2022-10-21
Pierwszy raz w moim życiu zapłakałem w Gogołowicach na Dolnym Śląsku. Ja się w tej wsi urodziłem. Letnią porą boso biegałem po miedzach i wiejskiej piaszczystej drodze. Do szkoły miałem blisko, dosłownie o rzut beretem.
Gdy skończyłem jedenaście lat, moi rodzice podjęli decyzję o przeprowadzce do innej miejscowości. Jechaliśmy w stronę zachodzącego słońca, do naszego nowego miejsca zamieszkania. To był Kaźmierzów, wieś leżąca na skraju Wzgórz Dalkowskich.
Teraz do szkoły miałem dużo dalej, bo aż dwa kilometry. Nie byłem tym faktem zmartwiony, ponieważ gdybyśmy zostali w Gogołowicach, od piątej klasy musiałbym chodzić do Miłoradzic, w której szkoła była oddalona od naszego domu o cztery kilometry. A w nowej szkole mogłem wstąpić do upragnionego harcerstwa i od pory stałem się zagorzałym czytelnikiem Świata Młodych.
Moja nowa droga do szkoły była ciekawa widokowo. Prowadziła przez las, łąki i pola. Od wczesnej wiosny do późnej jesieni w lesie, na łąkach i przydrożnych rowach zawsze coś zakwitało. A Czwartkowe wydanie Świata Młodych zawierały artykuły traktujące o przyrodzie.
Przed naszym nowym domem, zaraz za drogą rósł niewielki lasek. Z niego wypływał wartki strumień, z którego czerpaliśmy wodę do użytku domowego. Lasek i woda zawsze były czyste.
Gdy założyłem rodzinę w mieście, wsi nie porzuciłem. Ja do pracy dojeżdżałem na wieś i to nie jedną. Moje wsie były otoczone lasami.
Dzisiaj, gdy tylko nadarza się sposobność, uciekam na wieś. Wsiadam w autobus i po niespełna kwadransie podróży jestem na wsi, gdzie po kilku minutach wędrówki polną drogą, zagłębiam się w las.
Zachęcony przez panie z Ekobiblioteki w Legnicy pokusiłem się o dokonanie wystawy moich zdjęć o tematyce leśnej. Gdy sięgałem do różnych źródeł na temat leśnych roślin natknąłem się na parę ciekawostek. Dowiedziałem się czym jest myrmekochoria i co to są geofity.
Myrmekochoria, mrówkosiewność – roznoszenie nasion roślin przez mrówki. Elajosom - ciałko mrówcze (gr. élaion = oliwa, sōma = ciało) – obfitujący w tłuszcze i węglowodany wyrostek nasion lub owoców niektórych roślin. Nasiona te mrówki biorą ze sobą i po drodze zjadają elojosomy, a resztę pozostawiają. Dzięki temu roślina ma możliwości wykiełkowania w nowym miejscu.
Geofity, rośliny ziemnopączkowe – jedna z form życiowych roślin. Obejmuje byliny posiadające pączki odnawiające, które spędzają niekorzystny dla wegetacji okres roku w organach podziemnych – bulwach, kłączach i cebulach.
Moją fascynację leśną przyrodą można obejrzeć w przedsionku Ekobiblioteki w Legnicy.
__________________
Las jest piękny wiosną,
gdy różne cuda w nim rosną.
gdy jego wnętrze jest bogate.
Las jest piękny jesienią,
gdy jego kolory się mienią
Las jest piękny zimą,
gdy śpi pod śniegu pierzyną
_____________________
Leśna flora
01. Przelaszczka trojanek (Hepatica nobilis) - taką nazwę w swojej książce Atlas roślinności lasów promuje prof. Leokadia Witkowska-Żuk.
Hepatica = wątroba
nobilis = szlachetny, przedni, znakomity
Ta piękna roślina znana jest jako przylaszczka pospolita. Ciekawe jest jej ludowe miano: trojanek trzyłatkowy, a na Litwie wołają na nią: fiołek trójogoniasty
Ludowa medycyna uważała ją za pomocną w leczeniu schorzeń wątroby i pęcherzyka żółciowego. Współcześnie, z powodu odkrycia właściwości toksycznych, nie jest już stosowana jako lek.
