Calendarium Romanum

-2 Latinitas huius rei dubia est. Corrige si potes. Vide {{latinitas}}.

Fasti Antiates maiores: calendarium Romanum Antii inventum.

Calendarium Romanum formam suam inter originem Romae et finem Imperii Romani iterum atque iterum mutavit. A C. Iulio Caesare formata in Calendarium Iulianum formavit fundamentum calendarii nostri vigente: Calendario Gregoriano.

Historia

Omnium primum erat calendarium lunare cum decem mensibus et tempore aequinoctii vernalis coepit. Romulus id circa 753 a.C.n. excogitavisse dictus est, sed ex calendario lunari Graecorum fundari videtur. Eo tempore hi menses erant:

• Martius (XXXI DIES)
• Aprilis (XXX DIES)
• Maius (XXXI DIES)
• Iunius (XXX DIES)
• Quintilis (XXXI DIES): serius Iulius
• Sextilis (XXX DIES): serius Augustus
• September (XXX DIES)
• October (XXXI DIES)
• November (XXX DIES)
• December (XXX DIES)
• Ianuarius
• Februarius

Ob id calendarium antiquum mensis December numerum decem nomine suo habet (etiam menses Quintilis, Sextilis, September, October, et November).

Tale calendarium solum 304 dies continuit. Circa sexaginta et unum dies hiemis non in numero calendarii erant. Causa huius calendarii et proprietatum eius probabiliter vita et labores agricolarum erant.

Numa Pompilius, secundus ex septem - a maioribus traditis - regibus Romae, primam correctionem calendarii fecisse dictus est. Circa 713 a.C.n. spatium mensium brevium de triginta diebus ad undetriginta dies minuit. Praeterea menses Ianuarium (undetriginta dies) et Februarium (duodetriginta dies) ad finem calendarii addidit. Ita annus Romanus iam 355 dies duravit, at tamen annus circiter decem diebus brevior erat. Ob eam rem alternis annis mensis Mercedinus seu Intercalaris (27 aut 28 dies) post a. d. VI Kalendas Martias (paulo ante finem mensis Februarii), cuius numerus dierum illis annis ad 23 dies minutus est, inseri debitus est. Id cura pontificis maximi erat. Ille momentum officii non semper scivit. Itaque plerumque Mercedinum addere oblitum est, quare dies exacti rerum antiquarum saepe incerti sunt.

Anno 46 a.C.n. C. Iulius Caesar astronomis aegyptis persuasus calendarium iterum refecit, formans Calendarium Iulianum. Calendario recenti simile erat. Nunc non iam officium pontificis maximi erat mensem Mercedinum inserere, sed quinto quoque anno (= annus intercalaris) dies unus additus est (ut explicat Dio Cassius 43.26). Hic dies non ad finem additus, sed dies vicesimus quartus mensis Februaris (= ante diem sextum Kalendas Martias) duplicatus est. Hic dies novus dies bis sextus ante Kalendas Martias appellatus est. Ob eam rem in lingua Latina sera annus intercalaris etiam annus bissextus vocatus est. Aliquae linguae etiam hodie eum sic appellant: année bissextile (Francogallice), anno bisestile (Italiane), año bisiesto (Hispanice), ano bissexto (Lusice), et bissextile year (Anglice).

Nomina dierum

Romani pro tribus diebus mensis nomina praecipua habebant: Kalendae, Nonae, et Idus. Initio dies lunae faciebus aequati sunt (Nones = luna dimidiata, Idus = plenilunium). In principio hi dies probabiliter pronuntiati sunt quando lunae facies conventi sunt. Numa Pompilius Kalendis, Nonis, Idibusque dies fixos assignavit:

• Kalendae: dies primus mensis
• Nonae: dies quintus aut septimus mensis
  • dies quintus: Aprilis, Iunius, Sextilis/Augustus, September, November, December, Ianuarius, Februarius
  • dies septimus: Martius, Maius, Quintilis/Iulius, October
• Idus: dies decimus tertius aut decimus quintus mensis
  • dies decimus tertius: Aprilis, Iunius, Sextilis/Augustus, September, November, December, Ianuarius, Februarius
  • dies decimus quintus: Martius, Maius, Quintilis/Iulius, October

