Қауын

Қауын
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Magnoliophyta Табы: Magnoliopsida Сабы: Cucurbitales Тұқымдасы: Cucurbitaceae

Қауын

Қауын (Cucumіs melo) – асқабақ тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік. Қауын жабайы түрде Оңтүстік-Батыс Азия мен Африкада өседі. Бұдан 2 мың жыл бұрын Қауынды Кіші және Орта Азия жерінде мәдени дақыл ретінде өсіре бастаған. Жапырағы ірі, кезектесіп орналасқан, жіңішке сабағы буындарға тарамданып жер бетіне төселіп өседі. Гүлі сары, дара жынысты, қос жынысты түрі де кездеседі. Жемісі – көп тұқымды, жемісінің түсі де, пішіні де сортына байланысты әртүрлі болады, салмағы 200 г-нан 16 кг-ға дейін. Қауынның жемісінің құрамында 4,5 – 18% қант, 0,6% белок, С, РР дәрумендері, каротин болады. Қауын жәндіктер арқылы тозаңданады да, гүл жатыны түйнекке айналып жеміс салады. Қауын 25 – 30⁰С температурада жақсы өседі, температура 15⁰С-қа төмендесе өсуі баяулайды да, 3 – 5⁰С-та үсікке шалдығады. Құрғақшылыққа төзімді, саздақ, құмайт, құмды жерлерде жақсы өседі. Пісу кезінде суарса немесе жаңбыр жауып топырақта ылғал шамадан тыс көп болса дәмі кемиді, кейде шіріп те кетеді. Қауын сорттары мен түрлеріне қарай әңгелек, әміре, т.б. топтарға бөлінеді. Қауынды тіліп кептіріп қауынқақ жасайды, қауынқұрт қайнатады, тосап, мармелад, т.б. дайындайды. Қазақстанның оңтүстігіндегі суармалы жерлерде гектарынан 300 – 400 ц өнім алынады. Себер алдында шопағын 6 – 7 тәулік күнге жайып, не 4 – 6 сағат 50 – 60 ⁰С температурада қолдан қыздырады. Топырақ температурасы 12 – 14⁰С-қа жеткенде егеді. Қауынның Қазақстанда аудандастырылған сорттары: "Іле", "Ашық сары", "Бұхара" – 944, "Іші қызыл" – 189, "Қалайсан", 1940 жылы Қызылорда облысының диқандары шығарған – "әңгелек", ерте пісетін – "Ақ дәмбілше", орта мерзімде пісетін – "Колхозшы" 749/753, кеш пісетін – "Қара күләбі", "торлама" т.б. түрлері бар. Қауын өсіру, оның тұқымын жақсарту жұмысымен Қазақ картоп және көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шұғылданады.

Тағы қараңыз

• Қауынға жанышқан сок
• Қауынқақ