Przylaszczka dzięki efektownym kwiatom obecna jest w folklorze i tradycjach wielu krajów. Często przedstawiana jest na wyrobach ceramicznych i hafciarskich. Gatunkowi temu przypisane są też właściwości magiczne – ziele noszone w woreczku przez kobietę ma jej zagwarantować miłość mężczyzny.
W Norwegii przylaszczka stanowi symbol jednego z 19 okręgów – Akershus.
W Finlandii jest symbolem regionu Häme.
W Szwecji symbolizuje partię szwedzkich demokratów (SD).
W Polsce dziko rosnąca przylaszczka jest objęta ochroną gatunkową. W zamian ogrodnicy oferują nam wiele jej odmian barwnych i takimi kwiatami możemy ozdabiać nasze ogrody.
02. Kuklik zwisły (Geum rivale) jest byliną występującą w lasach łęgowych, jak również
na wilgotnych i mokrych łąkach.
Geum = smakować, być smacznym, antyczna nazwa rośliny leczniczej,
rivalis = rosnący nad potokami , rivus = strumyk, rzeczka.
Kuklik zwisły, w medycynie ludowej, jest lekiem. Surowcem zielarskim jest korzeń, który zawiera garbniki, kwasy organiczne i substancje goryczowe. Działa ściągająco, antyseptycznie, przeciwzapalnie
03. Konwalia majowa ( Convallaria majalis)
Lilium convallium - tak nazywano tę roślinę w średniowieczu, czyli lilia z doliny.
Nazwa ta była tak popularna, że przetrwała do dziś w wielu językach:
Anglicy nazywają ją Lily of the Valley,
Litwini - Slėnio lelija (slėnio = dolina)
Hiszpanie - Lirio del valle (Lilia z doliny).
W Europie konwalię uważano za kwiat szczęścia, pomyślności i młodości. Jest symbolem czystości i skromności, i jako taki używany jest w bukietach panien młodych. Konwalia była w średniowieczu symbolem wiedzy i sztuki medycznej. W średniowieczu i później pojawiała się na wizerunkach lekarzy i uczonych, np. Mikołaja Kopernika. W ikonografii chrześcijańskiej jest jednym z kwiatów poświęconych Marii z Nazaretu.
04. Konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium) jest byliną tworzącą darnie.
Maianthemum = majowy kwiat
bifolium = dwulistny.
Ten drobny kwiatek zawsze budzi mój podziw. Jest geofitem i występuje w lasach, głównie na próchnicznych glebach powstałych w wyniku rozkładu igliwia i liści. Jest rośliną wskaźnikową takich właśnie gleb.
05. Przetacznik leśny (Veronica officinalis)
Veronica - zniekształcona pisownia nazwy vettonica = roślina pochodząca z krainy Wettonów,
officinalis = leczniczy, lekarski (łac. officina = apteka).
Przetacznik leśny, przetacznik lekarski – gatunek byliny z rodziny babkowatych. Występuje na glebach kwaśnych, piaszczystych lub gliniastych.
06. Przetacznik długolistny (Veronica longifolia)
Longifolia = długi liść.
Przetacznik długolistny – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych. Jest czasami uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce jest częsty w wielu regionach niżu, w niektórych dość częsty. Jest jedną z roślin żywicielskich larw zagrożonego wyginięciem motyla przeplatka maturna. Wymieniany jest wśród bylin szczególnie atrakcyjnych dla owadów zapylających.
07. Gajowiec żółty (Galeobdolon luteum)
Galeobdolon = kuni odór - roztarte liście wydzielają nieprzyjemny zapach, lateum = żółty.
Gajowiec żółty znany jest też jako jasnota gajowiec, rzadziej zwany też ziejcem. Roślina leśna, rosnąca głównie w wilgotnych lasach liściastych i zaroślach, na świeżych, średnio próchniczych glebach.
08. Jasnota plamista (Lamium maculatum)
Lamium = gardziel, paszcza (kształt kwiatów), maculatus = łaciaty, plamisty.