Aliae differentiae inter calendarium Romanum et calendarium occidentale recens sunt. Romani non dies ad primum diem mensis respicientes numeraverunt (i.e. primus dies post principium mensis etc.), at ad dies nominatos pronumeraverunt. Nota bene: Romani numerantes diem nominatum includerunt. Ita 2 September = quattuor dies ante 5 Septembrem (= Nonae), non tres dies antea.

Exemplum: September

Anglice	Latine
Sep 1	Kalendis Septembribus (Kalendae)
Sep 2	a(nte) d(iem) quartum Non(as) Sep(tembris) (pro quarto die ante Nonas Septembris)
Sep 3	a. d. III Non. Sep.
Sep 4	pridie Nonas Septembris
Sep 5	Nonis Septembribus
Sep 6	a. d. VIII Id. Sep.
Sep 7	a. d. VII Id. Sep.
Sep 8	a. d. VI Id. Sep.
Sep 9	a. d. V Id. Sep.
Sep 10	a. d. IV Id. Sep.
Sep 11	a. d. III Id. Sep.
Sep 12	pridie Idus Septembris
Sep 13	Idibus Septembribus
Sep 14	ante diem XVIII Kalendas Octobris
Sep 15	a. d. XVII Kal. Oct.
Sep 16	a. d. XVI Kal. Oct.
Sep 17	a. d. XV Kal. Oct.
Sep 18	a. d. XIV Kal. Oct.
Sep 19	a. d. XIII Kal. Oct.
Sep 20	a. d. XII Kal. Oct.
Sep 21	a. d. XI Kal. Oct.
Sep 22	a. d. X Kal. Oct.
Sep 23	a. d. IX Kal. Oct.
Sep 24	a. d. VIII Kal. Oct.
Sep 25	a. d. VII Kal. Oct.
Sep 26	a. d. VI Kal. Oct.
Sep 27	a. d. V Kal. Oct.
Sep 28	a. d. IV Kal. Oct.
Sep 29	a. d. III Kal. Oct.
Sep 30	pridie Kal. Oct.

Dies septimanae

Spatium septem dierum, quo septimana vel hebdomas appellatur, res publica Romana non habuit. Imperio Romano primo incolae locorum occidentalium septimanam ascisciverunt: Iudaeae, Christiani aliique qui tempus in oriente acti erant.

Lingua Latina dies septimanae dis deabusque, inter eos Soli et Lunae, dedicati sunt:

Systema antiquum	Systema Christianum
dies Solis	Dominica
dies Lunae	Feria II
dies Martis	Feria III
dies Mercurii	Feria IV
dies Iovis	Feria V
dies Veneris	Feria VI
dies Saturni	Sabbatum

Anni

In principio anni Respublicae Romanae non numerati, sed a consulibus nominati, sunt; e.g. annus 205 a.C.n. "annus consulatus Publii Cornelii Scipionis Africani et Publii Licinii Crassi" erat.

Serius anni ab urbe condita (anno 753 a.C.n.) numerati sunt. Ergo aliquae inscriptiones "A.V.C." (= "AB VRBE CONDITA") continent.

Plura legere si cupis

• Pierre Brind'amour, Le calendrier romain : recherches chronologiques, Ottawa, 1983. Recensio critica
• Jörg Rüpke, "L'histoire des fasti romains : aspects médiatiques et politiques", Revue historique de droit français et étranger, 2003ː 125-139
  • The Roman Calendar from Numa to Constantine. Time, History, and the Fasti, Wiley-Blackwell, 2011 Recensio critica

Nexus interni

• Fasti
• Index dierum calendarii Romani
• Nomenclatura temporis Romana

Nexus externus

• Instrumentum conversionis dierum numerorumque

De Roma antiqua

Roma antiqua • Historia Romae

Calendaria et aerae chronologicae