурунин сад ийидай фактор тир. ЧӀал туькӀуьруниз Исламди ийизвай таъсир малта чӀалан мисалдилай чир жезва. Хашпересвили виниз кьазвай Малтада магъриб нугъватрикай сад кьилдин малта чӀалаз элкъвена.
Къуръандиз агъзур йисалай виниз авай сурвал аватӀани кӀвале хайи нугъватар ишлемишзавай гилан кӀелай арабри жемятдин уьмуьрда гьа гьа эдебиатдин чӀалал рахаз жезва, анжах са гъвечӀи грамматика регьят ва гафарган цӀийи авуна. КъурЪан хьиз Исламдилай вилик тир поэзия ва бедуинрин чӀал хъсан, классикадин чӀалан чешне яз гьисабзавай тир.
Семит чӀалан кӀватӀалда араб чӀала кьунвай чка
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Классик араб чӀал сур араб чӀалавай тӀимил чара я. Семитрин чӀаларин пара дувулар араб чӀалани ава. Алатай вахтара семитологияда классик араб чӀал семитрин чӀаларин арада виридалайни архаик тирди гьисабзавай тир. Амма вахт финивай, маса афразиатик чӀаларив гекъигунин рекьелди, алимриз чир хьана хьи пара араб чӀала авайди акьван лап сифте кьилинди туш.
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Виш йисарин къене чӀал датӀана дегиш жезвай тир, амма и дегишвилери кхьинрал акьван чӀехи эсер авунач. Вучиз лагьайтӀа, куьруь ачух сесер, Къуръандилай гъейри, мад текстра кхьдай туш. Классик (кьакьан) араб чӀал арабрин хайи чӀал туш. Амма къени, дегиш хьанвай гафарин ибаратдихъ галаз, ам саки вири газетрани ктабра ишлемишзава, Тунис, Марокко ва са кьадар Алжир квачиз, ана араб чӀала литературадин чӀалан рол франк чӀалахъ галаз пайзава. Маса араб уьлквейра герек тир гафарин запас авачир чкайра илимдинни техникадин литературада ингилис чӀал ишлешмишзава.
Фонетика
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Фонетикадин патахъай эдебиатдин араб чӀалаз лап гегьеншдиз вилик фенвай ахъа тушир сесерин система хас я, иллаки кӀалхандинбур, эмфатикбурни сарарин арада жедайбур.
«Грамматикадин кӀвалахра фонетикадин хилера анжах араб сесерин артикуляциядикай, тахьайтӀа гьакӀни абурун комбинаторикадин дегишвиликай кхьизвай тир. Арабриз кьетӀен таъсир индиан сесерин классификациядин системади авуна, ам артикуляциядин чка вам маса артикулятор лишанар гьисабдиз къачунал бинеламиш жезва. »
«Сесер сад-садав артикулятор ва функционал патарихъай гекъигунин къайда ишлемишзавай тир. Авиценнади сесерин арада авай рафтарвилел чирдайвал корелляциядин мана кутуна.
ЭлячӀунар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Гафарганарни энциклопедияр | ||||
|---|---|---|---|---|