Kwitnie od kwietnia do października i jest rośliną miododajną. Nasiona posiadające elajosom rozsiewane są przez mrówki. Ponieważ rozmnaża się przez rozłogi, często tworzy skupiska.
09. Pszeniec gajowy (Melampyrum nemorosum)
Melam = ciemny, pyrun = pszenica, nemorosum = rosnący w gaju. Jego nasiona przypominają ziarna pszenicy. Jest rośliną jednoroczną. = Kwiaty zapylane są przez owady o długim aparacie gębowym. Nasiona roznoszone są przez mrówki (Myrmekochoria). Jest półpasożytem, za pomocą ssawek pobiera od innych roślin wodę i sole mineralne.
10. Bukwica zwyczajna (Betonica officinalis, Stachys officinalis)
Betonic - (ben = głowa, ton = dobry) - środek przeciw bólom lub zawrotom głowy,
officinalis = leczniczy, lekarski (łac. officina = apteka).
Stachys = roślina której kształt kwiatostanu przypomina kłos.
Bukwica zwyczajna, bukwica lekarska, czyściec lekarski. Działa bakteriobójczo i przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo, ściągająco i odtruwająco, Rośnie w świetlistych lasach i zaroślach. Pod ziemią posiada krótkie, drewniejące kłącze, z którego każdej wiosny wyrasta część nadziemna, obumierająca wraz z nastaniem jesiennych mrozów.
11. Kokorycz pusta (Corydalis cava)
Corys = hełm - Corydalis = "hełmiasty kształt kwiatów"
Cavus = pusty, wydrążony - nazwa określająca strukturę bulw.
12. Kokorycz pusta - odmiana purpurowa
Odmian biała i purpurowa mogą rosnąć obok siebie. Jest geofitem. Występuje przede wszystkim na terenie lasów liściastych. Lubi żyzną i wilgotną glebę oraz nasłonecznione miejsca. Kokorycz pusta to bylina bulwiasta. Starsze bulwy z pustymi przestrzeniami (stąd gatunkowa nazwa rośliny). To także roślina lecznicza i trujących właściwościach, dlatego należy ją stosować ostrożnie .Do głównych właściwości leczniczych rośliny można zaliczyć przede wszystkim właściwości hamujące wzrost i namnażanie się komórek nowotworowych.
13. Krzyżownica zwyczajna (Polygala vulgaris)
14. Storczyk kukułka bzowa (Dactylorhiza sambucina)
Dactylorhiza = (dactylos - palec), (rhiza - korzeń, kłącze). Nazwa nawiązuje do charakterystycznego kształtu palczasto rozczłonkowanych bulwek podziemnych.
Sambucina - zapach podobny do woni czarnego bzu.
15. Storczyk bzowy, lecz odmiana kremowa.
Obie odmiany, purpurowa i kremowa, często rosną obok siebie. Kukułka bzowa nocą wydziela zapach czarnego bzu, a tym samym jest licznie odwiedzana przez ćmy.
16. Storczyk męski (Orchis mascula)
Orchis = sterczący, wyprostowany, mascula = męski
17. Storczyk męski
20. Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum)
21. Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella)
Oxalis acetosella = roślina o ostrym, kwaśnym smaku. Geofit występujący w cienistych lasach liściastych i szpilkowych oraz w zaroślach. Listki szczawika w nocy i przy niepogodzie stulają się. Zjawisko to zwane jest "snem roślin" i przyczynia się do regulacji wyparowywania wody przez roślinę. Dawniej z liści przyrządzano sałatki, zupy i napoje orzeźwiające.
22. Miodunka ćma (Pulmonaria obscura)
Pulmonaria = ziele pomocne w chorobach płuc, obscura = ciemny, przyćmiony.
Miodunka ćma korzystnie wpływa na drogi oddechowe, przyspiesza gojenie się uszkodzonej tkanki płuc, zwapnienie ognisk gruźliczych, usuwanie wydzielin z górnych dróg oddechowych, pobudza ruchy nabłonka rzęskowego. Stosuje się ją, przeważnie w mieszance z innymi ziołami, jako środek wykrztuśny przy przewlekłym nieżycie oskrzeli oraz pomocniczo przy gruźlicy i zapaleniu płuc.
