Виктория (штат)

Виктория
Өлкө	Австралия
Административдик борбор	Мельбурн
Ири шаары	Мельбурн
Б.ири шаары	Жилонг, Балларат, Бендиго, Шеппартон, Милдьюра, Уорнамбул
Башчысы	Линда Дессау
Башчысы	Дэниел Эндрюс
Расмий тили	Англисче
Калкы	6 503 491
Жыштыгы	28,59 адам/км²
Деңиз; денгээлинен бийиктиги; • Бийик чекити	; ; 1986 м
Тууралыгы	км
Узундук	км
Коду ISO 3166-2	AU-VI
Телефон коду	03 жана 02
Интернет-домени	.au
Расмий сайты

Виктория (англ. Victoria) — Австралиянын түштүк-чыгышындагы штат, өлкөнүн континенталдык аймагындагы аянты боюнча эң кичинекей штат. Калкы - 6,503,491 (2021) адам^[1]. Борбору жана ири шаары— Мельбурн. Расмий лакап аты — «Бакчалуу штат». Урааны — «Тынчтык жана өркүндөө».

Этимология

Бул штат Улуу Британиянын ханышасы Викториянын урматына аталган. Убагында бул аймак Улуу Британиянын колониясы болгон.

География

Жай мезгилинде Хотэм тоосунан тартылган панорамалык сүрөт

Виктория штатынын аянты 227,444 км2. Австралия штаттарынын ичинен аянты боюнча 5-орунду, Австралиянын баардык аймактарынын арасынан 6-орунду ээлейт. Штаттын эң бийик чекити — Богонг тоосу (1986 м).
Виктория штатынын түндүк чек арасы Муррей дарыясынын түштүк жээги, ошондой эле Балларат шаарынын тушуна чейин созулган Суу бөлүүчү кырка тоосу менен чектелет. Батышынан Түштүк Австралия менен чектешет жана Австралиянын Тасмания штаты менен эң кыска кургактыктагы чек арага ээ. Виктория менен Тасманиянын расмий чек арасы Басс кысыгында жайгашкан Баундари-Айлет аралы аркылуу түштүк кеңдиктин 39° 12' өтөт жана узундугу 85 метр^[2]^[3]. Виктория топографиялык, геологиялык жана климаттык жактан ар кандай аймактарды өз курамына камтыйт - түштүк-чыгышында Жипсленддин нымдуу мелүүн климатынан тартып, бийиктиги 2000 метрге чейин жеткен Австралия альпысы карлуу аймактарына чейинки аймактар. Ошондой эле батышта жана түндүк-батышта жарым кургак түздүктөр орун алышкан.

Викторияда дарыянын кеңири тармагы жайгашкан. Муррей дарыясынын системасы эң маанилүү деп эсептелет жана ошондой эле Овенс, Гоулберн, Кинг, Кэмпасп, Лоддон, Уиммера, Элгин, Барвон, Томсон, Сноуи-Ривер, Латроб, Ярра, Марибирнонг, Митта-Митта, Хопкинс, Мерри, Киев дарялары да штаттын аймагында жайгашышкан.

Штаттын символдору:

Epacris impressa
Gymnobelideus leadbeateri
Балчы сымалдуулар
Phycodurus eques

Климат

Штаттын аймагынын кичинекейдигине карабастан, климаты ар түрдүү. Ал түндүк-батыштагы жарым чөлдөн жана ысыктан тартып жээкти бойлой мелүүн жана салкынга чейин өзгөрөт. Суу бөлүүчү кырка тоосу штаттын борбордук бөлүгүн салкын тоо климатын камсыз кылат.

Континенттин түштүк четинде жайгашкан Виктория штаты Австралиянын калган материктерине жана аймактарына караганда салкын жана нымдуу климатка ээ. Суу бөлүүчү кырка тоосунун түштүгүндөгү жээк түздүгү эң жумшак климатка ээ. Түштүк океандын аба массалары жайында ысыкты, кышында суукту басаңдатат. Мельбурн жана башка ири шаарлар ушул мелүүн аймакта жайгашкан.

