KARYA SASTRA PROSA

“CERKAK”

Dening: Dwi Agustina, S.Pd

Tujuan Pembelajaran:
Setelah mengikuti proses pembelajaran
diharapkan siswa
1. dapat mengemukakan tentang karya
sastra Jawa Prosa dengan tepat
2. dapat menganalisis ciri-ciri cerkak
dengan tepat.
3. dapat menguraikan tentang unsur
instriksik dan ekstrinsik cerkak
dengan tepat
Jinising karya sastra Jawa wontȇn 3 inggih mȇnikå puisi, drama, lan prosa.
Karya sastra puisi antawisipun, géguritan (puisi jåwå), tȇmbang, kidung, suluk, lan
sapanunggalanipun.
Karya sastra prosa antawisipun dongèng, babad, critå rakyat, novèl, roman, biografi,
cȇrkak, cȇrbung, mitȇ, lȇgȇnda, lsp.
Karya sastra drama antawisipun teater, kethoprak, sandiwara.
Jenisipun Karya Sastra Prosa
 Roman
Inggih menika cariyos fiksi ingkang nyariosaken pagesangan paraga kanthi rinci.
Tokoh/paraga dipuncariyosaken wiwit saking lahir dumugi dewasa, sawetawis ugi
wonten ingkang dumugi pejah.

 Novel
Inggih menika cariyos fiksi ingkang nyariosaken pagesangan utawi lelakonipun tiyang
langkung kompleks tinimbang cerkak.

 Cerkak
Inggih menika cariyos fiksi ingkang nyariosaken lelakonipun sawijining paraga ing
sawijining wekdal kanthi singkat limrahipun ngemot prekawis ingkang tunggal.

 Cerbung
Inggih menika cariyos ingkang sinambungan, langkung saking satunggal kedadosan.
Jenisipun Karya Sastra Prosa
 Mite
Inggih menika cariyos ingkang wonten gegayutanipun kaliyan kapitadosan, roh ingkang gadhah
kekuwatan ghaib.

 Legenda
Inggih menika cariyos ingkang nyariosaken asal-usul satunggaling wilayah, papan, utawi
kadadeyan alam.

 Fabel
Inggih menika cariyos paraganipun kewan-kewan ingkang gadhah prilaku kados dene
manungsa.

 Biografi
Inggih menika cariyos ingkang nyariosaken pagesangan satunggaling tiyang.

 Dongeng
Inggih menika cariyos ingkang isinipun khayalan utawi imajinatif.
 CIRI-CIRI CERKAK
 Cariyosipun langkung cekak tinimbang novel
 Cacahipun tembung boten langkung saking 10.000
tembung.
 Gadhah unsur instrinsik lan ekstrinsik
 Anggenipun maos namung mbetahaken wekdal
sekedhap (boten dangu)
 Ukaranipun ringkes lan tembung-tembungipun
gampil dipunmangertosi.
 Nyariosaken prastawa ing pagesanganipun paraga
utama.
 Biasanipun namung nyariosaken prekawis tunggal
 UNSUR-UNSUR INTRINSIK CERKAK
 Téma inggih mȇnika undȇring cariyos ingkang dipunpitados saha dipundadosaken
undering cariyos.
 Latar (Setting) inggih mȇnikå kawontȇnan panggénan, wékdal, swasånå ingkang
wontȇn ing salȇbȇtipun cȇrkak.
 Parågå (tokoh) inggih mȇnikå tiyang ingkang maragani cariyos.
o Parågå antagonis inggih mȇnikå parågå pȇnȇntang/lawan parågå utami.
o Parågå protagonis inggih mȇnikå parågå utami ing cariyos
o Parågå tritagonis inggih mȇnikå parågå pȇnȇngah.
 Watak/Pamaragan inggih mȇnikå gȇgambaran watak utawi karakter parågå-parågå
ingkang wontȇn ing cariyos, bab watak mȇnikå sagȇd dipuntingali saking tigang
aspèk, inggih mȇnikå:
Pacȇlathon parågå
Gȇgambaraning parågå
Gȇgambaraning blȇgȇripun parågå
 UNSUR-UNSUR INTRINSIK CERKAK
 Alur (Plot) inggih mȇnikå rȇroncèning kadadosan ingkang wontȇn ing salȇbȇting
cariyos.
Alur kapérang dados 3 inggih mȇnikå:
1. Alur Maju inggih mȇnikå rȇroncèning kȇdadosan ingkang urutanipun manut
kaliyan urutaning wȇkdal kadadosan ingkang wontȇn ing cariyos utawi
cariyosipun tansah lumampah majȇng.
2. Alur Mundur inggih mȇnikå rȇroncèning kȇdadosan ingkang urutan
kadadosanipun botȇn miturut urutan wȇkdal kadadosan utawi cariyos ingkang
lumampahipun mundur.(flashback).
3. Alur Campuran inggih mȇnikå campuran antawisipun alur maju kaliyan alur
mundur.
 UNSUR-UNSUR INTRINSIK CERKAK
Alur kapérang dados pintȇn-pintȇn tahapan, inggih mȇnikå:
1) Pangantar inggih mȇnikå pérangan cariyos ingkang awujud gȇgambaran wȇkdal,
panggénan såhå kadadosan ingkang wontȇn ing wiwitanipun cariyos.
2) Wiwitaning prȇkawis inggih mȇnikå péranganing cariyos ingkang minångkå
gȇgambaran prȇkawis ingkang dipunadhȇpi dȇning parågå cariyos.
3) Klimaks inggih mȇnikå prȇkawis ingkang wontȇn ing cariyos ingkang minångkå
undȇring cariyos.
4) Antiklimaks inggih mȇnikå prȇkawis sȇkȇdhik mbåkå sȇkȇdhik sampun sagȇd
dipunlampahi, raos sumȇlang ugi sampun wiwit ical.
5) Resolusi inggih mȇnikå prȇkawis sampun sagȇd karampungakȇn.
 UNSUR-UNSUR INTRINSIK CERKAK
 Pamawas (sudut pandang), inggih mȇnikå kalungguhanipun pȇngarang
salȇbȇting cariyos.
 Låléwaning båså (gaya bahasa) inggih mȇnikå båså rinȇnggå ingkang
dipunginakakȇn déning pȇngarang.
 Piwulang (amanat) inggih mȇnika piwȇling ingkang badhȇ kaaturakȇn dȇning
panganggit lumantar cariyos.
 Sinopsis inggih mȇnikå ringkȇsaning cariyos.
 UNSUR-UNSUR EKSTRINSIK CERKAK
Unsur èkstrinsik inggih mȇnikå unsur-unsur ingkang wontȇn ing sanjawinipun cariyos,
ananging nggadhahi pangaribåwå ingkang botȇn langsung ing cariyos mȇnikå. Unsur
èkstrinsik mȇnikå:
• a. Nilai – nilai ing salȇbȇtipun cariyos (agami, kabudayan, politik, ekonomi)
• b. Latar belakang gȇsangipun pȇngarang
• c. Biografi pȇngarang
• d. Kawontȇnan sosial nalikå cariyos mȇnikå dipundamȇl.
REFLEKSI
Kados pundi pamanggih panjenengan gayut kaliyan materi ingkang sampun
kaandharaken!

A. Jelas dan bisa B. Kurang jelas dan C.Tidak jelas dan tidak
dipahami kurang bisa dipahami mudah dipahami