ATLAS ROŚLINNOŚCI LASÓW - to książka Prof. Leokadii Witkowskiej Żuk. W tej książce Pani Profesor Witkowska Żuk tłumaczy pochodzenie naukowych nazw roślin leśnych. Z innych książek również korzystałem przy opisywaniu łacińskich nazw roslin:
- Pochodzenie łacińskich nazw roślin - Marian Rejewski
- Nazwy roślin - również Marian Rejewski
Szukam wydań, które mogą mi pomóc w nazewnictwie innych tworów przyrody. Sam czynię takie, trochę nieudolne próby. Może ktoś wie, skąd te miana pochodzą?
__________________________
Leśna fauna
23. Lis rudy, lis pospolity (Vulpes vulpes)
24. Rzekotka drzewna (Hyla arborea)
25. Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)
26. Zaskroniec zwyczajny
Zaskroniec zawdzięcza swą polską nazwę charakterystycznym żółtawym plamom „za skroniami”. Zaskrońce żywią się płazami, rybami albo małymi gryzoniami, które połykają bez uprzedniego uśmiercania. Atakują tylko poruszające się zwierzęta. Ten niejadowity wąż jest doskonałym pływakiem. Moje okazy "upolowałem" w Rezerwacie Ponikwa.
_________________________
Motyle występujące w środowisku leśnym
27. Zieleńczyk ostrężyniec (Callophrys rubi)
Rubus = rzymska nazwa malin i jeżyn (zapewne od barwy owoców).
Zieleńczyk ostrężyniec − gatunek owada z rzędu motyli, z rodziny modraszkowatych. Pojawia się w jednym pokoleniu (kwiecień-maj). Występuje na otwartych przestrzeniach w kompleksach leśnych, a także na torfowiskach wysokich, wrzosowiskach i murawach kserotermicznych. Zieleńczyk jest płochliwym motylkiem. Upolowałem go dwukrotnie. Pierwszy raz, gdy z Krzyśkiem łaziliśmy po Górach Stołowych. Drugi raz, gdy penetrowałem użytek ekologiczny Torfowisko Szczytniki.
Ostrężyna - jeżyna, ożyna.
28. Miernik zieleniak (Geometra papillionaria)
29. Kosternik palemon (Carterocephalus palaemon)
30. Kosternik palemon (Carterocephalus palaemon)
31. Ogończyk akacjowiec (Satyrium acaciae) Satyrium - ogonek taki jak u leśnego demona Satyra. Acaciae (kolec, cierń igła) - akacja.
Motyl jednopokoleniowy. Fruwa w czerwcu i lipcu. Gąsienice (wbrew nazwie) żerują na śliwie tarninie.
32. Ogończyk wiązowiec (Satyrium w-album) Satyrium - ogonek taki jak u leśnego demona Satyra.
W-album - oznaczony literą W.
Występuje jedno pokolenie (czerwiec-sierpień). Zasiedla wilgotne lasy liściaste, przede wszystkim łęgi, ale też przydrożne zadrzewienia, termofilne zarośla na zboczach i tereny zieleni miejskiej. Gąsienice żerują na wiązach.
33. Perłowiec (dostojka) malinowiec (Argynnis paphia).
Motyl związany ze środowiskiem leśnym, występuje na polanach, przyleśnych łąkach, zrębach. Te owady często spotykam w Rezerwacie Błyszcz.
34. Rusałka żałobnik (Nymphalis antiopa)
Dorosłe motyle można spotkać na leśnych drogach, polanach i skrajach lasów. Żywią się sokiem ze zranionych drzew, padliną i fermentującymi owocami. Późnym latem mogą je zwabić kwitnące budleje w ogrodach. Zimuje postać dorosła. Dawniej imago było tępione, ponieważ wierzono, że jej pojawienie się w zagrodzie zapowiada czyjś zgon.
To tylko drobna cząstka, tego co można spotkać w leśnym gąszczu.
Gdy wchodzę do lasu, to mam wrażenie, że wstępuję do jakiejś świątyni. Wtedy przypominają mi się słowa dawnej ministrantury: Introibo ad altare Dei... - Przystępuję do ołtarza Bożego...
* * * *