Молли жана жогорку Виммера Викториянын эң жылуу аймактары болуп саналат, бул аймактарга жакынкы чөлдөрдөн соккон шамал ысыктыкты алып келет. Жылдын орточо температурасы жайында +30 °C дан кышында +15 °C чейин. Викториядагы эң жогорку температура 2009-жылдын 7 февралында Хоуптаунда катталган жана +48,8 °C чейин жеткен^[4].

Викториянын эң суук бөлүгү түндүк-чыгыштагы Виктория Альпысы. Кыштын орточо температурасы жайында 9 °C жана бийиктикте жайгашкан аймайтарда 0 °C төмөн. Викториядагы эң төмөнкү -17,7 °C температура көрсөткүчү 1965-жылдын 13 июнунда Оумиоундо жана 1970-жылдын 3 июлунда Фолс-Крикте катталган^[4].

Жаан-чачын

Виктория Австралиядагы Тасмания штатынан кийинки жаан-чачындуу штат болуп саналат. Викторияда жаан-чачындын көлөмү түндүктөн түштүккө карай көбөйөт. Эң нымдуу аймактары деп деңиз деңгээлинен бийик жайгашкан жерлери эсептелет.

Викториядагы жылдын орточо температурасы жана жаан-чачындын өлчөмү
Январдын орточо температурасы: Түндүк Виктория жээкке жакын жайгашкан жана тоолуу аймактарга караганда дайыма жылуураак келет.
Июлдун орточо температурасы: Виктория тоолору кыш мезгилинде эң суук жана кар жаайт.
Жаан-чачындын жылдык орточо өлчөмү: Жаан-чачындын эң көп көлөмү тоолуу түндүк-чыгышка жана жээктерге түшөт.

Булак: метеорология бюросу, өнөр жай департаменти, Австралиянын табигый ресурстар атласы

Саясий түзүлүш

Конституция

1855-жылдагы колониялык Конституциянын негизинде, учурдагы Викториянын Конституциясы 1975-жылы кабыл алынган. Учурда Конституцияга өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду парламент гана көпчүлүк добуш менен киргизиши мүмкүн, бирок олуттуу өзгөртүүлөр референдум өткөрүүнү жолу менен киргизилет^[5].

Парламент

Викториядагы мыйзам чыгаруу бийлиги эки палатадан турган парламентке таандык: мыйзам чыгаруу Ассамблеясы (төмөнкү палата) жана мыйзам чыгаруу кеңеши (жогорку палата).

Мыйзам чыгаруу Ассамблеясынын 88 мүчөсү бир мандаттуу округдардан төрт жылдык мөөнөткө шайланышат.

2006-жылдын ноябрында Мыйзам чыгаруу Кеңешине шайлоо жаңы пропорционалдык система боюнча өткөрүлгөн. Штат 8 көп мандаттуу округга бөлүнгөн, алардын ар бири беш сенаторду шайлаган, ар бир сенатор бир нече сенатордун атынан добуш берүүгө укутуу. Бул укук бир сенатордон экинчи сенаторго өтүп турат.

Жогорку палатанын мүчөлөрүнүн саны 44төн 40ка чейин кыскаган, ал эми алардын кызмат мөөнөтү 4 жыл чейин төмөндөтүлгөн жана төмөнкү палатанын депутаттарынын ыйгарым укуктарына мөөнөтүнө ылайыкташтырылган.

Штаттын парламентине шайлоо ар бир 4 жылда, ноябрь айында өткөрүлүп турат. 2006-жылга чейин мыйзам чыгаруу кеңеши 8 жылдык мөөнөткө 22 мандаттуу шайлоо округдарынан шайланган 44 өкүлдөн турган.

Премьер-министр жана министрлер кабинети

Викториянын премьер-министри (Өкмөт башчысы) Мыйзам чыгаруу Ассамблеясында көпчүлүк орунга ээ болгон саясий партиянын же коалициянын лидери болуп саналат. Министрлер кабинети парламенттин эки палатасынын депутаттарынын ичинен түзүлөт. Министрлер кабинети Австралиянын Конституциясына ылайык, Австралиянын өзгөчө башкаруусуна кирбеген - билим берүү, саламаттыкты сактоо, мыйзамдарды аткаруу сыяктуу чөйрөлөрдө иштерди жүзөгө ашырат.

Губернатор

Аткаруу бийлиги штаттын губернаторуна таандык, анын талабы король Чарльз III тарабынан көрсөтүлөт жана дайындалат. Адатта, бул кызматты отставкадагы штаттын көрүнүктүү жараны ээлейт. Губернатор премьер-министрдин жана министрлер кабинетинин сунушу боюнча иш алып барат.

Федералдык өкүлчүлүк

Викториялыктар Австралиянын парламентине 49 депутатты шайлашат: Өкүлдөр палатасынын 37 мүчөсүн жана Сенаттын 12 мүчөсүн.

Административдик-аймактык түзүлүш

Негизги макала: Виктория штатынын жергиликтүү өз алдынча башкаруу райондору

Жергиликтүү башкаруу максатында Викториянын аймагы 79 жергиликтүү башкармалыка (муниципалитет) бөлүнөт, анын ичинде 39 округ, 32 шаар, 7 айылдык шаарлар жана 1 боро бар. Жергиликтүү башкармалыктар (муниципиалитет) Викториянын парламенти тарабынан аларга берилген функцияларды аткарышат, мисалы, шаар куруу, жол инфраструктурасын тейлоо, таштандыларды чыгаруу ж.б. Кеңештердин бюджети негизинен мүлк салыгы жана өкмөттүк гранттар аркылуу түзүлөт^[6].

Калк

2022-жылдын июнь айына карата Викториянын калкынын саны 6 613 700 адамды түзгөн^[7], Австралиянын статистика бюросу 2050-жылга чейин калктын саны 7,2 миллионго жетет деп болжолдодо.

Дин

Викториялыктардын 60,5% өздөрүн христиан деп эсептешет. Католиктер штаттын аймагында ири диний топту түзөт (штаттын калкынын 27,5%), саны бонюча католиктерден кийин англикандар жана униаттар турушат. Штаттын тез өсүп жаткан христиан эмес диний тобу болгон буддисттердин саны 132 634 адамды түзөт.

Ошондой эле Викторияда 109 370 мусулман жана 41 105 иудаизм динин кармангандар жашайт. Викториялыктардын болжол менен 20% өздөрүн динге ишенгендер катары санашпайт, атүгүл динге ишенген жарандардын арасында чиркөөгө баруу деңгээли төмөн. 2008-жылы чиркөө аркылуу нике кыйгандардын саны 36% чейин төмөндөгөн^[8].

Дагы окуңуз

Австралиянын административдик бөлүнүшү

Булактар

Тышкы шилтемелер

Өкмөт

Саякатчылар үчүн

Жалпы маалымат

[1] Population: Census. Information on sex and age (англисче)

[2] Victoria Tasmania border (англисче)

[3] Boundary Islet on street-directory.com.au (англисче)

[:0-4] 4.0 ^4.1 Rainfall and Temperature Records: National. Bureau of Meteorology (Australia) (англисче)

[5] CONSTITUTION ACT 1975 (англисче)

[6] Victorian Electoral Commission (англисче)

[7] National, state and territory population (англисче)

[8] More Victorians Ditching The Church And Opting For Registry Wedding (англисче)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Австралиянын административдик-аймактык түзүлүшү
Штаттар	Виктория • Батыш Австралия • Квинсленд • Жаңы Түштүк Уэльс • Тасмания • Түштүк Австралия
Ички аймактар	Австралиянын борбордук аймагы • Австралиянын түндүк аймагы • Жервис-Бей аймагы
Тышкы аймактар	Антарктикадагы Австралиянын аймагы • Ашмор жана Картье аралдары • Коралл деңизи аралдары • Норфолк аралы • Херд аралы жана Макдональд аралдары
Атайын макамы жок алыскы аймактар	Лорд-Хау аралы • Маккуори аралы
Мурдагы аймактар	Мурдагы ички аймактар: Борбордук Австралия (1927—1931) • Түндүк Австралия (1927—1931) Мурдагы тышкы аймактар: Жаңы Гвинея (1920-1949) • Папуа (1902—1949) • Папуа — Жаңы Гвинея (1949—1975)
Австралиянын Инди океанындагы аймактары	Кокос аралдары (Киллинг) • Рождество аралы
Дагы окуңуз	Австралиянын аймактары жана штаттары